امنیت غذایی ما در گروی حفاظت از خاک است

بلوردی؛ خبرگزاری بازار-نادرجلالی، معاون اسبق پژوهشی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری وزارت جهاد کشاورزی در خصوص مهمترین عواملی که موجب فرسایش خاک می‌شود، گفت: استفاده غیرصحیح یا غلط از سرزمین، کوهستانی بودن و شکل سرزمین، فشار مفرط بر مراتع و چرای مفرط در مراتع و چراگاه ها از جمله عوامل موثر بر فرسایش خاک است. از سوی دیگر اقلیم نیز تاثیرگذار است یعنی توزیع و شدت بارندگی‌ها می‌تواند عامل دیگری در شدت فرسایش خاک باشد.

جلالی در خصوص راهکارهای جلوگیری از فرسایش خاک گفت: اول باید بدانیم که عواملی که باعث فرسایش خاک می‌شود درواقع به دودسته تقسیم می‌شود؛ یکی عامل طبیعی و دیگری عامل انسانی. عوامل طبیعی مانند بارندگی، اقلیم وکوهستانی بودن یا نبودن منطقه، دست ما نیست و نمیتوانیم چندان در مورد این موارد تاثیرگذار باشیم. اما یکسری عوامل انسانی  است مثل بحث استفاده درست از سرزمین، رعایت مسائل زیست محیطی، احیا و توسعه پوشش گیاهی و غیره در اختیار انسان است و اگر انسان که کاربر و استفاده کننده از سرزمین است طبق برنامه و به طور اصولی  از این منابع سرزمین استفاده کند و به حفظ محیط زیست کمک کند قطعا در میان مدت و دراز مدت می‌تواند از فرسایش خاک جلوگیری کند یا نرخ فرسایش خاک را به حداقل برساند.

وی با بیان اینکه مقدار فرسایش خاک در کشور ما از متوسط جهانی  بسیار بیشتر است، افزود: مقیاس فرسایش درواقع وزن خاکی است که از یک سطح مشخص ازدست می رود، و به صورت چندکیلوگرم یا چند تن در هکتار میزان فرسایش خاک بیان می‌شود.  

خاک؛ این عنصر جایگزین ناپذیر

این کارشناس حوزه آبخیزداری در خصوص اثرات مخرب فرسایش خاک نیز گفت: خاک یک منبع اصلی برای تولید غذا است اگر خاک را از دست بدهیم جایگزینی ندارد و شاید بتوان گفت مهمتر از آب است. چون آب را حتی می‌شود وارد کرد یا از ابر، مه، شبنم و آبهای زیرزمینی تامین کرد.  اما خاک باید در جا باشد و ساخته شود و درواقع محلی باشد تا بتوان از آن استفاده کرد پس وقتی خاک از بین میرود دیگر جایگزینی ندارد و همانطور که میدانید برای تشکیل هر سانتی متر خاک  بیش از ۳۰۰ تا ۴۰۰ سال زمان نیاز است.

 جلالی افزود: وقتی تولید خاک انقدر زمان بر است قطعا باید حفظ شود چون وقتی از دسترس خارج می‌شود ما یک منبع اصلی تولید غذا و سبزینگی که روی خاک مستقر می شود را از دست میدهیم. از طرف دیگر باید در حفظ خاک کوشا باشیم چون خاکی که از عرصه های کشاورزی و منابع طبیعی شسته و از دسترس خارج می شود  میرود و مخزن سدها را پر می‌کند و به این ترتیب عمر مفید سدها را کم می‌کند.

 وی ادامه داد: علاوه بر این برای آبزیان در مسیر رودخانه ها و دریاچه ها نیز مشکل ایجاد می‌کند چون وقتی خاک وارد آب بشود و آب گل آلود شود دید ماهیان را محدود می‌کند و حتی منجر به نابینایی بچه ماهی‌ها و لارو موجودات آبی می‌شود. همین موضوع باعث می شود که نتوانند تغذیه مناسبی داشته باشند و به این ترتیب یا وزن نمی‌گیرند یا به شکلی تلف می‌شوند.

جلالی با تاکید بر اینکه  فرسایش خاک ضررهای عمده و مهمی را می‌تواند به جامعه و یک ملت وارد کند، افزود:  امنیت غذایی ما در گروی حفاظت از خاک است.

دو زیان اصلی ناشی از فرسایش خاک

معاون اسبق پژوهشی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری وزارت جهاد کشاورزی در پاسخ به این سوال که فرسایش خاک از نظر مالی و اقتصاد چه میزان به کشور ضرر می‌رساند، گفت: از میزان دقیق خسارتها شخصا برآوردی ندارم اما از هر طرف که بررسی کنیم فرسایش خاک خسارت وارد می‌کند. یعنی با فرسایش خاک هم خاکی که می‌تواند بستر تولید مواد غذایی باشد از دسترس خارج می‌شود و هم باعث پر شدن مخازن سدها می‌شود که تخلیه مخزن سدها و شستشوی رسوب از پشت مخازن سدها بسیار هزینه بر است. از سوی دیگر اگر سدی پر شود سد دیگری باید جایگزین آن شود که ساخت سد نیز هزینه های نجومی دارد. بنابراین از هر جنبه نگاه کنیم فرسایش خاک همراه با ضرر است.

جلالی در خصوص مناطقی که بیشترین میزان فرسایش خاک را دارند، گفت: در ابتدا باید بدانیم که در برخی مناطق مثل مناطق بیابانی یا کویری فرسایش بادی داریم و باد می‌تواند خاک را جابجا کند که چندان به مردم و سرزمین آسیبی وارد نمی‌کند و فقط موجب ایجاد آلودگی هوا می شود. اما در بسیاری از مناطق مثل مراتع و مناطق کوهپایه ای فرسایش خاک می‌تواند بسیار مهم باشد. درواقع مناطقی مانند استانهای گلستان، آذربایجان و استانهای غربی کشور شدت بیشتری از فرسایش خاک را تجربه می‌کنند.

وی در ادامه به ارتباط بین میزان تخریب‌های ناشی از وقوع سیل با فرسایش خاک پرداخت و گفت: وقتی فرسایش خاک اتفاق می افتد گیاه نمی‌تواند روی زمین مستقر شود و وقتی این اتفاق می افتد دیگر بوته‌ای روی خاک نیست و به اصطلاح خاک برهنه است؛ یعنی زمین سنگلاخی و بدون پوشش می‌شود. بنابراین هر بارندگی اتفاق بیفتد بعد از اینکه به  آستانه روان‌آبی برسد جریان پیدا می‌کند و منجر به سیل می شود. حال اگر روی خاک بوته، درختچه یا منابع طبیعی گیاهی مثل علف یا حتی همان سنگلاخ وجود داشته باشد مانع از شدت گرفتن روان‌آبهای سطحی می‌شود و باعث کاهش شدت سیل می‌گردد. یعنی وجود هر  مانع بخصوص مانع طبیعی، روی خاک مانع از شدت گرفتن سیل خواهد شد و اگر این نباشد قطعا  سیلها می‌تواند مخرب و ویرانگر باشد.