بازار؛ گروه استانها: بنا بر آمارهای منتشره، زائران سالانه به‌صورت میانگین حدود ۹ هزار میلیارد تومان در مشهد هزینه می‌کنند که افزون بر دو هزار میلیارد تومان از این میزان صرف خرید سوغات می‌شود که رقم قابل‌توجهی است.
درحالی‌که تبلیغات، بسته‌بندی، تجاری‌سازی و ایجاد بازارهای صنایع‌دستی می‌تواند سهم فراوانی را از بازار سوغات به خود اختصاص دهد اما در این راستا به نظر می‌رسد در خصوص عرضه و فروش بسیاری از محصولات مستلزم سرمایه‌گذاری در تجاری‌سازی و بسته‌بندی مناسب صنایع‌دستی هستیم.
زعفران یا طلای سرخ، انواع فرش و گلیم، محصولات ابریشمی، نمد، پیکرهای سنگی،سنگ فیروزه و بسیاری از محصولات دیگر ازجمله گیوه، چاروق، انواع مهر و تسبیح و بافته‌های مربوط به نشانه‌ها و پرچم‌های مذهبی، از معروف‌ترین سوغات و هدایای سرزمین خورشید است که هنوز آن‌طور که باید به جهان معرفی نشده و بازارهای جهانی را تسخیر نکرده است.
راه‌اندازی دبیرخانه سوغات
به گزاش خبرنگار بازار، هنگامی‌که ۲۵ مهرماه سال ۱۳۹۴ نخستین جلسه دبیرخانه دائمی سوغات زیارتی، در مشهد مقدس با حضور مدیران میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری و جمعی از فعالان بخش دولتی و خصوصی صنایع‌دستی برگزار شد بارقه‌ای از امید در دل صنعتگران ایجاد شد که وضعیت صادرات و برند سازی سوغات این استان سروسامان خواهد گرفت.
دبیرخانه سوغات زائر در ذیل مجموعه کارگروه تخصص امور اقتصادی استان خراسان رضوی تشکیل و شورای سیاست‌گذاری و راهبردی آن مصوب گردید تا بزرگ‌ترین مشکل بازار سوغات مشهد که نبود مرجع هماهنگ‌کننده و مشخص به‌منظور ساماندهی این بازار بود را در اقتصاد گردشگری هدایت کند.
اگرچه اعضای شورای سیاست گزاری و راهبری دبیرخانه سوغات زائر را معاون هماهنگی امور اقتصادی و توسعه منابع، معاون هماهنگی و مدیریت امور زائران، رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، مدیرکل صنعت، معدن و تجارت، آستان قدس رضوی، شهرداری مشهد ،مدیرکل جهاد کشاورزی، پژوهشکده جهاد دانشگاهی مشهد و اتاق اصناف و اتاق بازرگانی تشکیل می‌داد اما تاکنون اقدام قابل‌ملاحظه‌ای برای برند سازی سوغات زائر انجام نپذیرفته و بسیاری از تلاش‌های انجام‌شده به‌صورت جزیره‌ای و پراکنده اتفاق افتاده است.
تخمین ۷۰۰ تا دو هزار میلیارد تومانی هزینه سوغات در مشهد در همان سال‌ها ضرورت ایجاد «شهرک سوغات» در این شهر برسرزبان ها انداخت و موجب شد تا «زارع صفت» مدیرکل سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری وقت استان خراسان رضوی در همین رابطه خبر از بازار سازی برای سوغات و ساخت شهرک سوغات بدهد.
دیری نپائید که مهدی زاده، مدیرعامل وقت شرکت شهرک‌های صنعتی خراسان رضوی نیز اذعان کرد: مطالعات امکان‌سنجی شهرک سوغات به پایان رسیده است!
به گزارش خبرنگار بازار در این راستا حتی «نامور مطلق» معاون وقت صنایع‌دستی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور نیز پا را از این نیز فراتر گذاشت و در آن زمان مدعی شد: «می‌توان رد مشهد با راه‌اندازی موزه‌ای به نام موزه سوغات زیارتی به دستیابی به اهداف موردنظر این دبیرخانه کمک کرد.»
