تهمینه غمخوار؛ بازار: با وجود تنش های گذشته، روابط امنیتی و اقتصادی بین ایران و جمهوری های آسیای مرکزی از سال گذشته تقویت شده و هم اکنون با رویکرد سیاست خارجی دولت فعلی در حال افزایش است. بازدیدها در بالاترین سطح و قراردادهای همکاری مختلف بر تعاملات ایران و آسیای مرکزی در بهار امسال غالب بوده است. رؤسای جمهور تاجیکستان، ترکمنستان و قزاقستان همگی در ماه گذشته میزبان تهران بوده اند. هر کشوری، شریکی مانند ایران را در حوزه های مختلف از کریدورهای تجاری و ترانزیتی گرفته تا واردکننده انرژی و ضامن امنیت می بیند. این روابط رو به رشد ممکن است مسیرهای تجاری را برای منطقه به سمت جنوب باز کند و حتی بسته به کشور، ضمانت های امنیتی را فراهم نماید.
بنابراین می توان گفت که روابط ایران و آسیای مرکزی اخیراً رو به بهبود است. ایران می تواند از این روابط بهتر بهره مند شود، خواه از طریق تامین گاز بخشی از کشور یا دریافت هزینه های ترانزیت یا تضمین همکاری های امنیتی. از طرفی، آسیای مرکزی نیز سود می برد، اگرچه تحریم های اعمال شده توسط ایالات متحده گاهی اوقات می تواند مانع پیشرفت شود.اما به هر حال، ایران میتواند به مشتری صادرات انرژی منطقه تبدیل شده و مهم‌تر از آن به آسیای مرکزی کمک کند تا یکی از مشکلات اتصال خود را با ایجاد پنجره‌ای به جهان بزرگ‌تر حل کند.
در همین راستا و بر اساس اهمیت موضوع توسعه روابط ایران با کشورهای همسایه به ویژه در منطقه آسیای مرکزی، خبرنگار بازار گفتگویی را با «ابوالفضل ظهره وند» سفیر پیشین ایران در ایتالیا و افغانستان و کارشناس روابط بین الملل ترتیب داده که در ادامه می خوانیم:
* همانطور که می دانیم در یک ماه اخیر ایران روزهای شلوغی را در ارتباط با منطقه آسیای مرکزی گذرانده است. رؤسای جمهور تاجیکستان، ترکمنستان و قزاقستان همگی در ماه گذشته میزبان تهران بوده اند. با توجه به سیاست خارج دولت فعلی مبنی بر الویت قرار دادن همسایگان، دولت سیزدهم تا چه اندازه توانسته از این توسعه روابط با جمهوری های آسیای مرکزی و حضور پررنگ در منطقه در جهت خنثی یا برطرف نمودن تحریم ها در راستای کمک به اقتصاد کشور گام بردارد؟
همانطور که می دانید در حال نزدیک شدن به یکسالگی تشکیل دولت سیزدهم هستیم. واقعیت این است که گذشت این یکسال برای رئیس جمهور و دولت او بسیار دشوار بود، چرا که همانطور که آمار و ارقام نشان می دهد دولت قبلی وضعیت ناگواری را از جمله کسری بودجه و غیره برای دولت ابراهیم رئیسی به ارث گذاشت. بنابراین، ضرورت داشت تا رئیس جمهور جدید روند قبلی را متوقف سازد که این توقف دستاورد بزرگی برای دولت سیزدهم بود.
در خصوص سیاست خارجی هم اینگونه بود که در دولت قبلی در طول هشت سال، در رابطه با کشورهای پیرامونی و همسایه و همچنین کشورهای همسو در آسیا، افریقا و امریکای لاتین بی اعتنایی صورت گرفت و همه مسائل به برجام گره خورد. بر همین اساس، خروج از این وضعیت و پیگیری موضوعات گذشته و فعال کردن آن، بخشی از تلاشهای ابراهیم رئیسی بود که نشانه های آن همین رفت و آمدهای مختلف از سمت کشورهای آسیای میانه و همسایه به ایران و متقابلا سفرهای اخیر رئیس جمهور و هیئتهای اعزامی به کشورهای همسایه است که در مجموع نشانگر روند بایسته ای است که ابراهیم رئیسی در دستور کار قرار داده که برای وضعیت ایران جای امیدواری دارد در حالی که البته به گذشت زمان نیاز است.
