تهمینه غمخوار؛ بازار: دومین نشست مجمع اقتصادی خزر با حضور کشورهای ایران، روسیه، قزاقستان، جمهوری آذربایجان و ترکمنستان در حالی در اواسط ماه مهر در مسکو برگزار شد که موضوعات مختلف مطرح و هم‌اندیشی‌ها و توافق‌های خوبی در زمینه همکاری‌های انرژی٬ بحث سوآپ و سرمایه‌گذاری‌های مشترک صورت گرفت.
در این نشست دو روزه، اقتصاد، محور اصلی تمامی دیدارهای معاون اول رئیس‌جمهور بود و ایران هفت پیشنهاد مشخص برای ارتقای روابط اقتصادی و سیاسی پنج کشور حاشیه این حوزه آبی ارائه کرد.
در همین راستا و بر اساس اهمیت برگزاری مجمع اقتصادی خزر، خبرنگار بازار گفتگویی را با «حسن شکاری» کارشناس و پژوهشگر مسائل اوراسیا و دانشجوی دکتری مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز دانشگاه تهران در این باره ترتیب داده که در ادامه می خوانیم.
* همکاری در پیمان منطقه ای همچون مجمع اقتصادی خزر ظرفیت های بزرگی در اقتصاد ایران ایجاد می کند. مزایای مجمع اقتصادی خزر برای ایران چیست؟
پس از اینکه توافق حوزه خزر صورت گرفت؛ یعنی به عبارتی کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر امضا شد و مورد موافقت کشورهای این حوزه قرار گرفت، در سالگرد نخست آن در ترکمنستان اینگونه مقرر شد که یک مجمع اقتصادی با هدف ایجاد بستر مناسب در جهت گسترش پروژه های بزرگ و مشترک و سرمایه گذاری در کشورهای منطقه تشکیل شود. اخیرا هم دومین اجلاس این مجمع اقتصادی برگزار شد.
در خصوص کارکرد این مجمع، ساختارهای همگرایی در منطقه اوراسیا یا آسیای مرکزی و حوزه خزر و قفقاز، دارای ساختارهای شناخته شده خود مانند اتحادیه اقتصادی اوراسیا، سازمان همکاری شانگهای و تعدادی دیگر از سازمانها با نگاه غربی و بحث اکو است. اما، در رابطه با این موضوع که آیا مجمع اقتصادی خزر دارای ساختاری مستقلی است که بر مبنای آن بتوان فرآیندی را شکل داد، باید گفت که چندان نمی توان بر روی این مجمع اقتصادی حساب کرد.
از طرفی، اینکه این سازمان چه نقشی را می تواند در ایجاد همگرایی های اوراسیایی ایفا کند، هر سازمانی که بتواند محل جمع شدن و برگزاری نشست و امکان مذاکرات مسئولین و افراد تاثیر گذار کشورهای این منطقه را فراهم کند، یعنی زیرساختی باشد که موجب برگزاری این گفت و گوها شود، می تواند موثر و کمک کننده باشد.
بنابراین، اگر بخواهیم در خصوص صرف خود مجمع خزر و مستقل بودن آن صحبت کنیم، این سازمان هنوز در مراحل اولیه است که نمی توان در رابطه با چشم اندازهای آن صحبت کرد. بر همین اساس، کشورهایی که در این حوزه فعالیت می کنند و در حال همکاری در ساختارهای دیگر مانند اتحادیه اوراسیا و اکو هستند می توانند به تعمیق و افزایش همکاری ها بپردازند در حالی که این مجمع می تواند بستر این گفت و گوها را فراهم کند.
* در مجمع اقتصادی خزر، ایران پیشنهاد منطقه تجارت آزاد خزر را مطرح کرده است. این پیشنهاد تا چه اندازه عملیاتی است و به مرحله اجرا خواهد رسید؟
در خصوص دستیابی مجمع اقتصادی خزر به این هدف، مسیر بسیار زیادی باید طی شود. زیرساختهای توسعه یافته تری در بحث سازمان شانگهای، اتحادیه اقتصادی اوراسیا و حتی سازمان اکو وجود دارد که این بسترها تشکیل شود.
توجه به این نکته اهمیت دارد که ایران همواره رغبت و تمایل زیادی در رابطه با همگرایی حوزه اوراسیا داشته و توسعه و تعمیق روابط اقتصادی با کشورهای این منطقه برای کشورمان مهم بوده است، اما اینکه ایران بخواهد از طریق تشکیل منطقه تجارت آزاد خزر تعامل با کشورهای این حوزه به خصوص ترکمنستان و جمهوری آذربایجان که رویکردهای سرسختانه ای دارند، به تعامل بپردازد، در حال حاضر چشم انداز نزدیکی برای شکل گیری این منطقه آزاد وجود ندارد .
