تهران_تاشکند؛ افق همکاری اقتصادی با تمرکز بر حمل و نقل| ایجاد مرکز لجستیک ایرانی_ازبکی

بازار؛ گروه بین الملل: ابراهیم رئیسی، روز دوشنبه در گفتگوی تلفنی با «شوکت میرضیایف» رئیس جمهور ازبکستان، با تبریک دوباره موفقیت او در کسب مجدد اعتماد مردم این کشور، ابراز امیدواری کرد در دوره جدید نیز روابط اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و تجاری در سایه عزم و اراده جدی سران دو کشور، بیش از پیش گسترش یابد. رئیس جمهور در این گفتگو، رشد روابط جمهوری اسلامی ایران با جمهوری ازبکستان در دو سال گذشته را قابل قبول دانست و تأکید کرد: ظرفیت‌های بسیاری برای توسعه تعامل دو طرف وجود دارد که امید است با تسریع در اجرای توافقات انجام شده در سفرهای متقابل رؤسای جمهور دو کشور، این ظرفیت‌ها بیشتر فعال شود.

«شوکت میرضیایف» رئیس جمهور ازبکستان نیز در این گفتگو با قدردانی از تبریک رئیس جمهور ایران، گفت: روند گسترش همکاری‌های جمهوری ازبکستان با جمهوری اسلامی ایران در دوره جدید در حوزه‌های مختلف دو جانبه و منطقه‌ای، از جمله در چارچوب سازمان همکاری شانگهای، با قوت و جدیت بیشتر تداوم خواهد یافت.

نگاهی به تاریخچه روابط ایران و ازبکستان

جمهوری اسلامی ایران در ۲۵ دسامبر ۱۹۹۱ استقلال ازبکستان را به رسمیت شناخت و روابط دیپلماتیک دو کشور در ۱۰ می ۱۹۹۲ برقرار شد. نمایندگی دیپلماسی ایران در آبان ۱۳۷۱ فعالیت خود را در تاشکند آغاز کرد و سفارت ازبکستان در تهران در اردیبهشت ۹۵ افتتاح شد. طی دوره گذشته، سفرهای اسلام کریم اف اولین رئیس جمهور ازبکستان به ایران به تعداد چهار بار (۱۹۹۲، ۲۰۰۳ - رسمی، ۱۹۹۶، ۲۰۰۳ - در چارچوب شرکت در اجلاس سران اکو) انجام شده است.

رؤسای جمهور وقت ایران از جمله آیت الله رفسنجانی و پس از آن محمد خاتمی نیز به نوبه خود سفری رسمی به ازبکستان داشته اند، ضمن اینکه در سپتامبر ۲۰۱۷ در آستانه، میرضیایف رئیس جمهور ازبکستان در چارچوب اولین اجلاس سران سازمان همکاری اسلامی در زمینه علم و فناوری (OIC) با حسن روحانی رئیس جمهور ایران دیدار کرد. از طرفی، رایزنی های سیاسی ایران و ازبکستان به طور منظم در سطح معاونان وزیر امور خارجه برگزار شده است. هیئت ایران به سرپرستی ابراهیم رحیم پور معاون آسیا و اقیانوسیه وزیر امور خارجه در تاریخ ۲۲ اسفند ۱۳۹۶ در تاشکند در پنجمین دور رایزنی بین وزارتخانه های امور خارجه شرکت کرد.

همچنین، معاهده و مبنای حقوقی روابط دوجانبه شامل ۵۵ موافقتنامه بین دولتی و بین بخشی در حوزه های سیاسی، تجاری، اقتصادی و فرهنگی میان دو کشور منعقد شده است. بر همین اساس می توان گفت که پویایی روابط ایران و ازبکستان گواه ماهیت پایدار همکاری های دوجانبه است. هر دو کشور دارای پتانسیل سیاسی و اقتصادی قابل توجه، حمل و نقل و ارتباطات گسترده و فرصت های ترانزیتی هستند.

