نقش سازمان همکاری شانگهای در کاهش درگیری ها در آسیا

بازار؛ گروه بین الملل: سازمان همکاری شانگهای، سازمانی بین ‌دولتی است که در سال ۲۰۰۱ با هدف همکاری‌های چند جانبه امنیتی، اقتصادی و فرهنگی توسط رهبران چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان تشکیل شد. بر اساس آخرین تغییرات در حال حاضر روسیه، چین، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ازبکستان، هند، ایران و پاکستان اعضای اصلی سازمان هستند و مغولستان، افغانستان و بلاروس اعضای ناظر این سازمان هستند.

به طور کلی سازمان همکاری شانگهای در حوزه های مختلفی نظیر امنیتی، انرژی، فرهنگی و اقتصادی فعالیت دارد. مسایل امنیتی در آسیای میانه به ویژه تروریسم، جدایی طلبی و افراطی گری عموماً دغدغه اصلی این سازمان محسوب می‌شود.

از زمان آغاز به کار سازمان همکاری شانگهای (SCO)، این دیدگاه در غرب درباره این سازمان وجود داشت که رقیب ژئوپلیتیکی جهان غرب است، حتی برخی ناظران به سازمان همکاری شانگهای برچسب ناتوی شرقی دادند. با این حال، رهبری و نمایندگان سازمان همکاری شانگهای مرتباً چنین ادعاها و گمانه زنی ها را رد کرده اند. آنها همیشه تاکید می کنند که سازمان همکاری شانگهای قرار نیست مانند ناتو به یک اتحاد نظامی تبدیل شود.

در عین حال، این سازمان یک بعد ژئوپلیتیکی آشکار یا ضمنی دارد. این مهم را می توان از اعلامیه های سازمان همکاری شانگهای متوجه شد. این اعلامیه‌ها اغلب این پیام را ارسال می‌کنند که کشورهای عضو از نظم جهانی چندقطبی، مخالف هژمونی و غیره حمایت می‌کنند. جنبه ژئوپلیتیکی را نیز می‌توان با در نظر گرفتن ساختار عضویت در نظر گرفت: این سازمان شامل هیچ کشور غربی به عنوان عضو دایم یا عضو ناظر نیست. از طرفی سازمان با عضویت کشورهای که مخالف ایالات متحده امریکا و غرب هستند – از جمله ایران – موافقت کرده است.

در مجموع می توان گفت که برخی از اعضای سازمان همکاری شانگهای روابط پرتنشی با ایالات متحده آمریکا و غرب دارند، در حالی که برخی دیگر از اعضا روابط نسبتاً دوستانه ای با ایالات متحده آمریکا دارند. به عنوان مثال، ازبکستان از سال ۲۰۰۲ که توافق نامه ای بین دو کشور امضا شد، مشارکت استراتژیک خود را با ایالات متحده حفظ کرده است. کشورهای کوچکتر مانند کشورهای آسیای مرکزی و کشورهای متوسط مانند هند و پاکستان، آشکارا نقش مبهم در سازمان دارند.

با این مشاهدات، می‌توان فرض کرد که سازمان همکاری شانگهای ساختار پیچیده‌ای دارد. در عین حال باید استدلال کرد که این سازمان در نهایت با گسترش ساختار عضویت خود، محبوبیت بیشتری به دست می آورد. به هر حال، سازمان همکاری شانگهای به عنوان یک پلت فرم دیپلماتیک موثر برای اعضای خود نقش مهمی ایفا می کند که فضای سیاسی همکاری و دوستانه ایجاد می کند.

در این میان، بحران اوکراین ابهامات بیشتری را در کل نظام بین المللی ایجاد کرده است. ساختار امنیت بین المللی به دلیل جنگ جاری در اوکراین متزلزل شده است. تشدید اوضاع باعث گمانه زنی های رسمی و غیررسمی در مورد خطر فزاینده حتی درگیری های هسته ای بین روسیه و آمریکا شد، وضعیتی که یادآور بحران موشکی کوبا در سال ۱۹۶۲ است. صرف نظر از میزان احتمال چنین سناریویی تلخ، در گفتمان جهانی امروز وقوع جنگ هسته ای رو به افزایش است.

بعد هسته ای سازمان همکاری شانگهای می تواند به نحوی توسط کشورهای عضو مورد توجه قرار گیرد. این سازمان ممکن است موضع ویژه هسته ای خود را به کار گیرد. چنین موضعی برای کشورهای آسیای مرکزی که در سال ۱۹۹۷ منطقه عاری از سلاح هسته ای در آسیای مرکزی را اعلام کردند، واقعی، به موقع و عاقلانه خواهد بود.

در چارچوب بحران اوکراین که تأثیر جهانی دارد، کاهش سایر درگیری‌ها، تنش‌ها و بحران‌ها در سراسر جهان می‌تواند تا حدودی جبران درجه فزاینده تهدیدات فعلی برای امنیت بین‌المللی باشد. در این راستا، سازمان همکاری شانگهای می تواند سهم مهم و ملموس خود را با تقویت صلح و امنیت در منطقه ایفا کند.

به عنوان مثال، دو عضو سازمان همکاری شانگهای - هند و پاکستان - بر سر کشمیر درگیر هستند. اگر سازمان همکاری شانگهای از نظر استراتژیک بتواند واقعاً به کاهش این اختلاف ارضی کمک کند، نمونه ای قوی برای سایر کشورها و مناطق در برخورد با مسائل مستعد درگیری خواهد بود. این کمک غیرمستقیم (به عنوان یک پیام) به حل بحران اوکراین نیز خواهد بود.