مطالبه رسانه های پاکستان برای اجرای خط لوله گاز با ایران؛ بهانه اسلام آباد چیست؟

بازار؛ گروه بین الملل: رسانه های پاکستانی تاکید کرده اند که پروژه خط لوله صلح، کوتاه‌ترین، مطمئن ترین، آسان‌ترین و مقرون به صرفه ترین روش دستیابی پاکستان به گاز طبیعی است.

رسانه های مختلف پاکستان به مقام های ارشد این کشور هشدار داده اند که ممکن است زمان خویشتن داری ایران به پایان برسد و این کشور با مراجعه به مراجع ذی‌ربط بین‌المللی برای دریافت غرامت از اسلام آباد دست به کار شود.

شایان ذکر است که بی شک پرونده این خط لوله نمی‌تواند برای همیشه مفتوح باقی بماند و تعیین تکلیف آن، از یکی از دو مسیر اجرای این پروژه به تعویق افتاده یا مسیر حقوقی، موضوعی اجتناب‌ناپذیر است.

اواخر مهرماه روزنامه اکسپرس تریبیون پاکستان گزارشی منتشر کرد که در آن بار دیگر بهانه تحریم های آمریکا علیه ایران را مانعی برای اجرای این طرح خط لوله گازی خواند. اما این روزنامه در ادامه نوشت: به رغم تحریم‌های واشنگتن علیه تهران، پاکستان تعهد خود را برای اجرای پروژه خط لوله گاز ایران-پاکستان از سر می‌گیرد.

پاکستان هر بار به بهانه های مختلف از اجرای این پروژه خط لوله گازی سر باز زده است و همواره تحریم‌های آمریکا را بهانه قرار داده است. این در حالی است که حتی پس از امضای توافق هسته ای میان ایران و ۱+۵ و لغو بخشی از تحریم‌ها وحتی پیش از خروج یک جانبه دولت دونالد ترامپ، رییس جمهوری پیشین آمریکا از برجام، پاکستان به دلیل فشار برخی طرف‌های ثالث، از برداشتن هر گامی جهت عملی کردن تعهداتش در قبال این خط لوله گازی طفره رفته بود.

روزنامه اکسپرس تریبیون در ادامه نوشت که شهباز شریف، نخست وزیر پاکستان در دیدار با سید ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری ایران در حاشیه نشست اخیر سازمان همکاری شانگهای (SCO) در سمرقند در شهریور ماه سال جاری، اعلام کرده بود اسلام آباد تعهد خود را برای عملی کردن پروژه خط لوله گاز ایران- پاکستان، از سر می‌گیرد.

در سپتامبر ۲۰۱۹، پاکستان و ایران قرارداد بازنگری‌شده فروش گاز (GSA) را امضا کردند تا مانع خسارات چند میلیون دلاری ناشی از تعلل پاکستان در اجرای این پروژه در زمان مقرر شوند.

با وعده جدید شهباز شریف برای اجرای تعهدهای این کشور در قبال قرارداد خط لوله گاز ایران، می‌تواند حسن‌نیت وی در عمل به تعهداتش در قبال مردم پاکستان برای رفع بحران شدید کمبود انرژی در این کشو را آزمود.

پاکستان کشوری با جمعیت بیش از ۲۲۰ میلیون نفر بازار مصرف بزرگ گاز طبیعی در منطقه محسوب می‌شود که در حال حاضر تنها توانایی تامین دو سوم گاز مورد نیاز خود را دارد.

در سال ۱۹۹۰ میلادی، ایران نخستین گام در زمینه صادرات گاز به پاکستان را برداشت. ایران قصد داشت در آن زمان با اجرای طرحی گاز خود را به همسایگان شرقی صادر کند. ابتدا قرار بود این خط لوله گاز ایران را به پاکستان و هندوستان ارسال کند و پیام آور صلح و دوستی در شبه‌قاره باشد. هند و پاکستان توافق کردند برای تأمین امنیت این خط لوله، اختلاف‌های خود را کنار بگذارند و این خط لوله انتقال گاز "خط لوله صلح" نام گذاری شد.

براساس توافق اولیه، قرار بود این خط لوله ۲۷۰۰ کیلومتری گاز صادراتی ایران را از مسیر پاکستان به هند منتقل کند. پیش‌بینی شده بود که در صورت توافق نهایی ۱۱۰۰ کیلومتر از این خط لوله در ایران، ۱۰۰۰ کیلومتر در پاکستان و ۶۰۰ کیلومتر در هند احداث شود.

اما در سال ۲۰۰۹ هند به ‌دلیل عدم حل و فصل اختلاف‌های خود با پاکستان از این قرارداد کناره گیری کرد. پاکستان در آن زمان اعلام کرد که در این پروژه باقی میماند و از این رو نام خط لوله صلح به خط لوله ایران - پاکستان تغییر کرد.

طبق طرح اولیه مقرر شده بود ایران روزانه ۱۵۰ میلیون مترمکعب گاز خود را به هند و پاکستان صادر کند که ۹۰ میلیون مترمکعب آن برای هند و ۶۰ میلیون مترمکعب آن برای پاکستان در نظر گرفته شده بود.

