تهمینه غمخوار؛ بازار: ایران به دلیل عضویت در دو پیمان اتحادیه اقتصادی اوراسیا و سازمان همکاری‌های اکو برای گسترش روابط تجاری با همسایگان شمالی خود از ظرفیتهای بالایی برخوردار است، اما از این بازار سهم اندکی دارد.
در حقیقت، با وجود ظرفیتهای بالایی که در بین همسایگان شمالی برای تجارت وجود دارد، جمهوری اسلامی ایران سهم پایینی از صادرات و واردات این منطقه دارد؛ در حالی که این بازار هر روز کوچک‌تر می‌شود و رقبا سهم بیشتری را به خود اختصاص می‌دهند. به عنوان مثال، در میان همسایگان شمالی و کشورهای اوراسیا با توجه به عضویت ایران در اتحادیه اقتصادی اوراسیا در حالی که البته هنوز عضویت ایران نهایی و رسمی نشده است، سهم ایران در بازار روسیه هنوز بسیار کم است.
از طرفی، با وجود آنکه دومین نشست مجمع اقتصادی خزر با حضور کشورهای ایران، روسیه، قزاقستان، جمهوری آذربایجان و ترکمنستان در اواسط ماه مهر در مسکو برگزار شد و موضوعات مختلف مطرح و هم‌اندیشی‌ها و توافق‌های خوبی در زمینه همکاری‌های انرژی٬ بحث سوآپ و سرمایه‌گذاری‌های مشترک صورت گرفت، اما اگر دیپلماسی اقتصادی ایران که به عنوان یکی از اولویت‌های اصلی دولت سیزدهم و مجموعه حاکمیتی کشور مطرح است، هرچه سریعتر اقدامات لازم را برای گسترش روابط اقتصادی با این همسایگان آغاز نکند، ظرفیتهایی را که امروز در اختیار دارد، از دست خواهد داد.
در همین راستا و بر اساس اهمیت موضوع تعامل اقتصادی ایران با کشورهای همسایه به خصوص همسایگان شمالی، خبرنگار بازار گفتگویی با دکتر «سید جواد موسویان » قائم مقام معاونت امور بندری و حوزه خزر و مدیر توسعه روابط با روسیه ترتیب داده که در ادامه می خوانیم:
* ایران با توجه به عضویت در دو پیمان اتحادیه اقتصادی اوراسیا و سازمان همکاری های اکو از پتانسیلهای بالایی برای گسترش روابط تجاری با همسایگان شمالی بخصوص کشورهای حوزه خزر برخوردار است. از طرفی، دریای خزر بستر مناسبی برای تبادلات تجاری با کشورهای همسایه است. به طور کلی چه ظرفیتهایی میان کشورهای این حوزه وجود دارد و امکان صادرات چه کالاهایی به کشورهای این حوزه برای ایران فراهم است؟
جمهوری اسلامی ایران با هدف تقویت روابط اقتصادی و تجاری خارجی خود با رویکرد منطقه گرایی و گسترش تعاملات اقتصادی در سال ۱۳۶۴ از زمان آغاز بکار سازمان همکاری های اقتصادی (اکو) به عضویت این سازمان درآمده و همچنین از سال ۱۳۹۸ نیز موافقتنامه تجارت ترجیحی میان ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا اجرایی گردید.
برخورداری از موهبت کم نظیر دریای خزر از دیرباز، مسیری امن و مطمئن برای تجارت از سمت شمال برای ایران را ایجاد کرده که این امر سبب گردیده تا در سالهای اخیر با توجه به رشد و توسعه کشورهای حاشیه دریای خزر، تجارت از طریق مسیر دریای خزر با استفاده از زیرساختهای بندری و لجستیکی شمال کشور در دستور کار برنامه ریزی ها و چشم انداز کلان اقتصادی کشور قرار گیرد.
لذا، با عنایت به پتانسیل های بومی موجود در صنایع کشور می توان رشد و توسعه صادرات به کشورهای این حوزه را از جمله فرصتهای مناسب برای کارآفرینی و اشتغال و ارزآوری دانست. در میان چهار کشور همجوار دریای خزر کشورهای قزاقستان، جمهوری آذربایجان و ترکمنستان از اعضای سازمان اکو به شمار می روند و کشورهای روسیه و قزاقستان نیز عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا هستند. در همین راستا، ظرفیتهای صادراتی در بخش های کالایی مختلفی به این چهار کشور خصوصاً کشور روسیه به عنوان مهمترین و بزرگترین قدرت اقتصادی اتحادیه اقتصادی اوراسیا وجود دارد.
