عوامل شکل دهنده مشارکت رو به رشد ایران و آسیای مرکزی؛ اهمیت قزاقستان

بازار؛ گروه بین الملل: شواهد حاکی از آن است که دولت ابراهیم رئیسی به دنبال منابع جدید درآمد است. تیم اقتصادی آن در حال پیگیری انواع ابتکارات جدید است که عمدتاً ناشی از تمایل تهران برای جبران خسارات مالی است که در حال حاضر تهران به دلیل تحریم های ایالات متحده آمریکا متحمل شده است.

درآمد صادرات نفت ایران در سال ۲۰۲۱ ، ۲۵ میلیارد دلار بود که بیشتر از ۷.۹ میلیارد دلاری بود که تهران از فروش نفت در سال ۲۰۲۰ به دست آورد. در مقابل، اعضای اوپک مجموعاً ۵۶۰ میلیارد دلار از فروش نفت در سال ۲۰۲۱ درآمد به دست آوردند. قبل از اعمال مجدد تحریم‌های دونالد ترامپ علیه ایران در سال ۲۰۱۸، تهران ۶۰ میلیارد دلار درآمد نفتی داشت در حالی که قیمت نفت بسیار کمتر از امروز بود.

ایران به درستی نگران از دست دادن درآمد بالقوه حدود ۱۷۰ تا ۱۷۵ میلیون دلار در روز به دلیل تحریم های ایالات متحده است که ایران را از فروش روزانه ۲.۵ بشکه ای نفت خود محروم می کند. تهران از اینکه در حال از دست دادن ثروت نفتی است، خشمگین است.

چشم انداز آسیای مرکزی

سود اقتصادی جدید دیگری نیز وجود دارد که ایران می تواند از آن بهره مند شود و نمی خواهد آن را از دست بدهد. جنگ اوکراین و تحریم‌های غرب بر مسکو بر نقشه ترانزیت تجارت کالا تأثیر می‌گذارد زیرا کشورها و شرکت‌ها به دنبال کاهش وابستگی به روسیه هستند. این واقعیت همچنین محاسبات پنج کشور آسیای مرکزی را شکل می دهد که اقتصاد آنها از نزدیک با اقتصاد روسیه ادغام شده است.

به عنوان مثال، قزاقستان، ثروتمندترین کشور آسیای مرکزی، دو سوم نفت خود را از طریق بنادر روسیه به بازارهای جهانی صادر می کند که اکنون با تحریم های غرب روبرو هستند. با توجه به احتمال تحریم های طولانی مدت علیه روسیه، کشورهای آسیای مرکزی به دنبال جایگزین هایی هستند.

ایران از نظر جغرافیایی مسلما بهترین راه جایگزین برای تجارت کشورهای آسیای مرکزی است. این واقعیت جدیدی نیست. این کشورها سال‌ها امیدوار بوده‌اند و تلاش کرده‌اند تا ایران را به سمت سومین مسیر اصلی خود به سمت بازارهای جهانی (دو کشور دیگر روسیه و چین) تبدیل کنند

ایران از نظر جغرافیایی مسلما بهترین راه جایگزین برای تجارت کشورهای آسیای مرکزی است. این واقعیت جدیدی نیست. این کشورها سال‌ها امیدوار بوده‌اند و تلاش کرده‌اند تا ایران را به سمت سومین مسیر اصلی خود به سمت بازارهای جهانی (دو کشور دیگر روسیه و چین) تبدیل کنند. خط ریلی چین-قزاقستان-قرقیزستان-ازبکستان-ترکمنستان-ایران به طول ۱۰۵۰۰ کیلومتر در سال ۲۰۱۶ راه اندازی شد.

با توجه به این مسیر وعده داده شده بود که این مسیر کالاها را از چین به ایران در طی تنها ۸ روز در مقایسه با ۳۰ تا ۳۵ روزی که کشتی ها به همان حجم کالا تحویل دهند، منتقل کند. امیدهای تهران در آن زمان بیشتر بود و ایران می خواست این مسیر ریلی را به درآمد ترانزیتی و رقیب کانال سوئز تبدیل کند. حسن روحانی رئیس جمهور پیشین ایران در آن زمان آن را به عنوان راهی برای ایران برای تبدیل شدن به پلی بین چین و بازارهای اروپایی معرفی کرد.