ایران در مجموع نقش کم رنگ یعنی کمتر از نیم درصد در جی دی پی یا تولید ناخالص جهانی دارد در حالی که هفت تا ۱۰ درصد ذخایر، منابع و ثروتهای شناخته شده در خشکی ها متعلق به ایران است
با توجه به وجود ظرفیتهای مطلوب در منطقه پیرامونی ایران، گامهای موثری در جهت توسعه مناسبات با این کشورها در حال برداشته شدن است که در این راستا می توان به دو مولفه سیاسی و اقتصادی استناد کرد. در مولفه اقتصادی، ایران در مجموع نقش کم رنگ یعنی کمتر از نیم درصد در جی دی پی یا تولید ناخالص جهانی دارد در حالی که هفت تا ۱۰ درصد ذخایر، منابع و ثروتهای شناخته شده در خشکی ها متعلق به ایران است. علاوه بر آن، سهم ایران یک درصد جمعیت جهان و یک درصد خشکی های دنیا است. بنابراین، توجه به ظرفیتهای داخلی و پیوند روابط با محیط پیرامونی که در مجموع بیش از یک تریلیون دلار حجم تجارت خارجی آنها است، میتواند زمینه ساز برطرف کردم نیازهای اقتصادی کشور باشد که نیازی به درو زدن و خنثی کردن تحریم ها نباشد. اگر به طور کلی کشور به تحریم ها توجهی نکرده و بر ظرفیتهای داخلی متمرکز شود، این امکانات را به دست خواهد آورد فقط کافی است که این ظرفیتها را از حالت بالقوه به بالفعل تبدیل کنیم.
نکته بعدی این است که آن مولفه ای که ایران را در یک تراز بالایی قرار می دهد و نشان می دهد که ایران می تواند به راحتی به حل مسائل و مشکلات اقتصادی بپردازد، ظرفیتهای سیاسی و مولفه های ژئوپلیتیکی است که کشور از آن برخوردار است که به نسبت از امریکا، چین و روسیه در این بخش از آسیا بالاتر است چرا که جمهوری اسلامی کشور مادر و دارای حوزه تمدنی است که مانند امریکا مجبور به راه اندازی یک مولفه ژئوپلیتیکی مصنوعی نیست. از طرفی روسها هنگامی که می خواهند به غرب آسیا راه یابند بر روی شراکت ایران حساب باز می کنند که جمهوری اسلامی به عنوان یک شریک ژئوپلیتیکی و البته تجاری برای روسیه مطرح می شود.
چینی ها با وجود آنکه بیش از ۱۴ درصد جی دی پی جهان را دارا هستند، اما برای دستیابی و عملیاتی کردن اهداف خود در محیط بین الملل و عبور از منطقه غرب آسیا، به مولفه های ژئوپلیتیکی و ژئوترانزیتی ایران نیاز دارند
همچنین، چینی ها با وجود آنکه بیش از ۱۴ درصد جی دی پی جهان را دارا هستند، اما برای دستیابی و عملیاتی کردن اهداف خود در محیط بین الملل و عبور از منطقه غرب آسیا، به مولفه های ژئوپلیتیکی و ژئوترانزیتی ایران نیاز دارند. بنابراین، به دلیل همراستایی در تهدید و فرصت، با کمترین هزینه، مردم منطقه به سمت ایران سوق پیدا خواهند کرد در صورتی که جمهوری اسلامی به گونه ای درست مسئله را دیده و یک راهبرد صحیح را در تراز ملت و انقلاب در سطح دولت اجرایی و عملیاتی کند.
