ترکمنستان و محدودیت تجارت با ایران؛ گمانه‌زنی برای مسیرهای جایگزین

خبرگزاری بازار- ترکمنستان از سمت جنوب یک هزار و ۵۹ کیلومتر مرز با ایران دارد که ۹۶۹ کیلومتر آن زمینی و ۹۰ کیلومتر آن مرز آبی در دریای خزر است.

۵۳۱ کیلومتر از مرز زمینی ایران با ترکمنستان در محدوده شمالی شهرستان‌های قوچان، درگز، کلات، سرخس و صالح‌آباد استان خراسان رضوی و ۴۳۸ کیلومتر آن نیز در استان گلستان از طریق گمرک اینچه‌برون در نوار شمالی شهرستان گنبدکاووس است و ۹۰ کیلومتر مرز دریایی ترکمنستان با ایران در دریای خزر نیز در محدوده استان گلستان قرار دارد. 

ایران علاوه بر چهار گذرگاه مرزی جاده‌ای مرزی شامل سرخس، لطف‌آباد و باجگیران در خراسان رضوی و اینچه‌برون استان گلستان، از طریق شبکه راه‌آهن نیز در دو گذرگاه مرزی سرخس خراسان رضوی و اینچه‌برون استان گلستان دارای مسیر ریلی حمل‌ونقل کالا به جمهوری ترکمنستان و دیگر کشورهای آسیای میانه است. 

آنچه گذشت

بنا بر آمار رسمی سال گذشته معادل یک‌میلیون و ۳۲ هزار تن انواع کالا از طریق مرز ریلی سرخس به کشورهای آسیای مرکزی صادر شد که بارگیری ۹۰۶ هزار تن از کل حجم این کالاها در استان خراسان رضوی صورت گرفت اما از چهارم اسفندماه سال گذشته تاکنون به دلیل شیوع بیماری کرونا متأسفانه صادرات کالا از طریق این مرز به دلیل بسته شدن مرز برای تجار و از همه مهم‌تر رانندگان ایرانی تعطیل‌شده است.

با ایجاد محدودیت برای تردد کامیون‌ها و ممنوعیت حمل مواد غذایی به کشور ترکمنستان مقرر شد تا کامیون‌های ترانزیتی و صادراتی در مرزهای سرخس و لطف‌آباد بار خود را تخلیه کنند و سپس کالاها از کامیون به واگن‌های باری منتقل و توسط خطوط ریلی به کشورهای مقصد منتقل شود اما کشور ترکمنستان درحالی‌که با مقدمات این نوع تبادل موافقت کرده بود اما باری دیگر برای جلوگیری از انتقال بیماری به داخل کشورش با مبادلات ریلی نیز مخالفت کرد از همین رو  ۱۴ فروردین‌ماه مرز ریلی سرخس از سوی دولت ترکمنستان، برای پیشگیری از شیوع ویروس کرونا به‌صورت موقت بسته شد.

سفارش‌های بلاتکلیف

بخش زیادی از صادرات استان خراسان رضوی مربوط به محصولات و فرآورده‌های کشاورزی است لذا در این زمینه بسیاری از بازرگانان از زمان انسداد مرز ترکمنستان با چالش‌های جدی مواجه شدند.

 رضا حسینی یکی از فعالان حوزه بازرگانی در این راستا به ما می‌گوید: جدا از بروکراسی حاکم در ادارات داخلی و بخشنامه‌های متعدد که سد راه تسهیل تجارت در استان است کشور ترکمنستان نیز تاکنون سنگ‌اندازی بسیاری در راستای صادرات  داشته است.

بررسی‌ها حکایت از آن دارد که ترکمنستان تجارت خود با ایران را کاهش داده و اگر این صحت داشته باشد باید هرچه سریع‌تر چاره‌ای اندیشید

وی بابیان اینکه تا قبل از شیوع کرونا بسیاری ثبت سفارش انجام پذیرفته و لذا کالاهایی که به مشتریان فروختیم هنوز در ایران زمین‌گیر مانده است اظهار می‌کند: اگر بیش از این ترکمنستان مرزهای خود را مسدود نگاه دارد لذا ما مشتریان خود را در آن‌سوی مرزها ازدست‌داده و آن‌ها به‌ناچار می‌بایست کالای موردنیاز خود را از دیگر کشورها تأمین کنند و این موضوع یعنی خروج از بازارهای خارجی!