جنبه اقتصادی روابط دوجانبه

ازبکستان به عنوان یکی از بزرگترین و از نظر اقتصادی توسعه یافته ترین کشورهای آسیای مرکزی، دارای با ثبات ترین سیستم حکومتی متمایز نیز هست. یکی از سریعترین رشدهای پایدار اقتصادی در آسیای مرکزی و به طور کلی اتحاد جماهیر شوروی سابق، توسط ازبکستان در سالهای اخیر تجربه شده است. ازبکستان کشوری است که تمرکز خود را بر توقف خام فروشی، توسعه صنعتی و استفاده بهینه از منابع انرژی قرار داده تا روند توسعه صنعتی در کنار تقویت تجارت منطقه ای ایجاد شود.

با نگاهی به چند سال اخیر روابط اقتصادی تهران و تاشکند، دوازدهمین اجلاس کمیسیون بین دولتی همکاری های تجاری_اقتصادی و علمی_فنی ایران و ازبکستان را که در آوریل ۲۰۱۸ در تهران برگزار شد، مشاهده می کنیم بر اساس نتایج سال ۲۰۱۸، حجم مبادلات تجاری دو کشور ۳۰۶.۵ میلیون دلار بود که ۱۷۲.۵ میلیون دلار آن صادرات ازبکستان و ۱۳۳.۹ میلیون دلار واردات بوده است.

عمده‌ترین محصولات صادراتی ازبکستان به جمهوری اسلامی ایران پنبه، الیاف پنبه، فلزات آهنی و غیرآهنی، کود معدنی، الیاف شیمیایی و واردات شامل مصالح ساختمانی، تجهیزات الکترومکانیکی، میوه‌ها، خشکبار، محصولات پلاستیکی است؛ در حالی که امروزه بیش از ۱۲۰ شرکت سرمایه گذاری مشترک با مشارکت سرمایه گذاران ایرانی در ازبکستان فعالیت می کنند که ۱۵ مورد از آنها با سرمایه ۱۰۰ درصدی ایران است.

حوزه ترانزیت را می توان یکی از محورهای مهم و راهبردی همکاری دو کشور در نظر گرفت؛ در حالی که ظرفیت‌ های بالایی برای مشارکت و همکاری ازبکستان و ایران در کریدور شمال_جنوب وجود دارد

از آن جایی که آسیای مرکزی پیوندهای حمل و نقل با کشورهای دیگر را ایجاد کرده که مورد علاقه سرمایه گذارانی است که به دنبال ورود به این منطقه هستند، این امر در مورد ازبکستان نیز صادق است. بر همین اساس، پروازهای مستقیم ازبکستان ایرویز و خطوط هوایی خارجی پروازهای مستقیم از تاشکند به بیش از ۵۰ شهر ارائه می شود.

افزون بر این، حوزه ترانزیت را می توان یکی از محورهای مهم و راهبردی همکاری دو کشور در نظر گرفت؛ در حالی که ظرفیت‌ های بالایی برای مشارکت و همکاری ازبکستان و ایران در کریدور شمال_جنوب وجود دارد. در حقیقت، ایران با برخورداری از یک موقعیت استراتژیک در سیستم راه های تجاری جهانی، دارای پتانسیل ترانزیتی و قابلیت های لجستیکی قابل توجهی برای ازبکستان است.

در این حوزه ازبکستان می تواند به ایفای دو نقش بپردازد: یکی، بحث کریدور شمال_جنوب است که اتصال حوزه جنوبی ایران( بندرعباس و چابهار) به حوزه شمال ( بنادر روسیه و آسیای مرکزی) می تواند در توسعه روابط ایران و ازبکستان بسیار موثر باشد. زیرساختهای ریلی در آسیای مرکزی به شدت وابسته به ازبکستان است و در همین راستا، می توان گفت که این کشور به عنوان قلب ترانزیتی منطقه در نظر گرفته می شود. از این رو، بدون حضور ازبکستان نمی توان فرآیند حمل و نقل ریلی و حوزه های راه را در منطقه تعریف کرد.

