بازار؛ گروه بین الملل: در پی توافق ایران و عربستان برای رفع تنش های سیاسی که صلح و ثبات بیش تر در خاورمیانه را به همراه خواهد داشت، عربستان خود پیشنهاد سرمایه گذاری در ایران را مطرح کرده بود و حالا غلامحسین شافعی، رئیس اتاق بازرگانی ایران با ارسال نامه ای رسمی به حسن بن معجب الحویزی رئیس فدراسیون اتاق‌های بازرگانی عربستان سعودی با ابراز خرسندی نسبت به توافق دو کشور برای آغاز فصل جدیدی از همکاری‌های دو جانبه بر احیای سریع روابط تجاری و اقتصادی و همچنین گسترش و تعمیق روابط دیرین میان تجار و تولید کنندگان بخش خصوصی جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی تأکید کرده است.
در این نامه، برگزاری نمایشگاه‌های بازرگانی مشترک در تسریع شکوفایی روابط اقتصادی دو جانبه، موثر ارزیابی شده است.
عربستان برای تحقق بخشیدن به چشم‌انداز ۲۰۳۰ خود به دنبال ایجاد اصلاحات اقتصادی از جمله تنوع بخشی به صادرات، کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی و افزایش سرمایه گذاری خارجی در حوزه زیرساخت، گردشگری، سرگرمی‌ها و انرژی‌های تجدیدپذیر است.
عربستان در سال ۲۰۲۱ تقریبا از همه کشورهای دنیا به غیر از ایران و یکی دو کشور دیگر، واردات داشته است و حالا با توجه به از سرگیری روابط سیاسی دو کشور، احتمال توسعه تجارت بخش خصوصی دو کشور قوت گرفته است؛ چرا که بیشترین واردات عربستان شامل مواد معدنی، دارو و پزشکی، فلزات، مواد پلاستیکی، غلات، محصولات فلزی، مبلمان و محصولات دکوراسیون، مس و محصولات مرتبط، محصولات شیمیایی و محصولات لبنی بوده است؛ که بسیاری از این اقلام در فهرست محصولات صادراتی ایران به کشورهای دور و نزدیک هستند.
توافق ایران و عربستان در تاریخ دهم مارس سال جاری در پکن صورت گرفت و طیف ها و کشورهای مختلف از طالبان تا ترکیه، مصر، بحرین و دیگر کشورهای عربی استقبال گرمی از این رویداد کرده‌اند. همچنین جناح‌های محور مقاومت از جنبش حزب‌الله لبنان و انصارالله یمن گرفته تا جنبش‌های مقاومت فلسطین این رویداد را برای آینده منطقه مثمرثمر خوانده‌اند و در این جا تنها رژیم صهیونیستی (به عنوان اصلی‌ترین محور سیاست خارجی آمریکا در غرب آسیا) در نگرانی و دلهره به سر می‌برد.
ایران و عربستان در سال ۱۳۷۷ کمیسیون اقتصادی مشترک تشکیل دادند و تعاملات صورت‌گرفته در زمینه نفت بین دو کشور چنان در مسیر صعودی قرار گرفت که در سال ۱۳۷۸ قیمت نفت رشد ۶۰ درصدی پیدا کرد و به بشکه‌ای بیش از ۲۵ دلار نیز رسید. اما با حمله آمریکا به عراق در اسفند ۱۳۸۱ روابط ایران و عربستان با چالش هایی مواجه شد، در آن سال حجم مبادلات دو کشور به ۵۳۵ میلیون دلار نیز رسیده بود.
در دولت محمود احمدی‌نژاد تنش‌های بین ایران و عربستان ادامه پیدا کرد، اما با روی کار آمدن دولت حسن روحانی در سال ۱۳۹۲، وزارت خارجه ایران تلاش کرد با عربستان وارد تعامل شود، اما فاجعه کشته شدن حجاج ایرانی در مناسک حج سال ۱۳۹۴ و مساله سفارت عربستان در تهران در همان سال منجر به قطع روابط دیپلماتیک شد.