سنگ‌اندازی در صادرات

این فعال حوزه بازرگانی با اشاره به این موضوع که ترکمنستان به بسیاری از کالاهای ایرانی به‌ویژه مواد شیمایی و صنعتی و حتی مواد غذایی وابسته است می‌افزاید: طولانی شدن انسداد مرز درحالی‌که راهکارهای بسیاری از طرف ایرانی برای رعایت پروتکل‌های بهداشتی داده‌شده کمی عجیب به نظر می‌رسد.

حسینی توصیه می‌کند: دولت باید در راستای دیپلماسی  و تعاملات دیپلماتیک این موضوع را حل کرده و تکلیف بازرگانان را مشخص کند.

وی با اشاره به مشکلاتی که در سال ۹۴ برای در اختیار قرار دادن واگن‌های حمل بار به صادرکنندگان توسط این کشور ایجاد شد و هم‌چنین محدودیت‌هایی که همه‌ساله و به بهانه‌های مختلف برای مرز زمینی با این کشور ایجاد می‌کند، ادامه داد: به نظر می‌رسد برای این مشکلات باید به شکل جدی‌تری مسئولان ورود پیدا کنند.

برنامه‌ریزی برای مسیر جایگزین

در همین حال رئیس اداره بازرگانی خارجی سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی در نشست کمیسیون تجارت اتاق بازرگانی مشهد اظهار کرد: ترکمنستان سیاستی را اتخاذ کرده تا مسیر تجارت جایگزین را در نظر بگیرد و هم‌اینک نیز طبق شنیده‌های ما کالاهای ترکیه از طریق بندر باکو در جمهوری آذربایجان با کشتی روانه ترکمنستان می‌شوند.

محمدعلی امیر فخریان افزود: بررسی‌ها حکایت از آن دارد که ترکمنستان تجارت خود با ایران را کاهش داده و اگر این صحت داشته باشد باید هرچه سریع‌تر چاره‌ای بیندیشیم. 

وی ادامه داد: ایران در مسیر عضویت اتحادیه اقتصادی اوراسیا قرار دارد و باید مسیرهای صادراتی را مشخص کند. اگر برای بهانه ترکمنستان راهکاری وجود ندارد باید به دنبال مسیر جایگزین باشیم.

رئیس اداره بازرگانی خارجی سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی گفت: اگر قرار است ترکمنستان مسیر ترانزیتی ایران را دچار مشکل کند باید برنامه‌ریزی کرد تا برای صادرات مشکلی ایجاد نشود. 

احتمال بازگشایی مرز ریلی

درحالی‌که انتقال برخی از کالاها مانند مواد شیمایی و یا صنعتی توسط واگن‌های قطار و امکان ضدعفونی این کالا می‌تواند راهگشا برای ازسرگیری صادرات کالا باشد اما هنوز ترکمنستان تصمیمی در این راستا نگرفته است.

این در حالی است که فرماندار سرخس از احتمال بازگشایی مرز ریلی سرخس با کشور ترکمنستان خبر می‌دهد.

محمدرضا رجبی‌مقدم در این راستا اعلام کرد: با راه‌اندازی تونل‌های ضدعفونی قطار در این مرز، امکان ضدعفونی واگن‌های قطار فراهم‌شده و در پی آن تبادلات تجاری ایران با کشورهای آسیای مرکزی از این مرز از سر گرفته می‌شود.

وی عنوان کرد: پس از ضدعفونی واگن‌ها لوکوموتیو ایرانی از قطار جداشده و لوکوموتیو ترکمنستانی بدون تماس و ارتباط کارکنان ریلی دو سوی مرز با یکدیگر به واگن‌ها متصل و عملیات حرکت واگن‌های تجاری در شبکه ریلی کشورهای آسیای مرکزی ادامه می‌یابد.

وی گفت: بازگشایی مرز زمینی در سرخس مدت بیشتری طول خواهد کشید چراکه در ضدعفونی ناوگان جاده‌ای تماس رانندگان با نیروی انسانی در دو سوی مرز وجود دارد لذا ضدعفونی در این بخش دارای مشکلات و شرایط دیگری است که باید برطرف شود.

حال باید دید با تمامی این تمهیدات اندیشیده است آیا ترکمنستان بهانه دیگری برای انسداد مرز با خراسان رضوی دارد یا خیر؟