امانتداری طبیعت در حفظ منابع آبی| پوشش جنگلی دوبرابر سدها آب ذخیره می‌کند

الهام رئوفی فر؛ بازار: وجود جنگل از دیرباز برای بشر باعث منفعت بوده و امروز هم با وجود تکنولوژی این موهبت الهی یک نیاز جدی برای انسان ها به شمار می رود. تولید اکسیژن و کاهش آلاینده‌ها و آلودگی صوتی، جذب گرد و غبار، جذب برخی گازهای شیمیایی و از بین بردن بسیاری از باکتری‌ها، قارچ‌های تک سلولی و حشرات مضر از فواید مناطق جنگلی به شمار می رود.

با اینحال تمامی موارد یادشده فقط مزایای پوشش های جنگلی نیست و یکی از الزامات زندگی بشر یعنی آب هم توسط درختان و پوشش جنگلی تامین می شود.

به باور کارشناسان، ذخیره آب در مناطق جنگلی بسیار بیشتر و موثرتر از مکان های دست ساخته های بشری مانند سد و آبندان هاست چراکه ۵۰۰ میلی‌متر بارندگی در جنگل ها منجر به تولید حدود پنج هزار مترمکعب آب می‌شود.

این همان موضوعی است که چندی پیش سرپرست سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور هم به آن اذعان داشت و گفته بود: جنگل های زاگرس قادر هستند سالانه به اندازه دو برابر بزرگترین سد آبی کشور، آب ذخیره و تولید کنند.

اهمیت جنگل

در همین رابطه یک پژوهشگر جنگل در گفتگو با خبرنگار بازار با بیان اینکه یک میلی‌متر بارندگی در یک هکتار برابر با ۱۰ مترمکعب آب است، می گوید: اگر در همان یک هکتار جنگل ، ۵۰۰ میلی‌متر بارندگی در سال رخ دهد، میزان آب تولید شده در حدود پنج هزار مترمکعب است.
یوسف تقی زاده، می افزاید: دو تا سه هزار متر مکعب از این آب صرف رَواناب و باران‌رُبایی (interception)، تبخیر و جذب گیاه می شود و حدود یک هزار و ۵۰۰ تا دو هزار مترمکعب به خورد خاک جنگل و سفره‌های آب زیرزمینی می رود.

وی با تاکید بر این نکته که لازم است از منابع گیاهی و خاکی بیشتر حفاظت کنیم، ادامه می دهد: باید از کارخانه‌های بزرگ تولید آب یعنی رودها که بسترشان جنگل‌های شمال است درست بهره‌برداری کنیم.

او اضافه می کند: هر چه جنگل‌ و مراتع ما پوشش غنی‌تری داشته باشد این قابلیت را دارند که آب بیشتری را نفوذ دهند ضمن اینکه خود پوشش گیاهی مانع سیلاب می‌شود زیرا سیل زمانی به وجود می‌آید که آب به‌سرعت از حوضهٔ آبریز خارج شود.

به عقیده عده ای از محققین، درصورتیکه بخواهیم ارزش مادی برای جنگل در نظر بگیریم، مطابق برآوردهای انجام شده، ارزش زیست محیطی پوشش سبز جنگل ها ۱۷ تریلیون دلار است این همان نکته ای است که یکی از مدیران منابع طبیعی گلستان هم آن را تائید می کند.

نقش درختان در ذخیره سازی آب

رییس اداره حفاظت خاک منابع طبیعی گلستان در گفتگو با خبرنگار بازار به نقش درختان در ذخیره سازی آب تاکید می کند و می گوید: در زمان‌هایی که بارش‌ها به صورت منظم و متداوم است، امکان تغذیه آبخوان ها و آب های زیرزمینی وجود دارد.

محمد عباسی معتقد است: باید سالانه بیش از ۲۰۰ هزار هکتار پوشش گیاهی جدید در کشور ایجاد کنیم تا در میان مدت و دراز مدت شرایط پایداری داشته باشیم.

او با بیان اینکه پوشش گیاهی باعث دو پارامتر اصلی تعرق و بخار آب و کاهش دما و بارش می‌شود، می افزاید: در حال حاضر شدت بارش‌ها افزایش پیدا کرده است و این نوع بارش‌ها باعث افزایش رخدادهای منجر به سیلاب می‌شود.

رییس اداره حفاظت خاک منابع طبیعی گلستان با تاکید بر اینکه وجود پوشش گیاهی جنگلی باعث تولید باران می‌شود، ادامه می دهد: تغییرات اقلیم الگوی مکانی و زمانی بارش‌ها را تغییر داده است.

وی با بیان اینکه برف به عنوان منبع ذخیره آب دارای اهمیت است، می افزاید: تعداد فراوانی برف بسیار کم شده و همین مساله باعث افزایش دما و کاهش حجم باقیمانده ذخیره برفی شده است.

اما با وجود اهمیت جنگل ها و ضرورت تداوم حیات انسان ها به این موهبت الهی متاسفانه تاکنون بخش زیادی از جنگل ها در شمال کشور و به صورت خاص در استان گلستان از دست داده و به ایجاد سدها برای ذخیره سازی آب روی آورده ایم با اینحال مسئولان شرکت آب منطقه ای گلستان هم به ضرورت پوشش های گیاهی و جنگلی در استان برای ذخیره سازی آب تاکید دارند.

تغییرات اقلیم الگوی مکانی و زمانی بارش‌ها را تغییر داده؛ به عنوان مثال تعداد فراوانی برف بسیار کم شده و همین مساله باعث افزایش دما و کاهش حجم باقیمانده ذخیره برفی شده است

جذب ۴۰ درصدی آب باران توسط جنگل

معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای گلستان در این رابطه به خبرنگار بازار، می گوید: طبیعت سالهاست در بحث ذخیره آب فعال بوده است بر این اساس جنگل‌های شمال ایران سالانه حدود دو هزار متر مربع آب را ذخیره می‌کنند.

جواد تیموری با بیان این نکته که حجم آبی که توسط جنگل ها ذخیره می شود بالغ بر سه میلیارد مترمکعب است، می افزاید: ۴۰ درصد آب بارندگی توسط جنگل ها جذب می شود که این جذب سبب پایداری منابع آبی زیرزمینی خواهد شد.

وی ضمن یادآوری این نکته که در حوضه رودخانه های استان با کاهش ۷۰ درصدی رواناب ها مواجه هستیم، ادامه می دهد: از کل ظرفیت سدهای استان، فقط ۱۲ درصد آب در سدها ذخیره شده است.

او در خصوص عمر مفید سدها، می گوید: عمر مفید سدها ۳۰ سال است و در ابتدای احداث سدها میزان ذخیره سازی آب ۱۰۰ درصد است اما به مرور زمان این ظرفیت به علت رسوب در منافذ سدها به یک چهارم آن، کاهش می یابد.

بر اساس برآورد کارشناسان هواشناسی، چنانچه روند افزایش گازهای گلخانه‌ای با شرایط کنونی تثبیت شود، با ۱۳ درصد کاهش بارندگی مواجه خواهیم بود و اگر این روند ادامه داشته باشد در بلند مدت ۷۰ درصد کاهش بارش در ایران رخ می‌دهد. بنابراین توجه به افزایش پوشش گیاهی و درختکاری ضروری به نظر می رود و امیدواریم مسئولان به جاری صرف هزینه های کلان در حوزه سدسازی و آب بندان ها نسبت به گسترش پوشش جنگلی در استانی که روزی به دلیل سرسبزی گلستان نام گرفت، اقدام کنند.