معماری امنیتی جدید چین برای خاورمیانه؛ چرا پکن وارد مناسبات امنیتی نمی شود؟

بازار؛ گروه بین الملل: این گزارش به دو باور رایج در مورد ماهیت تعامل چین در خاورمیانه و شمال آفریقا می پردازد که باید در پرتو تحولات قابل توجه مورد بازنگری قرار گیرد. اول، در حالی که به طور گسترده فرض می شود منافع پکن در منطقه به امنیت انرژی و روابط اقتصادی محدود می شود، این گزارش نشان می دهد که چگونه همکاری در سال های اخیر در سراسر جهان گسترش یافته است.

در واقع، چین روابط استراتژیک خود را تقویت کرده و همکاری های خود را با سرمایه گذاری هنگفت در پروژه های محلی ابتکار یک کمربند یک جاده (BRI) و همچنین زیرساخت ها و فناوری های آینده گسترش داده است. با انجام این کار، به دنبال ادغام بیشتر استراتژی توسعه هر کشور با استراتژی خود است.

دوم، این گزارش این فرض را بررسی می کند که هیچ جایگزینی برای تسلط امنیتی و دیپلماتیک ایالات متحده آمریکا در منطقه وجود ندارد. این گزارش توضیح خواهد داد که چگونه چین در حال حاضر جایگزین های امنیتی محدودی را ارائه می دهد که به طور مستقیم و غیرمستقیم سلطه ایالات متحده را تضعیف می کند.

علاوه بر این نشان خواهد داد که چگونه حضور رو به گسترش چین به عزم راسخ تر برای مشارکت بیشتر در امنیت و سیاست منطقه ای، به ویژه از طریق ابتکار امنیت جهانی شی جین پینگ و معماری امنیتی جدید برای خاورمیانه، منجر شده است.

اگرچه چین در حال حاضر فاقد ظرفیت و اراده برای جایگزینی شبکه‌های بازدارندگی و اتحاد یکپارچه دیرینه ایالات متحده است، ابتکارات جدید آن را نباید نادیده گرفت. قدرت واقعی به طور پیوسته به قدرت اراده برای تضعیف هژمونی ایالات متحده می رسد و چالش هایی را برای رویکرد خاورمیانه ای ایالات متحده آمریکا و متحدان و شرکای منطقه ای آن ایجاد می کند.

گسترش منافع چین در خاورمیانه

«شی جین پینگ»، رهبر جمهوری خلق چین در ۷ دسامبر ۲۰۲۲ وارد عربستان سعودی شد تا در سه اجلاس سران با کشور میزبان، شورای همکاری خلیج فارس و رهبران بیست و یک کشور شرکت کند. در این سفر، چین و عربستان سعودی یادداشت تفاهم هایی به ارزش ده ها میلیارد دلار امضا کردند و دو طرف به یک طرح همکاری جامع شامل ۱۸۲ اقدام مشترک در هجده زمینه مانند سیاست، اقتصاد، تجارت و سرمایه گذاری دست یافتند.

اختلال در جریان جهانی انرژی که پس از جنگ اوکراین رخ داد، بر اهمیت استراتژیک انرژی برای سهامداران در سراسر جهان تأکید کرده و به همین دلیل اهمیت جهان عرب برای چین، واردکننده خالص انرژی از سال ۱۹۹۳ افزایش یافته است

علاوه بر بیانیه‌های مشترک منتشر شده از سوی طرفین، شی هشت اقدام مشترک عمده برای همکاری عمل‌گرایانه چین و کشورهای عربی شامل هشت بخش از جمله توسعه و امنیت، به همراه پنجاه و شش ابتکار همکاری خاص را پیشنهاد کرد.

اختلال در جریان جهانی انرژی که پس از جنگ اوکراین رخ داد، بر اهمیت استراتژیک انرژی برای سهامداران در سراسر جهان تأکید کرده است. به همین دلیل اهمیت جهان عرب برای چین، واردکننده خالص انرژی از سال ۱۹۹۳ افزایش یافته است. چین همچنان بزرگترین مصرف‌کننده سوخت‌های فسیلی در جهان است و بیش از ۷۰ درصد نفت و ۴۰ درصد گاز طبیعی خود را وارد می‌کند. درست قبل از سفر «شی جین پینگ»، چین و قطر یک قرارداد بیست و هفت ساله ۶۰ میلیارد دلاری برای تامین سالانه چهار میلیون تن گاز طبیعی مایع (LNG) امضا کردند.

