دارایی‌های بلوکه شده؛ مانع جدی در روابط تهران-سئول| اهمیت حیاتی تنگه هرمز برای کره جنوبی

بازار؛ گروه بین الملل: روز گذشته علی باقری کنی، معاون سیاسی وزیر امورخارجه ایران، اظهار داشت که «در تماس تلفنی آقای چو هیوندونگ معاون اول وزیر خارجه کره تاکید نمودم دولت/مردم ایران از دولت جدید کره انتظار دارند فورا منابع ارزی ایران در بانک‌های کره‌ای آزاد گردد تا زمینه برای بهبود روابط دو کشور فراهم شود». در این میان طرف کره‌ای اظهار داشت سئول با جدیت در پی راهی برای حل این مشکل است.

دلیل تیرگی روابط تهران-سئول
در سال ۲۰۱۸، دونالد ترامپ به طور یکجانبه ایالات متحده را از توافق هسته‌ای ایران (برنامه جامع اقدام مشترک یا برجام) خارج و در نتیجه روابط آمریکا و ایران را متشنج کرد. اگرچه ایالات متحده آسیب نسبتاً محدودی از قطع روابط با ایران متحمل می‌شود، اما وضعیت برای کره جنوبی متفاوت است. کره جنوبی یکی از کشورهایی است که روابطش با ایران به دلیل تحریم‌های آمریکا تیره شده است. ایران زمانی بزرگترین شریک تجاری کره جنوبی در خاورمیانه بود و در سال ۲۰۱۰ این دو کشور یک سیستم تسویه حساب مبتنی بر ارز کره جنوبی را ایجاد کردند تا از خطر تحریم معاملات دلار آمریکا جلوگیری کنند، که به ایران اجازه داد تا نفت خام خود را به کره جنوبی صادر و از درآمد حاصل از آن برای پرداخت هزینه واردات کره جنوبی استفاده کند.

از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۸، کره جنوبی سومین شریک بزرگ واردات ایران بود. اما در سال ۲۰۱۹ سیستم تسویه حساب دوجانبه به دلیل تحریم‌های آمریکا مسدود و مبادلات دوجانبه را با مشکل مواجه و ۷ میلیارد دلار پول نفت ایران را در بانک‌های کره جنوبی مسدود کرد. دولت ایران بارها درخواست تحویل این وجوه را داده است، اما کره جنوبی مدعی بود بدون نقض تحریم‌های آمریکا قادر به انجام این کار نیست. در سال ۲۰۲۱، صادرات کره جنوبی به ایران ۸۸.۶ درصد کاهش یافت که بیشترین کاهش در بین ۲۰ واردکننده بزرگ ایران است.

کره جنوبی و ایران از زمان برقراری روابط دیپلماتیک در سال ۱۹۶۲، به استثنای دهه ۱۹۸۰، روابطی عمدتا دوستانه برقرار کرده‌اند. با انقلاب ایران در سال ۱۹۷۹، ایران از موضع طرفدار آمریکا به موضع ضد آمریکایی تبدیل شد. در طول جنگ ایران و عراق از سال ۱۹۸۰ تا ۱۹۸۸ این کشور مورد حمایت کره شمالی قرار گرفت که منجر به افزایش اتحاد سیاسی و نظامی بین دو کشور و تیرگی روابط با کره جنوبی شد.

کره جنوبی با بازگرداندن سفارت کامل در سال ۱۹۸۹، روابط دیپلماتیک خود را عادی کرد که منجر به تبادلات اقتصادی شدید شد. سفر پارک گئون های رئیس جمهور کره جنوبی به ایران در سال ۲۰۱۶ که اولین سفر از زمان برقراری روابط دیپلماتیک بود، یک رویداد تاریخی تلقی شد. سیاست نگاه به شرق ایران نیز روابط با کره جنوبی را تقویت کرده و بانک ملت در سئول تنها بانک ایرانی در شرق آسیا است.

دوستی کشورها در یک سری اقدامات نمادین منجر شد؛ خیابان تهران تنها خیابانی است که در کره جنوبی به نام یک شهر خارجی نامگذاری شده است، همانطور که پارک سئول تنها پارک در ایران بوده که به نام یک شهر خارجی نامگذاری شده است.

تاثیر پول‌های بلوکه شده
در سال‌های اخیر، موضوع آزادسازی دارایی‌های بلوکه شده ایران در بانک‌های خارجی یکی از موضوعات اصلی بحث میان مسئولان تهران بوده است. در این مدت دولت پیشین و کنونی برای بازگرداندن این پول‌ها از طریق دیپلماتیک به کشور تلاش کردند تا بتواند درآمدهای دولت را افزایش و مشکلات اقتصادی کشور را حل کند. اما با ادامه تحریم‌های آمریکا، تلاش‌های ایران هنوز به نتایج قابل توجهی نرسیده است. در این راستا، یکی از موارد مهم مربوط به انسداد دارایی‌های ایران در بانک‌های کره جنوبی است. سئول با سوء استفاده از تحریم آمریکا این دارایی های ملت ایران را نزد خود نگه داشته است.