پس از قطعی شدن عدم حضور هند در این پروژه، تهران و اسلام آباد در سال ۲۰۱۰ توافق کردند که خط لوله ای به طول ۱۸۰۰ کیلومتر احداث کنند که ۱۱۰۰ کیلومتر آن داخل ایران و مابقی در خاک پاکستان قرار گیرد و ایران قصد داشت از طریق این پروژه ۲۱.۵ میلیون متر مکعب گاز به پاکستان صادر کند.

در حالی که ایران عملیات ساخت خط لوله را تا نزدیک مرز پاکستان تکمیل کرده است، اسلام آباد در عمل هیچ اقدامی در این زمینه انجام نداده است

مراسم کلنگ زنی خط لوله گاز ایران - پاکستان ۲۱ اسفند ۱۳۹۱ (۱۱ مارس ۲۰۱۲) با حضور روسای جمهوری وقت دو کشور در نقطه صفر مرزی ایران و پاکستان در محدوده شهرستان چابهار برگزار شد. قرارداد انتقال گاز طبیعی از ایران به پاکستان در سال ۲۰۱۰ بین مقامات دو کشور امضا و قرار شده بود طی دو سال بعد روزانه ۲۱ میلیون و ۵۰۰ هزار مترمکعب گاز طبیعی از بندر ˈعسلویهˈ استان بوشهر به ˈنوابشاهˈ در جنوب پاکستان منتقل شود.

اما با وجود گذشت چندین سال از آن زمان و در حالی که ایران عملیات ساخت خط لوله را تا نزدیک مرز پاکستان تکمیل کرده است، اسلام آباد در عمل هیچ اقدامی در این زمینه انجام نداده است. در طی مذاکرات گازی دو طرف طی سالهای متمادی، طرف پاکستانی همواره به هر بهانه‌ای از اجرای تعهدات خود در خصوص ساخت این خط لوله سر باز زده است. تهران و اسلام آباد پیشتر طی مذاکراتی توافق کردند که ایران ۵۰۰ میلیارد دلار از هزار و ۵۰۰ میلیارد دلار مورد نیاز برای این کار را تامین کند، اما باز هم پاکستان از اجرای پروژه خودداری کرد.

بهانه های پاکستان برای عدم مشارکت عملی در این پروژه تحریم های آمریکا و بالا بودن قیمت تعیین‌شده برای گاز صادراتی بوده است. به رغم عدم اقدام عملی از سوی پاکستان طی این سالها، ‌ایران ۹۰۰ کیلومتر از این خط لوله را تکمیل کرده و در انتظار ۷۰۰ کیلومتری است که قرار بود در داخل خاک پاکستان ساخته شود.

دولت‌های مختلف در پاکستان در سال‌های گذشته بارها و بارها بر تعهد این کشور به اجرای این طرح خط لوله گاز تاکید کرده اند، اما تاکنون در عمل هیچ اتفاقی رخ نداده است و هر بار این وعده‌ها در حد حرف و سخن باقی مانده اند.

در سال ۲۰۱۶، شاهد خاقان عباسی وزیر پیشین نفت و منابع طبیعی پاکستان تاکید کرده بود که این خط لوله تا سال ۲۰۱۸ به طور کامل در خاک پاکستان ساخته میشود. همچنین در جریان اولین سفر رسمی عمران‌خان، نخست وزیر پاکستان به ایران، دو طرف درخصوص طرح خط لوله آی پی نیز رایزنی کردند. دولتمردان اسلام‌آباد که همواره از تعهد خود به تکمیل پروژه انتقال گاز از ایران می‌گویند، همزمان ملاحظات بین المللی ناشی از تحریم‌های یکجانبه آمریکا را مانعی بزرگ برای پایبندی به وعده خود عنوان کردند.

حسن روحانی، رییس جمهور پیشین ایران هم پیش از این اعلام کرده بود که این کشور بخش مربوط به خود در این پروژه را کاملا تکمیل کرده است و دو میلیارد دلار در این خصوص هزینه کرده است، این در حالی است که قرار بود این پروژه در سال ۲۰۱۴ اجرایی شود. پاکستان که با کمبود شدید منابع انرژی دست و پنجه نرم میکند، ساعتهای طولانی درگیر خاموشی برق است و هدف ایران از اجرای این پروژه کمک به پاکستان با جمعیت بالای ۲۰۰ میلیون نفر در راستای تامین منابع انرژی بود.

خرم دستگیرخان، وزیر تجارت پاکستان نیز پیشتر اعلام کرده بود که این کشور از این خط لوله گازی منصرف نشده است. وی مدعی شده بود که پاکستان پس از برداشتن تحریم ها علیه ایران ساخت خط لوله را آغاز میکند.