اما در دهه گذشته، منافع چین در خاورمیانه بسیار فراتر از امنیت انرژی رشد کرده است. چین از سال ۲۰۲۰ بزرگترین شریک تجاری جهان عرب بوده و در سال ۲۰۲۱ بیش از ۳۳۰ میلیارد دلار در تجارت دو طرفه سرمایه گذاری کرده است - گرچه جریان سرمایه گذاری مستقیم خارجی (FDI) از سال ۲۰۰۹ تاکنون در حدود ۵.۵ میلیارد دلار باقی مانده است.

توافقنامه بیست و پنج ساله ای که چین و ایران در مارس ۲۰۲۱ به عنوان بخشی از مشارکت راهبردی جامع آنها امضا کردند، جنجال زیادی را در غرب به راه انداخت. اما طی سال‌ها، چین مشارکت‌های استراتژیک مشابهی را با دوازده کشور عربی خاورمیانه و شمال آفریقا امضا کرده است و روابط صمیمانه بی‌نظیری با همه طرف‌ها در منطقه از جمله دشمنان تهران دارد. مهم‌تر از همه، چین فعالانه در مذاکره بر سر توافق هسته‌ای ایران (برنامه جامع اقدام مشترک یا برجام) و مذاکرات برای احیای آن شرکت کرد.

در اوایل سال ۲۰۲۲، سوریه با ثبت نام در طرح یک کمربند یک جاده شیء به نوزده کشور عربی دیگر پیوست. در سال ۲۰۲۱، عراق با دریافت ۱۰.۵ میلیارد دلار قرارداد و نشان دهنده رای اعتماد قوی تر چین به منطقه، برترین مقصد این ابتکار چین شد. بیش از دویست پروژه زیرساختی و انرژی در مقیاس بزرگ در منطقه از زمان اعلام ابتکار تریلیون دلاری رهبر چین در سال ۲۰۱۳ در منطقه تکمیل شده است.

منطقه خاورمیانه محل تلاقی بنادر، راه‌آهن، بزرگراه‌ها، نیروگاه‌ها، خطوط لوله، مکان‌های دیدنی و حتی کل شهرها که توسط چین ساخته شده یا تحت حمایت مالی قرار دارند، است

منطقه خاورمیانه محل تلاقی بنادر، راه‌آهن، بزرگراه‌ها، نیروگاه‌ها، خطوط لوله، مکان‌های دیدنی و حتی کل شهرها که توسط چین ساخته شده یا تحت حمایت مالی قرار دارند، است. در دهه گذشته چین زمینه را برای زیرساخت ها و فناوری های آینده فراهم کرده است.

شبکه‌ای از «جاده‌های ابریشم» را تشکیل داده است که حوزه‌های متعددی را در بر می‌گیرد: حوزه‌های دیجیتال و داده با شبکه‌های شهر هوشمند، کابل‌های فیبر نوری زیردریایی، ارتباطات ۴G و ۵G، هوش مصنوعی (AI) و محاسبات ابری و کوانتومی؛ بخش بهداشت با مراکز تولید و توزیع واکسن؛ فضای بیرونی از طریق پرتاب ماهواره های مشترک، اکتشافات در ماه و همکاری در سیستم ماهواره ای ناوبری. جاده ابریشم انرژی سبز، به کاهش وابستگی منطقه به سوخت های فسیلی با استفاده از فناوری های خورشیدی، آبی، بادی و هسته ای کمک می کند.

چین در طول چند سال گذشته نشان داده است که دیگر یک «قدرت جزئی» نیست، بلکه یک بازیگر کلیدی واقعی در خاورمیانه است که مایل به مشارکت در همه جبهه‌ها برای پیگیری منافع خود است. کارشناسان در چین و خاورمیانه اکنون استدلال می‌کنند که میزان مشارکت در برخی از این جبهه‌ها ناکافی است، و از پکن می‌خواهد تا قدرت ملی فراگیر تازه‌یافته‌اش را با حضور سیاسی و امنیتی بیشتر تطبیق دهد.

تا به حال، سیاست خاورمیانه ای چین صرفاً بر توسعه و «همکاری برد-برد» متمرکز بوده است. در همین حال، در حوزه‌های امنیتی و سیاسی، به ثمره‌های کم اهمیتی مانند مبارزه با دزدی دریایی، عملیات حفظ صلح و میانجیگری در مناقشه در درگیری‌ها با اجماع گسترده بین‌المللی پایبند بوده است. کارشناسان ارشد نظامی چین استدلال می‌کنند: «چین نمی‌خواهد پلیس جهان باشد.»