سنگ‌های بی‌مصرف
امید یاوری مقدم یکی از فعالان حوزه صنایع‌دستی در گفت‌وگو با بازار می‌گوید: زائر عمدتاً شعاع حرکتش در شعاع سه کیلومتری حرم رضوی است که به دلیل سطح درآمدی متوسط و پایین عمدتاً از بازارهای قدیمی و سنتی شهر خرید می‌کند اما زائر-گردشگر معمولاً در شعاع بیشتری از حرم مطهر رضوی تردد دارد و لذا ازآنجایی‌که قدرت خرید وی متوسط به شمار می‌آید، بازارهای مدرن شهر انتخاب او خواهد بود.
وی می‌گوید ازآنجاکه ما دارای گردشگران مذهبی بسیاری هستیم لذا این افراد با داشتن سطح درآمدی «متوسط به بالا » در شعاع ۲۵کیلومتری حرم تردد کرده و چون سیاحت چاشنی نیت سفر زیارتی‌شان است، سری به بازارهای لوکس شهر می‌زنند از این‌رو پیچیدن یک نسخه برای تمامی زائران در حوزه زیارت ناآگاهانه است و باید برای تمامی این گروه‌ها برنامه‌ریزی داشت.
وی اشاره‌ای در این رابطه به سنگ‌تراشی به‌عنوان یکی از فعالیت‌های هنری مشهد و استان خراسان رضوی باسابقه ۲۰۰ ساله داشته و به ما می‌گوید: استفاده از ظروف سنگی و همچنین وجود کوه‌های مناسب در اطراف مشهد، سبب شده است صنعتگران حکاکی روی سنگ، همواره مواد اولیه موردنیاز خود را در دسترس داشته باشند اما بی‌توجهی به این صنعت و عدم آگاهی جامعه از این سنگ که برای سلامتی‌شان مفید است موجب شده استفاده از این سنگ در آشپزخانه‌های مردم کاهش چشمگیری داشته باشد.
این هنرمند به ما می‌گوید: سنگ هر کاره اولین نشان استاندارد ملی، نشان ملی، مهر اصالت یونسکو و نشان جغرافیا را دارد و لذا بهترین فرصت برای تبدیل‌شدن به یک برند جهانی است.
یاوری مقدم می‌گوید: از ویژگی‌های این ظروف سنگی که سنگ مورداستفاده در آن نوعی «سرپانتین» است نرم و مقاوم بودن آن در برابر آتش است که به دلیل طبخ ملایم، غذا را لذیذ می‌کند.
وی یادآور می‌شود: در سال های سال زعفران و زرشک به‌عنوان سوغات شهر مشهد در سبد سوغات زائر قرارگرفته است؛ گفت: این در حالی است که بهترین نوع سنگ هر کاره از معدن مشهد استخراج می‌شود و ما هنوز همین کالا را نتوانستیم به‌عنوان برند این شهر به جهان معرفی کنیم.
جای خالی برندهای بومی
حسین حضرتی جامعه‌شناس و مدرس دانشگاه نیز در این رابطه به بازار می‌گوید: جالب اینجاست در شهر مذهبی و زیارتی که پایتخت فرهنگی جهان اسلام لقب گرفته است حتی سجاده نماز از چین وارد می‌شود و تسبیح‌های موجود همه چینی هستند!
وی بابیان اینکه ضرورتی وجود ندارد که از کشوری غیر اسلامی به شهری که لقب پایتخت فرهنگی جهان اسلام را یدک می‌کشد کالاهای فرهنگی مذهبی مثل سجاده و تسبیح وارد شود می‌افزاید: متأسفانه بسیاری از هنرها و صنایع‌دستی مشهد مانند «ظروف هرکاره» که فقط مخصوص مشهدند؛ هنوز جایگاه خود را در میان زائران باز نکردند.
وی می‌افزاید: سال‌هاست که ما صحبت از سوغات زیارت داریم اما در عمل این سوغات هنوز به همان بسته‌بندی‌های سنتی و برخی محصولات مانند زعفران و زرشک و یا لواشک و ترشک ختم شده است که درشان هنرهای فاخر این استان نیست.
این مدرس جامعه‌شناسی بیان می‌کند: به‌طور مثال امکان ندارد هیچ توریست و یا گردشگری به پاریس سفر نکند و یک نماد برج ایفل به‌عنوان یادگاری در این شهر خریداری نکند اما در مشهد مقدس هنری مانند «سنگ هر کاره» راداریم که هنوز نیمی از مسافران حتی نام آن را نشنیدند!