* اخیرا اجلاس سران کشورهای حوزه خزر برگزار شده است. همانطور که می دانیم در طول سالهای گذشته ایران به عنوان کلیدی ترین مسیر دسترسی همسایگان ساحلی خزر به آبهای آزاد، از توسعه و گسترش روابط بیشتر با کشورهای این حوزه استقبال کرده است. جمهوری اسلامی چگونه می تواند از طریق این حوزه به توسعه روابط تجاری با چهار کشور بپردازد؟
یکی دیگر از موضوعاتی که اگر دولت سیزدهم به درستی به مدیریت و پیگیری بپردازد، به نتایج درستی دست خواهد یافت، این است که کشورهای حوزه خزر نسبت به گذشته توجه بیشتری به توسعه روابط با ایران نشان داده اند. با اتفاقاتی که در اوکراین رخ داده و دورنمای روشنی برای روسیه در روابط با غرب وجود ندارد، کشورهای آسیای میانه دو راه برای دستیابی به اروپا پیش رو ندارند.
اگر امروز کشورهای حوزه خزر تمایل بیشتری به جمهوری اسلامی نشان می دهند، صرفا به خاطر رویکرد دولت سیزدهم نیست بلکه تغییرات راهبردی و ژئوپلیتیکی که در محیط بین الملل به خصوصا در اروپا و مرزهای غربی روسیه رخ داده نیز موثر است
یک راه این است آنها از طریق روسیه به اروپا راه یابند که در حال حاضر مشکلاتی وجود دارد. راه دیگر این است که از طریق ایران و آبهای گرم به سمت اروپا روند. لذا، اگر امروز کشورهای حوزه خزر تمایل بیشتری به جمهوری اسلامی نشان می دهند، صرفا به خاطر رویکرد دولت سیزدهم نیست بلکه تغییرات راهبردی و ژئوپلیتیکی که در محیط بین الملل به خصوصا در اروپا و مرزهای غربی روسیه رخ داده نیز موثر است. این موضوع شانس و فرصتی است که برای دولت ابراهیم رئیسی پیش آمده است.
علاوه بر آن، نوع روابط ایران و روسیه به مراتب بهتر از گذشته است. اگر دو کشور پیش از این یک همکاری راهبردی در سوریه داشته اند، امروز هم می توانند همکاری های راهبردی بیشتری را با توجه به اینکه روسیه امروز یک روسیه ایدئولوژیک که در چهارچوب حزب کمونیسم تعریف می شود، نیست، داشته باشند.
ضروری است که ایران باید به عنوان یک بازیگر مهم منطقه ای دید درست داشته و با بازی برجام اجازه ندهد که جمهوری اسلامی از روسیه، چین و کشورهای پیرامونی و متحدین تاریخی و ژئوپلیتیکی خود جدا شود و ظرفیتهای اقتصادی و ژئوپلیتیکی خود را نادیده بگیرد
روسیه فدراتیو امروز به دنبال حفظ جغرافیای سیاسی خود با رویکردهای ملی و ظرفیت بسیار بالا است؛ یعنی کل واردات مواد غذایی روسیه از کل صادرات ایران در حوزه انرژی بالاتر است. با توجه به اینکه سالانه این کشور بیش از ۹۰ میلیارد دلار مواد غذایی را وارد می کند، فقط کافی است که ایران بخشی از این بازار را از راههای مستقیم زمینی و دریایی در دست داشته باشد. چه چیزی بهتر و بالاتر از این موضوع که ۵۱ درصد بندر آستاراخان که مهمترین بندر روسیه است به ایران واگذار شده است. آیا اروپایی ها چنین فرصتی را در اختیار ما قرار داده اند؟ بهانه ها و ادعاهایی که همواره غربیها علیه ایران مطرح کرده اند روسیه و چین علیه ایران عنوان نکرده اند و موقعیت ژئوپلیتیکی و اراده استراتژیکی ایران را در نظر گرفته اند. تفاوت روابط ما با روسیه و چین و غرب به خاطر همین مسائل است. غربیها با توسل به شیوه های غیرقانونی که در تعارض با قوانین بین المللی در تجارت و عرصه های دیگر است، تمام تلاش خود را به کار گرفته اند تا موجودیت ایران را زیر سوال ببرند.