بر اساس توافق عربستان و ایران، نقشه راه جدیدی برای برقراری مجدد روابط دیپلماتیک ظرف دو ماه ارائه خواهد شد و شرایط کنونی روابط تهران و ریاض در مدار مطلوبی قرار دارد، چرا که ملک سلمان، پادشاه عربستان سعودی ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور ایران را به ریاض دعوت کرده و وزیران خارجه دو کشور در ۶ آوریل در پکن با یکدیگر دیدار کردند
اما بر اساس توافق عربستان و ایران، نقشه راه جدیدی برای برقراری مجدد روابط دیپلماتیک ظرف دو ماه ارائه خواهد شد و شرایط کنونی روابط تهران و ریاض در مدار مطلوبی قرار دارد، چرا که ملک سلمان، پادشاه عربستان سعودی ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور ایران را به ریاض دعوت کرده و وزیران خارجه دو کشور در ۶ آوریل در پکن با یکدیگر دیدار کردند.
از سوی دیگر حمد الجدعان وزیر دارایی عربستان اسفند ماه اعلام کرد که این کشور آماده است تا بسیار سریع سرمایه گذاری در ایران را آغاز کند. اواخر فروردین ماه نیز علیرضا عنایتی مدیرکل خلیج فارس وزارت خارجه اعلام کرد که ایران در تلاش است تا پیش از فرارسیدن ایام حج تمتع سفارت ایران را ریاض را بازگشایی کند.
احسان خاندوزی، وزیر اقتصاد ایران از همکاری ایران و عربستان استقبال کرده و در گفت‌وگویی که با اسپوتنیک روسیه گفته بود: «دولت ایران براساس سیاست همسایگی کاملا آماده نوسازی روابط اقتصادی با تمام کشورهای منطقه است و تحکیم روابط همسایگی را عامل قوی شدن منطقه می‌داند. ما به لحاظ فناوری‌های جدید مثل نانو و بیو می‌توانیم منبع صادرات و سرمایه‌گذاری باشیم و کشورهایی مانند عربستان هم فرصت تعاملات اقتصادی را خواهند داشت».
به عقیده کارشناسان و تحلیل گران، کاهش تنش‌ها در منطقه و همچنین بهبود وضعیت روابط ایران با کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس خصوصا عربستان منجر به ترمیم اقتصاد ایران، جذب ساده تر سرمایه خارجی از سوی این کشورها و آرامش روانی سرمایه‌گذاران خارجی در ایران و سهولت نقل و انتقالات ارزی و تجاری خواهد شد
به عقیده کارشناسان و تحلیل گران، کاهش تنش‌ها در منطقه و همچنین بهبود وضعیت روابط ایران با کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس خصوصا عربستان منجر به ترمیم اقتصاد ایران، جذب ساده تر سرمایه خارجی از سوی این کشورها و آرامش روانی سرمایه‌گذاران خارجی در ایران و سهولت نقل و انتقالات ارزی و تجاری خواهد شد.
هرچند ازسرگیری مراودات سیاسی تهران و ریاض یک امر سیاسی محسوب می‌شود، اما نمی‌توان جنبه‌های اقتصادی آن را اغماض کرد. ایران و عربستان چه به لحاظ سیاسی و چه اقتصادی از مهره‌های مهم منطقه محسوب می‌شوند که نزدیکی این دو نقش مهمی در وضعیت بازار نفت دارد و طبعا شرایط اقتصادی ایران را نیز تحت تاثیر قرار خواهد داد. از سوی دیگر، با توجه به برخی تحولات ژئوپلیتیکی در خاورمیانه مانند خروج تدریجی نیروهای آمریکایی از منطقه و هزینه عربستان از درگیری های یمن، ریاض را متوجه این امر کرده که تعاملات و روابط سازنده با ایران، اثرات مثبتی برای این کشور خواهد داشت.
