روسیه چگونه با تحریم مقابله کرد؟| نقش پر رنگ ایران و چین در کاهش فشارها

وحید پورتجریشی؛ بازار: تشدید جنگ در اوکراین و افزایش بی سابقه فشار و تحریم اقتصادی علیه مسکو در دوران پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی منجر به وارد آمدن شوک اقتصادی عمیق به اقتصاد روسیه شد.

در پی این فشارهای فزاینده که دستکم از اواسط ماه فوریه تا روزهای نخست مارس منجر به قرار گرفتن روسیه در معرض فروپاشی تقریبی شد، ارزش روبل به عنوان واحد پول رسمی این کشور نیز سقوط بی سابقه را تجربه کرد؛ تا جاییکه نرخ مبادله جفت ارز USD/RUB در بازار فارکس، از حدود ۷۰، طی کمتر از دو هفته به بیش از ۱۲۵ افزایش یافت.

اما پس از از آن، این نرخ تا حد چشمگیری کاهش یافته و تقریبا به همان سرعتی که افزایش یافت، با کاهش مواجه شد و این در حالیست که طی بازه زمانی ماه های مارس تا اوایل ماه می که شاهد افزایش چشمگیر شاخص دلار و تقویت پول ملی ایالات متحده در برابر اکثر ارزهای خارجی بازار فارکس بودیم، روسیه موفق شد ارزش روبل را همزمان با افزایش ارزش دلار، بالا ببرد که می توان این اقدام اقتصاددانان و سیاستمداران مسکو را فارغ از هرگونه نگاه سیاسی به تقابل شرق و غرب، در حد معجزه دانست؛ چراکه همزمان با افزایش شاخص دلار، تحریم های اقتصادی علیه روسیه نیز افزایش یافت که بر اساس چنین فرمولی، باید شاهد ریزش دوچندان روبل در برابر دلار می بودیم و این در حالیست که روبل روسیه، مسیری عکس انتظار تحلیلگران فارکس را در این مدت پیمود.

اکنون این سوال مطرح می شود که روسیه چگونه توانست به اذعان سیاستمداران و اقتصاددانان برجسته غربی، آثار تحریم ها را کاهش داده و از ضربه بیشتر آنها به اقتصاد بکاهد؟

فشار مسکو برای پرداخت بهای صادرات نفتی به روبل
یکی از موثرترین اقداماتی که دولت روسیه همزمان با افزایش فشار تحریم ها و در راستای مقابله با آنها در پیش گرفت، تحمیل شرایط اقتصاد مد نظر خود به اروپا برای پرداخت گاز و نفت صادراتی این کشور به منطقه یورو با استفاده از روبل بود.

این اقدام مسکو در شرایطی انجام شد که شرکای غربی پیشین روسیه که اکنون به دلیل جنگ اوکراین و به تعبیر ولادیمیر پوتین به کشورهای «غیر دوست» تبدیل شده بودند، تحریم هایی سفت و سخت را علیه سیستم مالی و بانکی روسیه اعمال کرده بودند که بر اساس آن، هرگونه مبادله بانکی با بانک های روسی ممنوع بوده و امکانپذیر نبود.

اما اجبار روسیه برای دریافت بهای گاز و نفت صادراتی خود به اروپا همه چیز را تغییر داده و به نوعی منجر به وارد آمدن شوکی بزرگ به اروپا شد: گیر افتادن یورو در دام تحریم های وضع شده توسط خود!

نیاز مبرم و فزاینده کشورهای صنعتی قاره سبز مانند آلمان و فرانسه به گاز روسیه نهایتا منجر به اعطای معافیت های تحریمی از سوی بروکسل به چند شرکت وارد کننده نفت و گاز روسیه شده که نهایتا میزان مبادلات روبل نیز به دلیل حجم بالای مورد نیاز روبل برای پرداخت دیون اروپایی ها افزایش یافت. این افزایش مبادلات مبتنی بر روبل دقیقا مصادف شد با آغاز افزایش ناگهانی روبل در برابر دلار و یورو در بازار فارکس و در نتیجه تقویت پول ملی روسیه در برابر دلار و یورو.

کاهش تعرفه های گمرکی واردات کالا به روسیه
یکی دیگر از اقدامات موثر روسیه در جنگ اقتصادی اخیر با اروپا، کاهش تعرفه های گمرکی برای واردات از ۱۰ به ۷ درصد و همچنین اعطای معافیت گمرکی به برخی اقلام اساسی بود که می توان از آن به عنوان یکی دیگر از اقدامات موثر مسکو برای کاهش اثر تحریم ها یاد کرد. اعطای چنین امتیازاتی از سوی دولت روسیه، منجر به تشویق تجار به افزایش فعالیت در انجام واردات کالاهای مورد نیاز در بازار روسیه شد.

از سوی دیگر، تشریفات گمرکی در روسیه که به رسم سیستم های بروکراسی شرقی به نسبت اروپا مقداری سخت تر و زمانبر تر بود نیز توسط گمرک این کشور تا حد زیادی تسهیل شد تا واردات کالا به ویژه از کشورهای دوست مسکو ساده تر صورت پذیرد.