با توجه به ثروت عظیم ایران و برخورداری از منابع انرژی، معدنی و همچنین دستیابی به سهم بازارهای تجاری، امکان برطرف کردن نیازهای مالی و اقتصادی ایران به راحتی امکان پذیر است و ایران نیازی به خنثی کردن و دور زدن تحریم ها ندارد
هر کشوری که با رویکرد روسیه و چین به سمت ایران حرکت کند، جمهوری اسلامی دست آن کشور را چه در امریکای لاتین باشد چه در آسیا و افریقا، دست آن کشور را می فشارد چرا که کشور به دنبال منافع ملی خود است. شما شاهد بودید که پیش از برگزاری اجلاس سران کشورهای خزر، رئیس جمهور در نشست بریکس هم شرکت کرد که هم روسها و هم چینی ها به عضویت ایران در بریکس چراغ سبز نشان داده اند. این مسائل نشانگر فعال شدن ظرفیت های اقتصادی و ژئوپلیتیکی ایران است.
بنابراین با توجه به ثروت عظیم ایران و برخورداری از منابع انرژی، معدنی و همچنین دستیابی به سهم بازارهای تجاری، امکان برطرف کردن نیازهای مالی و اقتصادی ایران به راحتی امکان پذیر است و ایران نیازی به خنثی کردن و دور زدن تحریم ها ندارد. بر همین اساس ضروری است که ایران باید به عنوان یک بازیگر مهم منطقه ای دید درست داشته و با بازی برجام اجازه ندهد که جمهوری اسلامی از روسیه، چین و کشورهای پیرامونی و متحدین تاریخی و ژئوپلیتیکی خود جدا شود و ظرفیتهای اقتصادی و ژئوپلیتیکی خود را نادیده بگیرد.
* نقش ایران در کریدورهای بین المللی چیست؟ لزوم فعالسازی دیپلماسی حمل و نقل و اقتصادی تا چه اندازه می تواند در بهره مندی از مزایای ترانزیتی برای کشور موثر باشد؟
تراتزیت امروزه یک مولفه بسیار مهم در تعیین قیمت تمام شده کالا در نظر گرفته می شود. اگر کریدور شمال_جنوب راه اندازی شود کالای هندی ها و چینی ها به راحتی می تواند وارد روسیه شده و از طریق روسیه وارد کشورهای آسیای میانه و سپس ایران شده و به نقطه نهایی راه یابد. در این صورت بعد مسافت و هزینه سوخت به همراه استهلاک کاهش پیدا می کند.
از طرفی ایران می تواند سالانه به میزان ۳۰ تا ۴۰ میلیارد دلار درآمد بابت هزینه ترانزیت کسب کند. همچنین بنادر ایران فعال خواهند شد که اشتغالزایی و انجام فعالیتهای اقتصادی را به همراه خواهد داشت. علاوه بر آن، آمایش سرزمینی اتفاق خواهد افتاد.افزون بر این، ایران دارای یک موقعیت ژئوترانزیتی خاص است که برای عبور از شرق به غرب و شمال به جنوب، یک نقطه کانونی در نظر گرفته می شود.
اتفاقا در رابطه با تحولات اروپا، مشکلات افغانستان و مسائل موجود در غرب آسیا، ایران در حال نشان دادن ظرفیتهای ویژه تجاری و ژئوپلیتیکی خود است. چندین دهه است که امریکاییها در حال تلاش هستند تا این ظرفیت ایران فعال نشود اما واقعیت این است که جمهوری اسلامی از ظرفیت و پتانسیلهای ژئوپلیتکی، ژئواکونومیکی و ژئو استراتژیکی خاصی برخوردار است که می تواند با توجه به اینکه اروپاییها دچار وضعیت وخیم تری خواهند شد، بهترین آلترناتیو برای اروپا در نظر گرفته شود چرا که تا آبان ماه سال جاری بحران اروپا وخیم تر خواهد شد.
نظر شما