اکثر تحلیل‌گران موافق هستند که به نظر نمی‌رسد پکن قصد دارد به‌عنوان هژمون منطقه‌ای بعدی جایگزین واشنگتن شود. با این حال، اولویت های چین در طی سالهای اخیر تغییر کرده است. شی معتقد است که جهان در حال تغییرات بزرگی است که در یک قرن گذشته دیده نشده است، با شرق رو به رشد و غرب رو به زوال، معتقد است که زمان و شتاب در دستان ماست.

کشورهای خاورمیانه به نوبه خود از ایالات متحده آمریکا به دلیل «ترک کردن» منطقه جنگ زده به نفع محور خود به سمت آسیا ناامید هستند، زیرا این کشور با پکن «برای پیروزی در قرن بیست و یکم» رقابت می کند. خاورمیانه با تمرکز بالای خود از کشورهای در حال توسعه، بستری ایده آل برای گسترش مفهوم «مدل چین» و دیدگاه شی در مورد «ساخت جامعه ای از آینده مشترک برای بشریت» ایجاد می کند.

معماری جدید امنیتی چین برای خاورمیانه

محققان چینی موافق هستند که چین عموماً علاقه ای به درگیر شدن در درگیری های طولانی مدت منطقه ندارد. آنها تشخیص می دهند که افول قدرت و نفوذ ایالات متحده آمریکا در منطقه خاورمیانه فقط نسبی است و به این واقعیت اشاره می کنند که هنوز بیش از صد هزار نظامی و نیروی امنیتی ایالات متحده آمریکا در منطقه حضور دارد.

بنابراین چین هنوز در موقعیتی نیست که با توجه به تعامل استراتژیک فزاینده با جهان عرب در دهه اخیر، نقش مهمی در تغییر شکل محیط ژئوپلیتیک ایفا کند. معماری تبلیغ شده چین جزئی از تلاش بزرگتر برای ایجاد دنیای چندقطبی پساغربی و تنظیم برنامه های جهانی است که منعکس کننده منافع و ارزش های آن است.

چین علاوه بر ایجاد دیدگاه‌های مطلوب از طریق فرصت‌های اقتصادی و کمک‌های مالی و بشردوستانه، مبادلات گسترده مردمی و فرهنگی را در منطقه خاورمیانه ترویج کرده است

ایالات متحده آمریکا نمی تواند انتظار داشته باشد که متحدان منطقه ای خود به طور کامل راه حل های چینی و خرد چینی را رد کنند، همانطور که چین نمی تواند روی آنها حساب کند که ساختار امنیتی و شبکه اتحاد ایالات متحده را کنار بگذارند. پکن می‌تواند کالاهای عمومی را برای منطقه‌ای فراهم کند که به ندرت گزینه‌هایی دارد و ذینفعان منطقه‌ای که به دنبال راه‌حل‌های واقعی هستند، سعی می‌کنند بهترین‌ها را از هر دو جهان به دست آورند.

چین علاوه بر ایجاد دیدگاه‌های مطلوب از طریق فرصت‌های اقتصادی و کمک‌های مالی و بشردوستانه (هرچند محدود)، مبادلات گسترده مردمی و فرهنگی را ترویج کرده است. این کشور سرمایه‌گذاری زیادی برای ایجاد روابط از طریق برنامه‌های جوانان، تعامل با رهبران مذهبی، گفتگوهای سیاسی-احزاب، اشتراک‌گذاری اخبار و آموزش مشترک، فرهنگ، بهداشت عمومی، برنامه‌های رادیویی، فیلم و تلویزیونی و غیره داشته است.

برندهای غربی، ورزش، موسیقی و فرهنگ همچنان در سرتاسر منطقه محبوب هستند، اما قدرت نرم چین به آرامی اما مطمئناً در حال افزایش است. جوانان خاورمیانه که یکی از جوان‌ترین بخش‌های جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند و سریع‌ترین نرخ رشد را دارند، با اتومبیل‌های جیلی رانندگی می‌کنند، از تلفن‌های هوآوی برای پیمایش ویدیوها در تیک تاک استفاده می‌کنند، لباس‌های خود را از شاین خریداری می‌کنند، خانه‌های خود را با ابزار ساخت چین تجهیز می‌کنند و بازی‌های فوتبال را در استادیوم‌های ساخت چین با پنل‌های خورشیدی «ساخت چین» تماشا می کنند.