«لحظه مینسکی» و اثبات شکل گیری رکود در اقتصاد جهانی!

وحید پورتجریشی؛ بازار: بهبود وضعیت اقتصاد جهانی پس از دوران شیوع کرونا تاکنون، علیرغم تمامی چشم اندازهای مثبت در نظر گرفته شده برای بازارهای مالی اقتصادهای بزرگ جهان به ویژه ایالات متحده و چین، رشد چندانی را تجربه نکرده است.

بهبود وضعیت نسبی بازارها طی دو ماهه نخست سال جاری میلادی نیز با ورشکستگی بانک های آمریکایی و رشد تورم در اقتصادهای بزرگ اروپا همچون آلمان، فرانسه و بریتانیا بار دیگر با توقف روبرو شده و در حال حاضر، نوعی رکود بر سراسر بازارهای مالی حاکم شده است. هرچند پیش از این نیز اقتصاددانان بزرگ جهان به ویژه در آمریکا نسبت به شکل گیری رکود در این کشور هشدار داده بودند، اما به نظر می رسد این هشدارها اکنون در مرحله عملیاتی شدن قرار دارند.

چرایی اهمیت اقتصاد ایالات متحده برای تمامی جهان

اگر در هر یک از بازارهای مالی بین المللی از جمله طلا، فلزات، ارزهای دیجیتال و حتی نفت مشغول به فعالیت هستید، به خوبی این نکته را متوجه شده اید که همواره پیش از اعلام شاخص های مهم اقتصادی در آمریکا یا اعلام سیاست جدید فدرال رزرو در خصوص نرخ بهره بانکی، بازارهای مالی یا دچار ریزش و اصلاح می شوند و یا در خوشبینانه ترین حالت به حال رکود درمی آیند.

دلیل این امر، اهمیت تصمیم گیری های اتخاذ شده توسط سیاستمداران آمریکایی برای سرمایه گذاران بازارهای مالی است که این اهمیت ناشی از تاثیر واکنش بازارهای آمریکا بر تمامی بازارهای مالی جهان حتی نفت است.

در حقیقت، از آنجاکه ایالات متحده صاحب بزرگترین اقتصاد، بزرگترین بازار مصرف و بیشترین حجم سهام در شرکت های بین المللی بزرگ جهان است، سرنوشت اقتصاد این کشور نیز برای تمامی بازارهای مالی مهم خواهد بود. به عنوان مثال، اعلام ورشکستگی بانک های آمریکایی همچون «سیلیکون ولی» یا «سیلور گیت» منجر به ریزش بازارهای مالی و شاخص بورس های بزرگ جهان همچون نیکی، فلزات شانگهای یا حتی بورس فلزات لندن شد.

همچنین عکس این قاعده نیز صادق بوده و بسیاری از شرکت ها و حتی دولت های ثروتمند جهان دارای سپرده های ارزشمند و چشمگیر در بانک های ایالات متحده هستند. اعلام فهرست متضررین ورشکستگی بانک های آمریکایی توسط رویترز نشان می دهد که حتی برخی نهادهای دولتی در امیرنشین کویت نیز سپرده های بزرگی در این بانک ها داشته و از ورشکستگی بانک های مذکور دچار خسارت شده اند.

لذا به خوبی می توان متوجه شد که شکل گیری رکود در اقتصاد آمریکا به مثابه شکل گیری رکودی مشابه یا حتی سخت تر در بسیاری از کشورهای جهان محسوب شده و از این رو، تمامی سرمایه گذاران بازار سرمایه همواره آخرین اخبار و تحولات اقتصادی در آمریکا را حتی پیش از سرمایه گذاری در یک شرکت سنگاپوری یا چینی رصد می کنند تا از محل و زمان سرمایه گذاری خود مطمئن شوند.

احتمال بروز پدیده «لحظه مینسکی» در اقتصاد آمریکا

لحظه مینسکی نام تئوری مطرح شده از سوی اقتصاد دان آمریکایی، یعنی «هایمن مینسکی» است که البته در زمان حیات این اقتصاددان چندان مورد توجه قرار نگرفته و توسط اقتصاددانان پس از وی به صورت مرتب مردود دانسته شد.

با این حال، شکل گیری رکورد بزرگ سال ۲۰۰۸ در ایالات متحده که شباهت زیادی با وضعیت فعلی اقتصاد این کشور دارد، برای نخستین بار منجر به افزایش توجه اقتصاددانان آمریکایی به تئوری لحظه مینسکی و احتمال درست بودن این تئوری را مطرح کرد.

به زبان ساده، تئوری لحظه مینسکی به شرایط ایجاد شده در پس سقوط سقوط شدید ناگهانی ارزش دارایی‌ها اطلاق می شود که معمولاً در انتهای چرخه‌های رشد در بازارهای مالی و چرخه‌های کسب و کار رخ می‌دهد. این ریزش معمولا از بانک ها آغاز شده و به سایر بخش های بازار سرایت می کند.

تا پیش از مطرح شدن تئوری مینسکی، اقتصادادنان عمدتا معتقد بودند که هرگونه محرک یا بحران اقتصادی از محیط بیرونی یک اقتصاد به درون سیستم وارد شده و بر روی آن اثر می گذارد. اما میسنکی معتقد بود علاوه بر عوامل بیرونی، مولفه های درونی نیز همین میزان اثر را بر سیستم اقتصادی یک کشور خواهند داشت.