در سال ۲۰۱۸، در حالی که روسیه از برنامه‌های ایران برای رقابت با شبکه ریلی روسیه می‌ترسید و چین فعالانه از برنامه‌های توسعه ترانزیت آن حمایت مالی می‌کرد، تحریم‌های مجدد ایالات متحده امیدهای تهران را بر باد داد. طرح های ترانزیتی ایران نیازمند میلیاردها دلار سرمایه گذاری جدید است. عباس آخوندی، وزیر حمل و نقل وقت نیز نتوانست سرمایه ۴۸ میلیارد دلاری را جذب کند زیرا اعلام کرده بود ایران نیاز به ارتقای شبکه ریلی و جاده ای خود دارد.

دولت رئیسی نیز با تفاوت هایی به دنبال همین جاه طلبی است.

منافع اقتصادی و امنیتی ایران و آسیای مرکزی

حداقل آنچه رئیسی باید به کشورهای آسیای مرکزی ارائه دهد، مزایای اساسی است. جغرافیای ایران آن را به قطب مرکزی تجارت شرق و غرب و شمال و جنوب تبدیل کرده است. در همین حال، تجارت بین کشورهای غرب آسیا (به عنوان مثال، بین عربستان سعودی و ترکیه، امارات و ترکیه، هند و پاکستان و کشورهای آسیای مرکزی) احتمالاً در سال‌های آینده افزایش خواهد یافت. اگر تهران بتواند شبکه ترانزیت خود را با موفقیت بازاریابی کند، این مهم فرصت های تجاری را به تهران ارائه می دهد.

با این حال، مقیاس جاه طلبی برای تبدیل شدن به یک هاب ترانزیتی نیازمند برنامه ریزی دقیق اقتصادی و دسترسی به سرمایه است. همچنین به شرایط سیاسی پایداری نیاز دارد که بتواند چنین جاه طلبی را تضمین کند.

دولت رئیسی به کی یف نشان می دهد که ایران آماده تبدیل شدن به یک مسیر ترانزیتی کالاهای اوکراینی به بازارهای جهانی است. رئیس اتاق بازرگانی ایران این پیام را اخیراً به سفیر اوکراین در تهران ابلاغ کرد. در مقابل، اوکراین می تواند گازوئیل و نفت و سایر کالاها را از طریق لهستان از ایران دریافت کند.

مناقشه اوکراین به توانایی ایران برای افزایش همکاری اقتصادی با کشورهای آسیای مرکزی بسیار مرتبط است. سفرهای اخیر برخی از رهبران آسیای مرکزی به تهران نشان می دهد که آنها در این راستا تلاش خواهند کرد.

ضروری است که بدانیم روابط ایران و آسیای مرکزی حتی قبل از جنگ اوکراین در فوریه ۲۰۲۲ در حال افزایش بود

ضروری است که بدانیم روابط ایران و آسیای مرکزی حتی قبل از جنگ اوکراین در فوریه ۲۰۲۲ در حال افزایش بود. تهران و ازبکستان در ژانویه ۲۰۲۲ توافقنامه ای امضا کردند که به ازبک ها اجازه دسترسی به بندر چابهار ایران برای واردات و صادرات کالا را بدهد.

ازبک ها هنوز باید برخی از قوانین گمرکی را با ترکمنستان (که بین ایران و ازبکستان قرار دارد) روشن کنند. با این حال، علاقه تاشکند به چابهار قابل توجه است. گزارش‌های ایران حاکی از آن است که ایران در حال مذاکره با طالبان برای استفاده از خاک افغانستان برای ایجاد یک ارتباط مواصلاتی بین چابهار و ازبکستان است، اگر ترکمنستان تمایلی به باز کردن قلمرو خود به روی ترانزیت کالا نداشته باشد.

در این مورد برنامه های ترانزیتی ازبکستان از طریق ایران قابل درک است، حتی اگر موانع برطرف نشود. مشخص نیست که ترکمنستان یا طالبان می‌خواهند به عنوان پل زمینی بین چابهار و ازبکستان عمل کنند یا خیر. این در حالی است که امیدواری ایرانیان برای انتقال کالا به چین از طریق آسیای میانه از طریق راه آهن یا جاده نیز مستلزم رضایت این کشورهاست که این امر مسلم نیست.

شواهد ملموس تر نشان می دهد که پروژه ترانزیت مهم دیگری در دست برنامه ریزی احتمالاً اجرا خواهد شد. در ماه ژوئن، قاسم جومارت توکایف، رئیس جمهور قزاقستان برای راه اندازی خط ترانزیت ریلی بین قزاقستان از طریق ایران به ترکیه، مسیری به نام KTI، در تهران بود. گفته می شود که این کریدور ۶۳۰۰ کیلومتری پس از چندین بار آزمایش دائمی خواهد شد. به گفته توکایف، تولد ناگهانی این کریدور نتیجه مستقیم مشکوک شدن مسیرهای روسیه بود.