وی در این رابطه اظهار می‌کند: نبود برند معتبر در عرصه تولید سوغات و بی‌توجهی نسبت به محتوای پیام کالاهای سوغات و ذائقه و پسند مشتریان، از نقاط ضعف صنعت داخلی سوغات مشهد در مقابل رقبای خارجی است.
حسین حضرتی جامعه‌شناس: نبود برند معتبر در عرصه تولید سوغات و بی‌توجهی نسبت به محتوای پیام کالاهای سوغات و ذائقه و پسند مشتریان، از نقاط ضعف صنعت داخلی سوغات مشهد در مقابل رقبای خارجی است
وی بابیان اینکه تا یک دهه پیش دوسوم فروشگاه‌های شاندیز محصولات چرمی و پوستین می‌فروختند عنوان می‌کند: در حال حاضر مشاهده می‌کنید که تعداد این فروشگاه‌ها فقط به یک عدد رسیده است لذا نباید از کنار این موضوعات به همین راحتی گذشت.
سرمایه‌گذاری بر روی صنایع‌دستی
رئیس اتحادیه صنف صنایع‌دستی مشهد نیز در گفت‌وگو با بازار پیرامون برخی از تولیدات صنایع‌دستی مانند سنگ‌های هر کاره توضیح می‌دهد: دیگ‌ها و ظروف سنگی که در اصطلاح عامه مردم مشهد «هر کاره» نامیده می‌شود از سال‌های پیش از مهم‌ترین سوغات مخصوص مشهد به شمار می‌آید اما از این فرصت برای برند سازی و سرمایه‌گذاری در دنیا استفاده‌نشده است.
صادق ابراهیم‌زاده فرشچی بابیان اینکه تعداد محدودی کارگاه به‌صورت جدی درهرکاره تراشی کار می‌کنند می‌افزاید: هر کاره می‌تواند جایگزین مناسبی برای سایر دیگ‌های مختلف با جنس‌های گوناگون باشد زیرا دارای خواص بسیاری برای سلامت انسان است ولی متأسفانه این صنعت بسیار مهجور مانده است.
وی بابیان اینکه چینی‌ها هر جنس قابلمه و ظرف از مواد پلیمری و یا تفلون را که ممکن است سلامت انسان‌ها را نیز به خط بیندازد به تمام دنیا صادر می‌کنند اما ما از این ظروف سنگی که سلامت آن‌ها تائید شده و می‌تواند در تمامی آشپزخانه‌های دنیا بکار گیری شود هیچ استفاده‌ای نکردیم.
وی ادامه می‌دهد: از ویژگی‌های این سنگ که نوعی سرپانتین است و نرم و مقاوم بودن آن در برابر آتش است گه به دلیل طبخ ملایم، غذا را لذیذ می‌کند.
وی اظهار می‌کند: توریست‌های خارجی بیشترین خریداران را تشکیل می‌دهند و هر کاره‌ها را به‌عنوان صنایع‌دستی خریداری می‌کنند تا به دست هم‌وطنان خود برسانند چون بعضی از ایرانیان مقیم خارج از کشور نیز دیزی سنگی را در تعداد بیشتری خریداری می‌کنند تا در رستوران‌های سنتی خود در دیگر کشورها از آن استفاده کنند.
وی بیان می‌کند: اگر امکان صادرات سنگ های هر کاره‌ها به دیگر کشورهای خارجی فراهم می‌شد، شاید وضعیت کاری و مالی هرکاره‌تراشان مشهد بهتر می‌بود و افراد بیشتری جذب این حرفه کهن می‌شدند ولی وزن زیاد ظرف‌های سنگی امکان چنین کاری را به‌راحتی میسر نمی‌کند یا شاید هم میسر شود ولی حداقل هنوز کسی همت نکرده تا دیزی سنگی را برای فروش به خارج از کشور صادر کند.
غفلت از صنایع‌دستی
به گزارش خبرنگار بازار، مسئولانی که تا چند سال پیش درصدد بودند تا شهرک و موزه صنایع‌دستی در مشهد راه‌اندازی کنند حالا به نام‌گذاری یک خیابان به نام گوهرسنگ‌ها و جانمایی نمایشگاه اختصاصی و جمعه‌بازار صنایع‌دستی در سال ۱۴۰۲ انتظارات خود را پائین آورده‌اند.