وی معتقد است که تامین مالی پانزی مبتنی بر افزایش قیمت دارایی ها است. وقتی ارزش دارایی ها مانند رمزارزها یا طلا و هر نوع دارایی سرمایه ای دیگر شروع به ریزش می کنند، وام گیرندگان و بانک ها به این نتیجه می رسند که امکان بازپرداخت بسیاری از وام های دریافت شده به هیچ عنوان وجود نخواهد داشت و این آغاز بحران بانکی است؛ همان پدیده ای که در سال ۲۰۰۸ در آمریکا رخ داد و امروز نیز ورشکستگی بانکی این کشور نشان از شکل گیری چنین بحرانی دارد.

با بروز این شرایط، ترس از ریزش بیشتر قیمت ها بر بازار حاکم شده و سرمایه گذاران برای جلوگیری از ضرر بیشتر، به سمت فروش گسترده دارایی های غیر نقدی خود حرکت کرده که همین موضوع منجر به افزایش فشار فروش در بازارها و در نتیجه، ریزش مدام قیمت ها می شود.

درست مثل لحظه‌ایست که یک شخصیت کارتونی دوان‌دوان از لبه پرتگاه رد می‌شود. او همچنان مدتی به دویدن ادامه می‌دهد، چرا که فکر می‌کند روی زمین سفت ایستاده است. اما در یک لحظه ( یا همان لحظه مینسکی) ناگهان متوجه می‌شود که اوضاع از چه قرار است، و آن لحظه‌ای است که زیر پایش را نگاه می‌کند و می‌بیند که روی هوا ایستاده است.

برای فهم بهتر پدیده لحظه میسنکی و تامین مالی پانزی، باید بدانیم که در سیستم سرمایه داری خصوصی، یه نوع رژیم اقتصادی حاکم است که عبارتند از:

تامین مالی پوشش داده شده: این رژیم اقتصادی کاملا ایده آل بوده و در شرایطی رخ می دهد که اشخاص حقیقی یا حقوقی، به اندازه تعهدات بانکی خود دارایی نقدی در اختیار داشته و می توانند اصل و سود بدهی خود را پرداخت نمایند.

تامین مالی مبتنی بر سفته بازی: در این سیستم، متعهدین بانکی تنها پول کافی برای بازپرداخت سود وام های اخذ شده را در اختیار داشته و توانایی بازپرداخت اصل بدهی خود را ندارد. از این سیستم، به عنوان رژیم اقتصادی نگران کننده نیز یاد می شود.

تامین مالی پانزی: این همان سیستم تامین مالی است که مخاطب اصلی میسنکی بوده و لحظه مینسکی در این سطح رخ خواهد داد. در چنین سیستمی، متعهدین نه امکان بازپرداخت اصل و نه سود وام های خود را دارند و برای بازپرداخت تعهدات خود مجبور به اخذ وام جدید برای بازپرداخت بدهی های قبلی خود خواهند بود. در حقیقت، اصل بدهی و سود وام گیرنده همچنان به قوت خود باقی بوده و تنها در ظاهر، وی تعهدات خود را انجام داده است. موضوعی که بانک های ورشکسته آمریکایی در حال کار بر روی آن بوده و دولت بایدن نیز متعهد شده برای بازپرداخت تعهدات آنها در قبال مشتریان، وام هایی بلند مدت در اختیار آنها قرار دهد.

تکلیف وضعیت اقتصادی جهان در صورت اثبات نظریه مینسکی چه خواهد شد؟

با فرض اینکه سایر اجزای پازل نظریه میسنکی نیز در جای خود قرار گیرند، باید بدانیم که چشم انداز روشنی در برابر سیستم بانکی و بورس های ایالات متحده و در پس آن، دیگر کشورهای صنعتی طی ماه های آتی وجود نخواهد داشت. پس در چنین وضعیتی تنها می توان به کاهش سرعت و شدت ریزش ارزش دارایی ها بسنده کرد و خوشحال بود!

اما آیا چنین وضعیتی دائمی و پایدار خواهد بود؟ پاسخ به این سوال منفی است. در حقیقت، تئوری میسنکی به نوعی بر حرکت کسینوسی اقتصاد دلالت دارد که نقطه +۱ را می توان اوج رشد و شکوفایی در نظر گرفت و -۱ را نیز وضعیت تکامل نظریه. اما همانطور که سیکل حرکت کسینوسی نیز حالتی پویا دارد، رخداد پدیده لحظه میسنکی را می توان به مثابه آغاز روند جدید برای بازارهای جهانی و مرحله انباشت و جذب سرمایه در نظر گرفت.

با این حساب، سرمایه گذاران می بایست ضمن رصد مدام بازار مد نظر خود و پایش مستمر آخرین وضعیت اقتصاد ایالات متحده، به صورت پله ای و فقط در صورت رسیدن به کف قیمت ها خرید های خود را انجام داده و در نظر داشته باشند که هرگونه سرمایه گذاری در چنین شرایطی جدا از ریسک پذیری بالا، مسلتزم نگاهی بلند مدت بوده و نمی توان با توجه به شرایط موجود، در کوتاه مدت انتظار معجزه داشت.