اهمیت اقتصادی شانگهای برای ایران مهمتر از بعد امنیتی آن است

بازار؛ گروه بین الملل: سازمان همکاری شانگهای، سازمانی بین ‌دولتی است که در سال ۲۰۰۱ با هدف همکاری‌های چند جانبه امنیتی، اقتصادی و فرهنگی توسط رهبران چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان تشکیل شد. بر اساس آخرین تغییرات در حال حاضر روسیه، چین، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ازبکستان، هند، ایران و پاکستان اعضای اصلی سازمان هستند و مغولستان، افغانستان و بلاروس اعضای ناظر این سازمان هستند.

به طور کلی سازمان همکاری شانگهای در حوزه های مختلفی نظیر امنیتی، انرژی، فرهنگی و اقتصادی فعالیت دارد. مسایل امنیتی در آسیای میانه به ویژه تروریسم، جدایی طلبی و افراطی گری عموماً دغدغه اصلی این سازمان محسوب می‌شود.

از زمان آغاز به کار سازمان همکاری شانگهای (SCO)، این دیدگاه در غرب درباره این سازمان وجود داشت که رقیب ژئوپلیتیکی جهان غرب است، حتی برخی ناظران به سازمان همکاری شانگهای برچسب ناتوی شرقی دادند. با این حال، رهبری و نمایندگان سازمان همکاری شانگهای مرتباً چنین ادعاها و گمانه زنی ها را رد کرده اند. آنها همیشه تاکید می کنند که سازمان همکاری شانگهای قرار نیست مانند ناتو به یک اتحاد نظامی تبدیل شود.

باید گفت با عضویت ایران در سازمان شانگهای، چهاردهه تلاش بی‌وقفه برای انزوای ایران از سوی غرب، بار دیگر بی‌اثر شد. اهمیت اساسی سازمان همکاری شانگهای برای ایران، بعد اقتصادی آن است. عضویت ایران در این سازمان، گرچه نزدیک به یک دهه طول کشید اما درهای بازارهای شرق و آسیای میانه را به روی کالاهای صادراتی ایران می‌گشاید تا مسیر صادرات مواد نفتی و پتروشیمی هموارتر شود.

در خصوص این موضوع خبرنگار بازار گفتگویی با پروفسور «نادر انتصار» رئیس دانشکده علوم سیاسی دانشگاه آلاباما آمریکا انجام داده که در ادامه می آید.

* ایران به عضویت دائم در سازمان همکاری شانگهای درآمد. اگرچه این سازمان در ابتدا به انگیزه های امنیتی ایجاد شده است ولی در حال حاضر سازمانی با عملکرد اقتصادی به شمار می رود. ایران بر کدام بعد توجه دارد؟

پتانسیل اقتصادی سازمان همکاری شانگهای (SCO) برای ایران مهمتر از بعد امنیتی سازمان در این مرحله است. نگاهی به عضویت کامل سازمان همکاری شانگهای به خوبی نشان می دهد که برخی از اعضای این سازمان برنامه های امنیتی و سیاست خارجی متناقضی دارند. همچنین، عضویت عربستان سعودی همچنان معلق است، اما اگر عربستان به عضویت سازمان همکاری شانگهای درآید، دستور کار امنیتی آن کشور، توسعه یک دستور کار امنیتی یکپارچه و پایدار را دشوارتر خواهد کرد.

* منافع اقتصادی عضویت ایران در این سازمان چیست؟ در زمینه بانکی و تعرفه های گمرکی این سازمان چه کمکی به ایران می تواند بکند؟

سازمان همکاری شانگهای سازمانی نسبتاً جدید است و همچنان در تلاش است تا خود را بازتعریف کند. با این اوصاف، سازمان همکاری شانگهای می تواند به کانال بسیار مهمی برای ایران برای تنوع بخشیدن به فعالیت های اقتصادی و نفوذ به بازار تبدیل شود. با این حال، برای اینکه این اتفاق بیفتد، ایران باید برنامه اقتصادی و تجاری بسیار عملی و فعال تری نسبت به سال های اخیر داشته باشد. پرسنل باتجربه ای که می دانند اقتصاد بین الملل چگونه کار می کند و نیازهای بازارهای هدف خود را می دانند، باید مسئولیت داشته باشند.

* سیاست خارجی دولت ابراهیم رئیسی با جهت گیری پررنگ «نگاه به شرق» شناخته می شود. عضویت در سازمان شانگهای به چه میزان در تداوم این سیاست ایفای نقش خواهد کرد؟

بدیهی است که به ایران در پیشبرد اهداف سیاست خارجی «نگاه به شرق» کمک خواهد کرد. اما در پیشبرد اهداف سیاست خارجی ایران باید اقدامات مشخص، ملموس و عملی صورت گیرد. صرف عضویت در سازمان همکاری شانگهای بدون انجام اقدامات پیشگیرانه و واقع بینانه برای هموارسازی مسیر ایران به سمت جهت گیری سیاست خارجی مطلوبش به سمت شرق کافی نخواهد بود.

* یکی از اهداف ایران در سیاست نگاه به شرق و عضویت در سازمان همکاری شانگهای برآورده شدن نیازهای اقتصادی و البته تفسیری است که از قطب بندی نظام بین الملل در آینده دارد که معتقدد است قطبهای آینده نظام بین الملل چین است و آسیا در آن نقش محوری دارد. این رویکرد ایران تا میزان به اقتصاد این کشور در شرایط تحریم کمک می کند؟

از آنجایی که ایالات متحده همچنان به کنترل نهادهای مالی بین‌المللی و استفاده از تحریم‌های اقتصادی برای مجازات یا منزوی کردن دشمنان خود ادامه می‌دهد، ایران آن را نه تنها مطلوب، بلکه عملی خواهد یافت که جهت‌گیری سیاست خارجی خود را به «نگاه به شرق» تقویت کند. با تضعیف هژمونی غرب بر نظام سیاسی بین‌الملل، و با توسعه یک سیستم جهانی چندقطبی و رقابتی، ایران باید گام‌هایی بردارد تا خود را در پیوند این نظام جهانی در حال تحول قرار دهد که در آن آسیا، قطبی در حال رشد خواهد بود ودر حالیکه برخی از قطب‌های سنتی. در غرب، به ویژه در اروپا، به کاهش ادامه خواهد داد.

* با توجه به عضویت کشورهایی چون چین، هند و روسیه، سازمان همکاری شانگهای چه وزنه ای در نظم آتی نظام بین الملل خواهد داشت؟

همانطور که در پاسخ خود به سؤال قبلی گفتم، آسیا احتمالاً در نیمه دوم قرن بیست و یکم به یک بازیگر مهم و تعیین کننده در سیستم بین المللی تبدیل خواهد شد. سازمان همکاری شانگهای در موقعیت مناسبی برای ایفای نقش مهم در سیستم بین المللی آینده قرار خواهد گرفت. ما باید بدانیم که در فقدان قطب های اصلی در نظام بین الملل گذار به نظم بین المللی جدید به تدریج رخ خواهد داد. در نتیجه، تکامل نظم جهانی چندقطبی کنونی در این فاز رخ خواهد داد.