ایران تنها برای توسعه زیرساخت های صنعتی خود در حوزه های مربوط به طرح های پتروشیمی و صنایع بالادستی انرژی به بیش از چند ۱۰ میلیارد دلار سرمایه گذاری خارجی نیاز دارد و طبعا در صورت تداوم روابط حسنه با عربستان و فایننس این پروژه ها از سوی این کشور، فشارهای انزوای اقتصادی بر ایران تا حدودی کاهش می یابد
جدا از این موضوع، این توافق برای ایران نیز اثرات مثبتی خواهد داشت؛ چرا که ایران تنها برای توسعه زیرساخت های صنعتی خود در حوزه های مربوط به طرح های پتروشیمی و صنایع بالادستی انرژی به بیش از چند ۱۰ میلیارد دلار سرمایه گذاری خارجی نیاز دارد و طبعا در صورت تداوم روابط حسنه با عربستان و فایننس این پروژه ها از سوی این کشور، فشارهای انزوای اقتصادی بر ایران تا حدودی کاهش می یابد. افزون بر این توسعه خطوط ریلی و جاده ای نیز از دیگر زیرساخت های کشور هستند که در انتظار دریافت فایننس و اعتبار است.
تجارت ایران و عربستان
بر اساس آمار گمرک، در ۱۱ ماه ابتدایی سال گذشته حجم تجارت کالاهای غیرنفتی میان ایران و عربستان به لحاظ وزنی به حدود ۳۱ هزار تن رسیده است و در عین حال ارزشی حدودا ۱۵ میلیون دلاری را به ثبت رسانده است. طی ۱۰ سال گذشته روند تراز تجاری دو طرف با ثبت اوج و فرودهایی نهایتا جهش مثبتی را در ۱۱ ماهه سال ۱۴۰۱ به ثبت رسانده، اما همچنان پایین بوده است.
رقم تجارت کالاهای غیرنفتی میان این دو همسایه از ابتدای سال ۹۱ تا سال پایان بهمن سال گذشته (بازه زمانی ۱۰ ساله) به لحاظ وزنی با ثبت یک رکورد در سال ۹۲ به حدود ۸۰۰ هزار تن رسیده و در ادامه مسیر نزولی را تا سال ۱۴۰۰ طی کرده است و در سال های ۹۵ تا آغاز سال ۱۴۰۰ تقریبا حجم مراودات تجاری این دو همسایه صفر بوده است و بیشترین ارزش دلاری حجم تجارت ایران و عربستان در سال ۹۴ رقم خورده است؛ یعنی یک سال پیش از قطع روابط تجاری این دو کشور.
در آن سال ارزش دلاری کل تجارت ایران و عربستان برابر با ۲۱۲ میلیون دلار بوده که از این میزان ارزش واردات از سمت عربستان برابر با تقریبا ۷۸ میلیارد دلار بوده و مابقی سهم صادرات ایران به عربستان بوده است. سنگ مرمر، تراورتن، دانه‌های ریز کروی شیشه، بدنه کامیون و کشنده، هیدرواکسید سدیم، شمش فولاد و برخی میوه جات از جمله اقلام مهم صادراتی ایران به عربستان بوده است.
بر مبنای آمارهای ارائه شده از سوی بانک جهانی در حوزه تجارت کالایی، در سال ۲۰۲۰ مهم‌ترین شرکای صادراتی عربستان امارات متحده عربی با سهم ۴.۸ درصد، چین با ۴.۴۱ درصد، هند با ۱.۶۷ درصد، سنگاپور با ۱.۵۵ درصد و بحرین با یک درصد هستند. پنج شریک اول وارداتی عربستان نیز شامل چین با سهمی بالغ‌بر ۲۰.۱۹ درصد، ایالات‌متحده با ۱۰.۷۴ درصد، امارات متحده عربی با ۶.۸۴ درصد، آلمان با ۵.۱۹ درصد و هند با ۴.۸۵ درصد است.