از جمله کالاهای صادراتی به کشورهای این حوزه با محوریت روسیه می توان به فرش ایرانی، خشکبار، خرما، میوه جات، سبزیجات، مصالح ساختمانی (سرامیک، کاشی، گچ، سیمان و سنگهای ساختمانی)، قیر، مصنوعات ساختمانی (میلگرد)، انواع کشنده (تریلر، کفی، تانکر)، منسوجات و فرآورده های صنایع غذایی (آبمیوه و کناسنتره، شیرینی و شکلات) اشاره کرد که در حال حاضر در جریان بوده و در حال رشد نیز می باشند.
همچنین، ظرفیتهای بالقوه ای نیز در رابطه با تولید و صادرات کالاهایی مانند مصنوعات چوبی، محصولات صنعت مبلمان، سیم و کابل، محصولات چرمی، شیرآلات ساختمانی، ظروف شیشه ای، محصولات صنایع رنگرزی و محصولات دارویی وجود دارد که صادرات در حجم و ارزش پایینی در این رابطه هم اکنون قابل مشاهده است؛ در حالی که توسعه و راه اندازی صنایع پشتیبان محصولات ذکر شده در سالهای آینده، قطعاً گسترش صادرات این محصولات را در پی خواهد داشت.
* با توجه به مشکلات تبادلات بانکی که به دلیل تحریمها وجود دارد، چه راهکارهایی را به منظور تسهیل روابط تجاری با همسایگان شمالی می توان در پیش گرفت؟
از جمله راهکارها در این زمینه می توان به موارد زیر اشاره کرد:
تلاش برای هر چه سریعتر بهره بردن از عضویت ایران در سازمان همکاری های شانگهای با محوریت چین، سرعت بخشیدن به عضویت ایران در اتحادیه اقتصادی اوراسیا و استفاده از حذف موانع گمرکی با محوریت کشور روسیه، بهره مندی از ظرفیت عضویت ایران در سازمان همکاری اقتصادی (اکو) و توسعه تجارت با این سازمان با محوریت کشور ترکیه، ایجاد سازو کارهای تبادلات بانکی دو جانبه میان ایران و روسیه، ایران و چین و ایران و ترکیه، ایجاد بانکهای آفشور در مناطق آزاد، استفاده از ارز مشترک میان ایران و کشورهای روسیه و چین و تشویق سرمایه گذاران روسی، هندی و چینی به سرمایه گذاری در زمینه زیرساختهای دریایی، بندری، انبارداری و صنعتی و تولید در بنادر و پسکرانه های بنادر شمالی، تقویت نقش اتاق های بازرگانی مشترک ایران و کشورهای ذکر شده و همچنین تلاش در زمینه دیپلماسی تجاری با محوریت معاونت دیپلماسی تجاری وزارت امورخارجه در رابطه با معرفی و برقرای ارتباط میان تجار دو طرف و برطرف ساختن موانع تجارت در کشورهای هدف می تواند در زمان تحریمها کمک قابل توجه ای به توسعه مبادلات تجاری ایران و همسایگان شمالی ارائه نماید.
* با چه راهکارهایی می توان شاهد افزایش و رونق تبادلات تجاری در بنادر شمالی کشور بود؟
بنادر شمالی کشور عمدتاً برای اینکه شاهد رشد و رونق باشند، باید سه محور را در راهبرد توسعه ای خود در نظر داشته باشند:
ابتدا، با تقویت زیرساختهای بندری و لجستیکی از طریق سرمایه گذاری بخش دولتی و خصوصی مانند توسعه اسکله ها، استفاده از تجهیزات به روز تخلیه و بارگیری کالا و گسترش زیرساختهای انبارداری و سردخانه حجم موجود را تخلیه و بارگیری را حفظ و آن را بصورت منطقی در سالهای آینده رشد دهند.
دوم اینکه، ضروری است تا در زمینه تولید محصولات بالقوه که پیشتر هم ذکر شد مانند محصولات صنایع غذایی و یا محصولات چوبی و غیره در پسکرانه بنادر از طریق ایجاد واحدهای صنعتی و تولیدی قدرتمند با بهره مندی از سرمایه گذاری بخش خصوصی پشتوانه ای ارزشمند و پایدار برای تامین نیاز کشورهای مقصد در شمال کشور فراهم گردد.