نقش دوم، بحث اتصال شرق به غرب یعنی متصل شدن زمینی چین به عراق، حوزه شامات و اروپا و حوزه عربی است که ازبکستان هم می تواند یکی از این مسیرها در نظر گرفته شده و در حلقه اتصال ریلی ایران، افغانستان و جنوب ازبکستان، نقش قطعا موثری ایفا نماید.بر همین اساس، به طور کلی ایران و ازبکستان، می توانند به عنوان پرکننده خلا اتصال ریلی شرق به غرب و جنوب به شمال در حوزه اوراسیا با همکاری یکدیگر در نظر گرفته شوند. بر همین اساس، با توجه به ظرفیت‌های موجود زیرساخت‌های حمل‌ونقل ایران و ازبکستان و پروژه‌های توسعه آن، تعامل دو کشور در بخش ترانزیت و حمل‌ونقل تأثیر چند برابری برای کل آسیای مرکزی خواهد داشت.

به منظور تحقق کامل پتانسیل همکاری در بخش حمل و نقل و ترانزیت، ایران و ازبکستان قبلاً در مورد توسعه کریدور چندوجهی حمل و نقل سه جانبه ازبکستان_ترکمنستان_ایران به توافق رسیده و در مورد مسائل مربوط به عملیات آن مذاکراتی انجام داده اند

لازم به ذکر است که به منظور تحقق کامل پتانسیل همکاری در بخش حمل و نقل و ترانزیت، طرفین قبلاً در مورد توسعه کریدور چندوجهی حمل و نقل سه جانبه ازبکستان_ترکمنستان_ایران به توافق رسیده و در مورد مسائل مربوط به عملیات آن مذاکراتی انجام داده اند. در این زمینه، انعقاد توافقی برای کاهش هزینه‌های دریافتی ایران از شرکت‌های ازبکستانی حمل‌ونقل کالا از طریق جاده‌ای و همسویی هزینه‌های مالیات بر سوخت با مالیات‌های سایر کشورها، اهمیت چندانی ندارد. این امر قطعاً با هدف کاهش هزینه خدمات حمل و نقل و تضمین رقابت پذیری کالاها انجام می شود.

در این زمینه تصمیم طرفین برای ایجاد مرکز لجستیکی ایرانی_ازبکی نیز در خور توجه است. کارآفرینان ازبکستانی امکان مشارکت مستقیم در ساخت پایانه ها و انبارها در بنادر چابهار و بندرعباس ایران را خواهند داشت؛ در حالی که همه این مسائل به تشدید ارتباطات تجاری و افزایش جریان کالا نه تنها بین دو کشور کمک می کند، بلکه دسترسی مستقیم کشورهای آسیای مرکزی را به بازارهای جهانی باز می کند و به ازبکستان کمک می کند تا جغرافیای صادراتی خود را گسترش داده، تعرفه های حمل و نقل را کاهش دهد و تجارت و سرمایه گذاری بین دو کشور را تسهیل نماید.

توسعه همکاری با جمهوری اسلامی به تاشکند اجازه می دهد تا کریدورهای ترانزیتی را متنوع و تقویت کرده و دسترسی سریعتر و مطمئن تر به بازارهای بین المللی را فراهم کند

به طور کلی، توسعه همکاری با جمهوری اسلامی به تاشکند اجازه می دهد تا کریدورهای ترانزیتی را متنوع و تقویت کرده و دسترسی سریعتر و مطمئن تر به بازارهای بین المللی را فراهم کند. علاوه بر این، همکاری در حوزه حمل و نقل باعث افزایش حجم تجارت بین کشورها و گسترش دامنه روابط اقتصادی خواهد شد، در حالی که همچنین، پروژه های مشترک در بخش حمل و نقل می تواند به تقویت امنیت منطقه ای کمک کند، زیرا کشورها برای مبارزه با جرایم فرامرزی، تروریسم و قاچاق مواد مخدر همکاری می کنند.