بنابراین، ایران باید تمرکز خود را بر روی تعمیق روابط با کشورهای اتحادیه اوراسیا و عضویت رسمی در این اتحادیه و حضور پررنگ تر در سازمان شانگهای و اکو قرار دهد که دارای فرآیندهای تعمیق یافته و پیشرفته تری هستند.
* ایجاد منطقه تجارت آزاد خزر چه مزایای اقتصادی برای ایران دارد؟
جمهوری اسلامی ایران به دنبال بازار مصرفی برای صنایع داخلی خود است که مناطق شمالی و حوزه خزر می توانند این فرصت را برای کشور فراهم سازند. بنابراین، به هر میزان که روابط ایران به صورت دوجانبه یا همگرایی منطقه ای با کشورهای اوراسیا و حوزه خزر تعمیق یابد، کشور می تواند یک فضای تنفس در عصر تحریم و پس از تحریم برای خود ایجاد کند.
در فرآیندهای سیاسی و با توجه به نظم نوین جهانی، امکان اینکه این چشم انداز وجود داشته باشد که تجارت آزاد میان ایران و جمهوری آذربایجان و ترکمنستان شکل گیرد، در حال حاضر و با وجود فضای کنونی بعید به نظر می رسد
* ارتباط این تجارت آزاد با عضویت ایران در اتحادیه اقتصادی اوراسیا چیست؟
تعدادی از کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا، مانند ایران، قزاقستان و روسیه جزء حاشیه دریای خزر نیز محسوب می شوند که مباحث جدی میان آنها در جریان است و احتمال شکل گیری منطقه آزاد تجاری وجود دارد. باوجود آنکه کشورهای جمهوری آذریجان و ترکمنستان عضو این سازمان نیستند، اما ایران با این کشورها دارای تعاملات اقتصادی و رابطه همسایگی است. اما، در فرآیندهای سیاسی و نظم نوین جهانی، امکان اینکه این چشم انداز وجود داشته باشد که تجارت آزاد میان ایران و این دو کشور شکل گیرد، در حال حاضر و با وجود فضای کنونی بعید به نظر می رسد.
بنابراین، ایران می تواند به نتایج بیشتر و بهتری از طریق همکاری با اتحادیه اوراسیا دست یابد؛ البته این موضوع به معنای نفی سیاست همسایگی نیست. این سیاست در حال توسعه و بسیار معقول می باشد.
* عضویت در اتحادیه اقتصادی اوراسیا و سازمان اکو موجب می شود که ایران از پتانسیلهای بالایی برای گسترش روابط تجاری با همسایگان شمالی به خصوص کشورهای حوزه خزر برخوردار شود. به طور کلی چه ظرفیتهایی میان کشورهای این حوزه با ایران وجود دارد؟
حوزه همسایگان شمالی حوزه مهمی است که ایران می تواند از این ظرفیت به خوبی استفاده کند. یکی از این ظرفیتها، بحث مسیرهای ترانزیتی و حمل و نقل است که همکاری بر این اساس، می تواند در توسعه تجارت خارجی ایران موثر باشد. بنابراین؛ مشارکت ایران چه مسیر شمال به جنوب و همچنین شرق به غرب می تواند سودمند باشد.
به دلیل آنکه همسایگان شمالی از صنایع قوی برخوردار نبوده و به شدت در خصوص کالاهای مصرفی خود به واردات وابسته هستند، این مسئله می تواند فرصت خوبی برای جمهوری اسلامی ایران و ایجاد بازار جدیدی برای صنایع داخلی خود باشد
نکته دوم این است که این کشورها به دلیل آنکه از صنایع قوی برخوردار نبوده و به شدت در خصوص کالاهای مصرفی خود به واردات وابسته هستند، این مسئله می تواند فرصت خوبی برای جمهوری اسلامی ایران و ایجاد بازار جدیدی برای صنایع داخلی خود باشد.
بر همین اساس، به طور کلی، ایران باید به دنبال این موضوع باشد که پیوندهای اقتصادی، سیاسی و فرهنگی خود را در منطقه اوراسیا افزایش و تعمیق دهد ضمن اینکه در این مسیر همانطور که کشورهای فعال در این حوزه هم بر ساختار همگرایی منطقه ای و هم بحث روابط دو جانبه تاکید کرده اند، جمهوری اسلامی ایران نیز نباید از هر دو بعد غافل شده، و اهتمام جدی در خصوص افزایش روابط با این کشورها داشته باشد.