سومین محور نیز مربوط به توجه و توسعه نقش ترانزیتی ایران در مسیر کریدور شمال-جنوب و کریدور چین، قزاقستان و ایران است که می توان از طریق فراهم ساختن بسترهای لجستیکی برای انتقال کالاهای ترانزیتی و بسترهای تولیدی به منظور واردات کالاهای خام از مبادی شمالی با محوریت روسیه (آهن آلات، چوب، غلات، روغن خوراکی و غیره) و یا مبادی جنوبی با محوریت هند (لوازم و تجهیزات الکترونیکی، مکانیکی، دارویی و غیره) و سپس پردازش در پسکرانه بندر و بخصوص منظقه آزاد انزلی و در نهایت صادرات به کشورهای هدف در دو سمت کریدور شمال-جنوب تحقق یابد و مبادلات حدود ۱۴ میلیارد دلاری قطبهای اقتصادی جهانی یعنی روسیه و هندوستان را تسهیل و زمینه گسترش آن را فراهم کند ضمن اینکه همچنین مبادلات رو به رشد اتحادیه اقتصادی اوراسیا با کشورهای حاشیه خلیج فارس و قدرتهای نوظهور جنوب و جنوب شرق آسیا را از طریق مسیر زمینی کشور امکان پذیر و به نیاز این کشورها در رابطه با جایگزین کردن مسیری جدید برای کانال سوئز به دلیل مشکلات موجود پاسخ داده و شراط مطلوبی را فراهم نماید.
* با افزایش ظرفیت نگهداری کالاهای اساسی در بندر کاسپین، چگونه می توان بستر مناسبی برای ورود کالاهای اساسی توسط مجتمع بندری کاسپین از طریق شمال ایران فراهم کرد؟
افزایش جمعیت کشور و بحران خشکسالی و مسائلی مانند تحریمها سبب شده تا توجه به کشورهای روسیه و قزاقستان به عنوان منبعی برای تامین غلات و روغن خوراکی که مهمترین بخش کالاهای اساسی محسوب می شوند در سالهای اخیر بیشتر شود.
لذا، در سالهای اخیر سرمایه گذاری برای ساخت زیرساختهای نگهداری این کالاها مانند مخازن نگهداری روغن خوراکی و سیلوهای غلات در منطقه آزاد انزلی صورت گرفته است. از این رو، گسترش زیرساختهای اینچنینی و همچنین ایجاد صنایع مرتبط با آن مانند کارخانه تصفیه روغن خوراکی، واحدهای تولید نهاده های دامی و غیره در پسکرانه می تواند بستری پایدار برای تامین غذا و کالاهای اساسی کشور بوجود آورد.
* اگر بندر کاسپین به ریل سراسری وصل شود، می توان از مزیت های این بندر تاریخی و پر سابقه کشور استفاده شود، دیدگاه شما در این باره چیست؟
همانگونه که پیشتر ذکر شد یکی از محورهای راهبردی توسعه بندر کاسپین و سایر بنادر کشور بخش ترانزیت بین الملل و صادرات مجدد است. لذا، زیرساختهای حمل و نقل برای امکان ایفای چنین نقشی از ضروریات و شرط لازم می باشد.
در همین راستا، یکی از چالش های مهم بندر کاسپین که می تواند قدرت چانه زنی در رابطه بازاریابی و مذاکرات تجاری را کاهش دهد، نقص زیرساختی در بخش ریلی و عدم تکمیل راه آهن مسیر بندرکاسپین و رشت است که متاسفانه در سالهای اخیر با روند بسیار کندی روبرو بوده است.
بنابراین دستگاه های متولی در سطح ملی مانند وزارت راه و شهرسازی با تکمیل این بخش از راه آهن که عملاً امکان اتصال دریای خزر به خلیج فارس و دریای عمان را از طریق خط آهن سراسری شمال-جنوب فراهم می کند، می توانند گام مهمی در راستای توسعه و پیاده سازی نقش بین المللی ایران را در مسیر کریدور شمال-جنوب بردارند و جمهوری اسلامی ایران را در فضای شدیداً رقابتی که کشورهای همسایه در تلاش برای بهره برداری سریعتر از این کریدور هستند را در موقعیتی بهتر قرار دهند.
نظر شما