افزایش فعالیت موثر در پیمان های تجاری غیر غربی
ابتکار روسیه در ایجاد و تقویت پیمان های تجاری منطقه ای و فرا منطقه ای همچون بریکس، اتحادیه اقتصادی اوراسیا و سازمان همکاری شانگهای علاوه بر همکاری مستمر دولت این کشور با کشورهای عضو آ سه آن و سارک طی سال های گذشته، از جمله اقدامات موثری بود که توانست میزان تاب آوری مسکو در برابر یکجانبه گرایی غرب را افزایش دهد.

مسکو به ویژه طی ماه های گذشته با تدوین استراتژی مدون برای افزایش تعامل معنادار با سازمان ها و پیمان های مذکور، موفق به برداشتن بسیاری از محدودیت های صادراتی و وارداتی خود به ویژه با کمک دو هاب اصلی بار آسیا یعنی هند و چین شده و تا حد زیادی از وابستگی خود به غرب کاهش داد.

تغییر ذائقه بازار مصرف در روسیه
روسیه به لحاظ ژئواکونومیکی در مسیر مواصلاتی شرق – غرب قرار داشته و حضور پر رنگ شرکت های تجاری بزرگ اروپایی و آمریکایی و همچنین چینی در این کشور در سال های پس از فروپاشی شوروی و استقلال مجدد این کشور از ابتدای سال ۱۹۹۲ نیز نشانگر اهمیت خاک پهناور این کشور برای هر دو بلوک غرب و شرق محسوب می شود.

اما مهاجرت ناگهانی و یکباره شرکت های غربی از روسیه با افزایش تنش ها میان مسکو و اروپا بر سر مساله اوکراین، منجر به بایکوت تقریبی بسیاری از شرکت های روسی برای بازه زمانی حدود دو ماهه شده که بسیاری از آنها به ویژه در بخش صنایع و معادن با مشکلات جدی برای تامین نیازهای اولیه خود مواجه شدند.

در پس این رخدادها، ولادیمیر پوتین و دولت وی، به جای اروپا مسیر دو اقتصاد بزرگ آسیا یعنی هند و چین را در پیش گرفتند که یکی در قالب بریکس و دیگری در چارچوب سازمان همکاری شانگهای میسر می شد، نکته ای که بر اساس آن نیز شاهد افزایش تعامل روزافزون دولت روسیه با اعضای این دو پیمان طی ماه های گذشته بوده ایم.

در همین راستا، ولادیمیر پوتین در جریان سخنرانی خود در اجلاس اخیر بریکس از تمایل کشورش برای افزایش تعاملات با شرکت های هندی و چینی خبر داده و حتی مشخصا تاکید کرد که قصد دارد بازار خودروی این کشور را که پیش از این بخش قابل توجهی از آن در اختیار شرکت های اروپایی و آمریکایی قرار داشت را در اختیار شرکت های خودروسازی چینی قرار داده و همچنین فروشگاه ها و رستوران های زنجیره ای که پیشتر در اختیار شرکت های بزرگی چون مک دونالد، استار باکس و دیگر برندهای غربی بوده را به شرکت های هندی واگذار نماید.

تغییر در مسیرهای ترانزیتی، شمال – جنوب به جای شرق – غرب
اما نکته مهم دیگری که در این میان تا حد زیادی نیز به سود مسیرهای ترانزیتی ایران تمام شد، تغییر مسیرهای ترانزیتی روسیه از شرق - غرب به شمال – جنوب بود. دلیل این تغییر مسیر، علاوه بر تحریم های اروپا علیه روسیه به قرار گیری بنادر صنعتی و بزرگ صادراتی چین مانند شانگهای در بخش جنوبی این کشور و همچنین حضور متحدین تجاری بزرگ مسکو مانند هند و پاکستان در جنوب آسیا بوده که اتصال به این دو کشور می بایست از طریق یک مسیر امن، کوتاه و ارزان قیمت انجام شود.

کریدور شمال – جنوب در هر دو بخش جاده ای و ریلی خود که از ایران عبور می کند، بهترین گزینه برای افزایش مبادلات تجاری روسیه با دو کشور هند و چین بوده و با توجه به مناسبات گرم میان تهران و مسکو، این مسیر بیش از هر زمان دیگری مورد توجه شخص پوتین و دولت وی قرار گرفته است.

اهمیت این کریدور برای روسیه تا حدی افزایش یافته که حتی دولت روسیه طی هفته های گذشته از آمادگی خود برای تکمیل گسستگی ریلی رشت – آستارا به عنوان تنها گسستگی موجود در مسیر شاخه غربی کریدور ریلی شمال – جنوب خبر داده و نخستین قطار آزمایشی خود را نیز از مبداء ایستگاه راه آهن چخوف مسکو به مقصد بندر ناواشوا هند، روانه ایران کرده که قرار است به صورت ترکیبی ریلی – دریایی، مسیر پیش رو تا هند را مورد پیمایش قرار دهد.

لذا باید از اهمیت و ظرفیت ایجاد شده جدید کریدور شمال – جنوب برای روسیه، نهایت بهره برداری را انجام داده و حتی در خصوص ساخت و تکمیل مسیرهای دیگر این کریدور به ویژه خط چابهار – زاهدان، با طرف روسی وارد مذاکره شویم.