ضرب‌الاجل تعیین‌شده در قرارداد گازی آی‌پی، هم‌زمان با پایان سال ۲۰۱۴ میلادی به پایان رسید و جمهوری اسلامی ایران مدت‌ها قبل از سررسیدن این ضرب‌الاجل، به تعهد خود عمل کرد و خط لوله گاز را در خاک خود از میدان‌های گازی جنوب تا نزدیک مرز پاکستان احداث کرد.

ایران، به نشانه حسن‌نیت و به‌دلیل احترام به حسن همجواری با پاکستان به‌عنوان کشور دوست و همسایه، تاکنون طلب جریمه نکرده است، هرچند طبق قرارداد، این حق را برای خود محفوظ می‌داند

طبق بندهای مندرج در این قرارداد، هریک از طرفین که در مهلت مقرر (۳۱ دسامبر ۲۰۱۴) به تعهدهای خود عمل نکند، باید بابت هر روز تأخیر، مبلغ مشخصی به طرف مقابل جریمه پرداخت کند. اکنون، حدود هشت سال است که این ضرب‌الاجل سپری شده است.

اما ایران، به نشانه حسن‌نیت و به‌دلیل احترام به حسن همجواری با پاکستان به‌عنوان کشور دوست و همسایه، تاکنون طلب جریمه نکرده است، هرچند طبق قرارداد، این حق را برای خود محفوظ می‌داند.

پاکستان در حالی از اجرای این پروژه در خاک خود خودداری کرده است که موضوع صادرات گاز ایران به پاکستان، مسئله‌ای سلیقه‌ای میان دو کشور نبوده است، بلکه بر اساس یک قرارداد تعهدآور دوجانبه بود.

اوایل سال ۱۳۹۸ برخی رسانه های پاکستان بار دیگر تحریم های آمریکا را دستاویزی برای تعلل خود در این پروژه مطرح کردند و مدعی شدند در پی تشدید تحریم‌های آمریکا علیه ایران اجرای این طرح در این کشور از سوی اسلام آباد ناممکن است.

در سال ۲۰۱۵، مسکو و اسلام آباد توافق نامه ای امضا کردند تا خط لوله ای به طول ۱۱۰۰ کیلومتر بسازند تا گاز مایع طبیعی را از کراچی به نیروگاه های ایالت پنجاب در شمال پاکستان ارسال کنند

اما در این میان روسیه گوی سبقت را در صادرات گاز به همسایگان شرقی ایران از تهران ربود و توانست جای ایران را برای صادرات گاز به پاکستان پر کند.

در سال ۲۰۱۵، مسکو و اسلام آباد توافق نامه ای امضا کردند تا خط لوله ای به طول ۱۱۰۰ کیلومتر بسازند تا گاز مایع طبیعی را از کراچی به نیروگاه های ایالت پنجاب در شمال پاکستان ارسال کنند. ظرفیت سالانه این خط لوله ۱۲.۴ میلیون متر مکعب است که میتواند تا ۱۶ میلیون متر مکعب نیز افزایش یابد. روسیه اعلام کرده که هزینه این پروژه ۱.۵ میلیارد دلار است که ممکن است تا ۳.۵ میلیارد دلار نیز برسد و قرار است ۲۶ درصد از این مبلغ توسط روسیه و ۷۴ درصد باقی به دست پاکستان تامین شود.

عمران خان اواخر فوریه سال جاری میلادی راهی مسکو شد تا با ولادیمیر پوتین، رییس جمهوری روسیه در خصوص همکاری های دوجانبه تجاری و اقتصادی و همچنین اجرای این پروژه خط لوله گازی که سالهاست به تاخیر افتاده دیدار و گفت و گو کند.

پروژه گازی پاکستان استریم که نام دیگرش خط لوله گازی شمال جنوب است قرار است با مشارکت شرکت های پیمانکاری روسی ساخته شود.

لازم به ذکر است که پاکستان در شرایطی که از اجرای تعهداتش در قبال طرح خط لوله گاز آی-پی سر باز زد، چند سال پیش قرارداد خط لوله انتقال گاز از ترکمنستان به افغانستان، پاکستان و هند را نیز با این سه کشور امضا کرد. اما این قرارداد نیز به دلیل مشکلات متعدد، همچنان بلاتکلیف و نیمه کاره مانده است.

طرح احداث خط لوله انتقال گاز ترکمنستان به افغانستان، پاکستان و هند موسوم به «تاپی» اگرچه طرحی عظیم با ظاهری جذاب و دارای صرفه اقتصادی برای هر چهار کشور به نظر می رسد اما واقعیت های موجود در منطقه و شرایط کنونی حاکم بر کشورهایی که قرار است مسیر عبور این خط لوله و مصرف کنندگان گاز آن باشند، باعث شده تا زمینه برای اجرای این طرح عظیم گازی، چندان مناسب و مساعد نباشد.

اختلاف های کهنه و شدید سیاسی و سرزمینی میان پاکستان و هند و همچنین دعواهای انکارناپذیر میان پاکستان و افغانستان بر سر مسائل مرزی، امنیتی و مبارزه با تروریسم و نیز شرایط ناامنی و بی ثباتی درافغانستان بخشی از مشکلات پیش روی طرح تاپی به شمار می رود.