عبدالناصر همتی، رئیس کل وقت بانک مرکزی، در ۷ اردیبهشت سال ۱۳۹۹ با اشاره به دارایی‌های ایران در بانک‌های کره‌ای و عدم همکاری این بانک‌ها در استفاده از این منابع، گفت: «منابع اولیه این دارایی‌ها کاملاً مشخص است و هیچ دلیلی وجود ندارد که بانک‌های کره‌ای به بهانه تحریم‌های آمریکا مانع استفاده ایران از منابع خود شوند. اقدامات بانک‌های کره‌ای مانع از استفاده ایران از پول خود برای خرید غذا و دارو می‌شود، در حالی که این نوع تجارت مشمول تحریم‌های آمریکا نیست و آنها تصمیم گرفته‌اند وارد سیاست شوند و بصورت غیرقانونی و یکجانبه از تحریم‌های آمریکا پیروی کنند».

همچنین به گفته حسین تنهایی، رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و کره جنوبی، میزان دارایی‌های بلوکه شده ایران در کره جنوبی بین ۶.۵ تا ۹ میلیارد دلار اعلام کرده است. وی همچنین گفته است که کره جنوبی نه تنها دارایی‌های ایرانی را آزاد نمی‌کند، بلکه بانک ووری کره نیز از ایران می‌خواهد هزینه نگهداری آن را بپردازد، در حالی که سئول از پول‌های ایرانی استفاده و با آن کار می‌کند».

اگرچه سال گذشته هر دو کشور در مورد تقویت روابط اقتصادی به ویژه کالاهای غیرتحریمی به توافق رسیدند، اما به نظر می‌رسد اختلافات کنونی درباره دارایی‌های مسدود شده ایران با نگرش مثبت دو کشور مغایرت داشته باشد. همچنین توجه داشته باشید که تهران و سئول نیز نزدیک به سه سال است که در حال مذاکره برای عملیات بانکی برای تسهیل تجارت مایحتاج ضروری از جمله کالاهای بشردوستانه، دارو، تجهیزات پزشکی و همچنین مواد غذایی هستند.

در همین راستا، همتی در ژوئن ۲۰۱۹ به کره جنوبی سفر کرد و با معاون نخست وزیر و وزیر اقتصاد و دارایی کره جنوبی برای توسعه روابط تجاری و بانکی دیدار کرد. در نتیجه ایران به ارزش ۵۰۰ هزار دلار دارو از کره جنوبی دریافت کرد. وزارت امور خارجه ایران در زمان دریافت این بسته دارویی اعلام کرد که این قرارداد از سوی واشنگتن تایید شده است، این وزارتخانه همچنین اعلام کرد که کره جنوبی ۷ میلیارد دلار بدهی نفتی به ایران دارد. با این وجود تا امروز سئول نسبت به بازگشت داراییهای ایران بدعهدی کرده و سیاست وابستگی مطلق به واشنگتن را دنبال می‌کند.

اهمیت احیای برجام
در زمان جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا، احتمال تغییر در روابط ایران و آمریکا وجود دارد. بایدن در دولت اوباما معاون رئیس جمهور بود که برجام را یکی از بزرگترین دستاوردهای دیپلماتیک خود می‌دانست، اما دولت ترامپ به عنوان راهی برای پاک کردن میراث اوباما عقب نشینی کرد، بنابراین احیای آن برای بایدن یک اولویت خواهد بود.

برجام بین ایران و پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد و آلمان (۱+۵) در یک رویکرد مرحله‌ای نهایی شد. اگرچه دولت ترامپ به طور یکجانبه عقب نشینی کرد، سایر امضاکنندگان - بریتانیا، فرانسه، آلمان، روسیه و چین - مشتاق حفظ توافق هستند و حالا نیز مذاکرات فشرده آن ادامه دارد.

بازگرداندن این توافق مستلزم احترام به دیپلماسی چندجانبه است که اساس سیاست خارجی بایدن است و به بهبود روابط ایالات متحده با اروپا کمک خواهد کرد. بهبود روابط با ایران همچنین به ایالات متحده این امکان را می‌دهد که در بحبوحه تشدید رقابت آمریکا و چین، توجه دیپلماتیک خود را بر چین متمرکز کند.

حوادث تنگه هرمز نقش مهمی در آینده روابط ایران و کره جنوبی تعیین خواهد کرد. باید توجه داشت که بیش از ۸۰ درصد از واردات نفت این کشور از طریق تنگه هرمز انجام شد. که با افزایش احتمالی واردات از ایران، وابستگی سئول به خاورمیانه برای نفت احتمالاً افزایش خواهد یافت. وابستگی به خاورمیانه برای واردات انرژی خطراتی را برای اقتصاد کره جنوبی ایجاد می‌کند. در گذشته، ایران تهدید کرده بود که تنگه هرمز را مسدود می‌کند، اقدامی که حیات انرژی کره جنوبی را به خطر می‌اندازد. در نتیجه، سئول علاقه شدیدی به صلح و ثبات در منطقه دارد.