معاون صنایع‌دستی میراث فرهنگی در این رابطه با تأکید بر سرعت بخشیدن به روند جانمایی و برپایی نمایشگاه دائم و تخصصی صنایع‌دستی در مشهد اظهار می‌کند: متأسفانه تاکنون فضایی در مشهد وجود نداشته است که بخواهیم در آن در رشته‌های متعدد، محصولات را به‌صورت نمایشگاهی عرضه کنیم.
رضا ابراهیم نیا به بازار می گوید: در این راستا به دنبال ایجاد نسخه‌ای مشابه میدان نقش‌جهان اصفهان هستیم و اگرچه این مسئله تا حدودی در بازار امام رضا(ع) دیده می‌شود، اما انحصار این بازار به حوزه سنگ‌تراشی و نقره‌کاری باعث شده است از دیگر عرصه‌های صنایع‌دستی غفلت شود.
به گفته ابراهیم نیا نام‌گذاری یکی از معابر شهر مشهد به نام گوهرسنگ‌ها یکی از پیشنهادهایی است که به شهرداری مشهد ارائه‌شده است تا از جایگاه مشهد ۲۰۱۶ که به نام شهر جهانی گوهرسنگ‌ها نام‌گذاری شد، تجلیل کند.
هنرخیزترین خطه کشور
پیگیری ثبت مشهد به‌عنوان شهر جهانی سنگ هرکاره، تنها پرونده خراسان رضوی در حوزه صنایع‌دستی است که مدیر اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان مشهد از پیگیری برای ثبت جهانی آن خبر می‌دهد.
سید جواد موسوی به مناسبت هفته صنایع دستی در جمع خبرنگاران اظهار کرد: در استان خراسان رضوی تعداد ۲۳هزار هنرمند در ۹۲ رشته مختلف صنایع‌دستی فعال هستند و از این منظر خراسان هنرخیزترین خطه کشور در عرصه صنایع‌دستی است.
مدیرکل میراث، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان رضوی: در استان خراسان رضوی تعداد ۲۳هزار هنرمند در ۹۲ رشته مختلف صنایع‌دستی فعال هستند و از این منظر این استان هنرخیزترین خطه کشور در عرصه صنایع‌دستی است
وی تصریح کرد: از صادرات صنایع‌دستی گرفته تا ایجاد بازارچه در دو مکان پیشنهادی، پیشرفت‌های درخورتوجهی به برکت مشارکت شهرداری مشهد شکل‌گرفته و این مسیر همچنان ادامه دارد.
وی ادامه داد: در سال۱۴۰۱، طبق آمار گمرک بیش از ۱۶میلیون دلار صادرات صنایع‌دستی داشتیم که ارزیابی ما برای امسال به میزان ۱۸میلیون دلار خواهد بود. علاوه‌براین، در بیش از سیصد نمایشگاه داخلی و خارجی هم حضور پیداکرده‌ایم تا سفیر میراث‌های ناملموس فرهنگی باشیم.
موسوی با تأکید بر اینکه قرار نیست کارآفرینی همیشه محدود به متخصصان و سرمایه‌داران باشد، بیان کرد: برهمین‌اساس، از بانوان سرپرست خانوار تا زندانیان در بند و آزادشده را مخاطب قرار داده‌ایم تا هنر صنایع‌دستی به‌عنوان یک میراث زنده فرهنگی در همه اقشار و آحاد مردم جریان داشته باشد. درنتیجه از آغاز اجرای طرح تاکنون از میان هشت‌صد زندانی آزادشده، بیش از ۳۸۶ نفر در حوزه‌های اشتغال با محوریت صنایع‌دستی جذب‌شده‌اند.
به گفته مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان رضوی ایجاد خانه‌های صنایع‌دستی، برقراری بیمه تأمین اجتماعی برای هنرمندان، اشتغال‌زایی برای بیش از ۳هزار نفر، تسهیل صدور یا تمدید مجوز فعالیت برای ۴هزار هنرمند عرصه صنایع‌دستی و اعطای بیش از ۲۶.۶میلیارد تومان وام، محورهای اصلی برنامه‌هایی است که در حمایت از هنرمندان استان صورت گرفته است.
وی اذعان کرد: در این استان، رشته‌هایی همچون شیشه‌گری، سماورسازی و حجاری وجود دارد که مردم استان نیز به آن‌ها بی‌توجهی می‌کنند.
نظر شما