افزون بر این، کمپین فشارحداکثری دولت دونالد ترامپ، رئیس جمهوری پیشین آمریکا بر ایران از سوی عربستان و بحرین و تاحدودی امارات و کویت اجرا و پیاده سازی شد و در این زمان تجارت ایران با کشورهای حوزه خلیج فارس بیش تر بر عمان و قطر متمرکز گردید، اما حالا در صورت ادامه این توافق و با توجه به همسویی و هم گرایی کشورهایی چون امارات، کویت و حتی بحرین و حتی سایر ملل عربی چون مصر با عربستان می توان بیش از پیش به توسعه تجارت با کشورهای این منطقه، ارزاوری بیش تر برای ایران و صدور کالا و خدمات به آن ها امید بست. به بیان دیگر، با افزایش گردش مالی ایران با این کشورها قطعا آسیب پذیری اقتصاد نیز کاهش می یابد و در دراز مدت بازار ارز کشور نیز به ثبات نسبی می رسد.
اهمیت ژئوپلیتیکی ایران برای عربستان
ترانزیت و لجستیک یکی از جنبه های مهم تجارت ایران و عربستان را تشکیل خواهد داد. ایران با موقعیت استثنایی ژئوپلیتیک و ژئواستراتژیک خود و برخورداری از بنادر متعدد در شمال می تواند مسیری ایمن و کم هزینه برای اتصال عربستان به آسیای مرکزی و اوراسیا باشد.
حسین امیرعبداللهیان وزیر خارجه ایران اخیرا یکی از زمینه‌های مهم روابط اقتصادی و سرمایه‌گذاری‌های متقابل را «ترانزیت» عنوان کرده و گفته: «موقعیت ژئوپلیتیک ایران فرصت بی‌نظیری را در اختیار عربستان سعودی و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس برای همکاری‌های تجاری با کشورهای شمال ایران قرار می‌دهد.»
با احداث خط رشت_آستارا و استفاده از موقعیت سرزمینی ممتاز ایران، عربستان می تواند عربستان می تواند در کنار حمل و نقل دریایی که معایبی چون هزینه گزاف و عدم توانایی در ارسال محموله های بزرگ را دارد ، از مسیرهای ریلی و جاده ای ایران در مسیر جنوب به شمال استفاده کرده و کالاهای خود را به آسیای میانه و اوراسیا منتقل نماید
از سوی دیگر با احداث خط رشت_آستارا که حلقه گمشده دالان تجاری شمال - جنوب در ایران است و با توجه به موقعیت سرزمینی ممتاز ایران ، عربستان می تواند در کنار حمل و نقل دریایی که معایبی چون هزینه گزاف و عدم توانایی در ارسال محموله های بزرگ را دارد ، از مسیرهای ریلی و جاده ای ایران در مسیر جنوب به شمال استفاده کرده و کالاهای خود را به راحتی به آسیای میانه و اوراسیا ارسال کند. کریدور شمال - جنوب موسوم به نستراک که از ایران می گذرد و به آسیای میانه نیز می رسد می‌تواند اتصال اوراسیا را تغییر دهد.
در مقطع فعلی به خصوص پس از جنگ اوکراین، ناامن شدن دریای سیاه و تحریم خطوط آهن و دریایی روسیه توسط غربیها، توجه به کریدورهای موازی و جایگزین در میان کشورهای آسیایی، اروپایی و حتی افریقایی افزایش پیدا کرده است. در این میان، مسیر شمال به جنوب از اهمیت ویژه ای برخوردار است. این مسیر در حال حاضر، به صورت جاده ای فعال است، اما آن موضوعی که می تواند اهمیت این مسیر را مضاعف کند، تکمیل خط آهن رشت_آستارا است.
این خط آهن حدود ۱۶۴ کیلومتر است که آستارا را به رشت متصل می کند. ایران از رشت، تا بندرعباس و مرز ترکیه، دارای خط آهن است و با توجه به روند مثبت روابط ایران و کشورهای خلیج فارس به خصوص عربستان و امارات، این کشورها می توانند از این خط آهن و مسیر شمال به جنوب استفاده کنند که از جنوب کالاهای صادراتی خود را به شمال در آسیای مرکزی، شرق آسیا، چین و روسیه منتقل کنند.
نظر شما