اهمیت اقتصادی ایران برای کره
برای سرمایه گذاران آسیایی و اروپایی، ایران یک فرصت اقتصادی جذاب است. ایران با داشتن چهارمین ذخایر بزرگ نفت جهان و بزرگترین ذخایر LNG، همراه با جمعیت ۸۰ میلیون نفری که عمدتاً زیر ۳۰ سال سن دارند، از پتانسیل اقتصادی قابل توجهی هم به عنوان بازار تولید کننده و هم به عنوان بازار مصرف کننده انرژی برخوردار است.

برای کره جنوبی، ایران پتانسیل اقتصادی قابل توجهی دارد. تاثیر تحریم نفتی بر ایران و حذف آن از سیستم مالی سوئیفت، تجارت بین کره جنوبی و ایران را به شدت کاهش داده است. تجارت بین کره جنوبی و ایران در آغاز دهه گذشته میلادی به سطوح بالایی رسید مثلا در سال ۲۰۱۱، یک سال قبل از اجرایی شدن تحریم نفتی اتحادیه اروپا، این حجم به ۱۷.۴ میلیارد دلار رسیده بود که به دلیل تحریم‌ها با ۶۵.۵ درصد کاهش به ۶.۱ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۵ رسیده است.

سال ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۵، ارزش واردات نفت از ایران از ۹.۴ میلیارد دلار به ۲.۲ میلیارد دلار کاهش یافت. دلیل این امر هم کاهش قیمت نفت خام دبی بود که در سال ۲۰۱۱ حدود ۱۰۰ دلار در هر بشکه بود اما تا سال ۲۰۱۵ به محدوده ۴۰ دلار کاهش یافت و هم به دلیل کاهش حجم کلی واردات که ۵۴ درصد کاهش یافت.

با این حال، تجارت با ایران نه تنها از نظر واردات نفت تحت تاثیر قرار گرفت، بلکه کره جنوبی نیز شاهد کاهش ۳۹ درصدی صادرات خود به ایران در مدت مشابه بود. در سال ۲۰۱۱ کره جنوبی بیش از ۲۳۵ میلیون دلار یخچال و ۲۷۰ میلیون دلار خودرو و حتی بیشتر از آن قطعات خودرو به ایران صادر کرده است. تا سال ۲۰۱۵، فروش یخچال به میزان قابل توجهی کاهش یافت، اما فروش وسایل نقلیه پس از اینکه در دوره ۲۰۱۲-۲۰۱۴ بسیار کمتر از ۱۰۰ میلیون دلار بود، به بیش از ۳۷۲ میلیون دلار رسید.

با احیای اقتصاد ایران و افزایش دستمزدهای مصرف کنندگان جوان آن، کالاهای مصرفی کره جنوبی از خودرو، تلفن‌های هوشمند، تلویزیون و کالاهای بادوام مانند یخچال و فریزر در موقعیت مناسبی قرار دارند تا سود قابل توجهی به دست آورند. فراتر از کالاهای مصرفی، ایران وعده کمک به تامین نیازهای انرژی سئول را داده بود. کره جنوبی فاقد ذخایر نفتی داخلی است و بنابراین برای نیازهای انرژی خود به واردات وابسته است، که محصولات مبتنی بر نفت نزدیک به ۴۰ درصد از مصرف انرژی را تشکیل می‌دهند.

کره جنوبی می‌تواند از راه‌های متعددی از مشارکت تقویت‌شده انرژی با تهران بهره‌مند شود. نخست، ایران می‌تواند به عنوان منبع مهم دیگری برای نیازهای انرژی کره جنوبی باشد و اگر صادرات انرژی فقط به سطح قبل از ۲۰۱۲ بازگردد، باید انتظار داشت که صادرات ایران به کره جنوبی آغاز شود. دوم، کره جنوبی از پروژه‌های سرمایه گذاری در صنعت انرژی ایران و صنعت ساخت و ساز کره جنوبی از احیای اقتصادی ایران به طور گسترده‌تری بهره خواهد برد. پیش بینی می‌شود ایران در پروژه‌های ساختمانی ۱۸۶ میلیارد دلاری نیاز داشته باشند. در نهایت، وقتی ایران به دنبال افزایش صادرات نفت خود باشد، صنعت کشتیرانی کره جنوبی امیدوار خواهد بود از تلاش‌های ایران برای نوسازی ناوگان نفتکش خود بهره مند شود.

در نتیجه گسترش رابطه اقتصادی تهران و سئول و بازگشت به دوره طلایی در گرو تعهد کره جنوبی نسبت به آزادسازی دارایی های ایران و استقلال سیاسی در مقابل تحریم های یکجانبه ایالات متحده دارد. ایران با توجه به نقش ژئوپلتیکی خود نقش مستقیم و غیرمستقیمی در افزایش منافع سئول در خاورمیانه دارد و آینده روابط دو کشور به نوعی به رفتار کره‌ای ها در زمان سختی ایران بستگی خواهد داشت.