پتانسیل بی نظیر ایران برای هاب ترانزیتی اوراسیا و جنوب شرق آسیا| رونق مبادلات تجاری روسیه و بنگلادش

وحید پورتجریشی؛ بازار: توسعه مناسبات دوجانبه تجاری میان کشورها با افزایش انواع ادوات حمل و نقل مانند مُد هوایی، دریایی و زمینی (شامل ریل و جاده) طی قرن بیستم دچار تحولی اساسی شده و البته روی کار آمدن سازمان های بین المللی تجاری جهانی مانند WTO نیز تا حد چشمگیری به این روند کمک کرد.

با اینحال، اینچنین نیست که از مناسبات دو کشور غیر همسایه، تنها تجار آن کشورها سود برده و سایر کشورهای مسیر بی بهره بمانند. صنعت ترانزیت در اصل برای برداشت این نوع سود از مناسبات تجاری میان دو کشور غیر همسایه ابداع شده و طی سال های پس از جنگ جهانی دوم نیز تا حد زیادی شاهد رونق آن بوده ایم.

ایران، هاب ترانزیتی منطقه خاورمیانه
ایران با قرارگیری در قلب منطقه خاورمیانه که خود این منطقه نیز به عنوان نقطه اتصال میان شرق و غرب به حساب می آید، از موقعیت ژئوپولیتیکی بسیار ممتازی برای توسعه صنعت ترانزیت برخوردار بوده و به جرات می توان گفت هیچ یک از کشورهای منطقه از چنین امتیازی برخوردار نیستند.

یکی از ویژگی های ژئواکونومیکی ایران، امکان برقرار سازی ارتباط میان کشورهای حوزه اوراسیا و جنوب آسیا بوده که ارتباط آنها در حال حاضر عمدتا از طریق مسیر دریایی کانال سوئز برقرار است. اما مسیر دریایی مذکور به دلیل طولانی بودن بیش از حد و همچنین خطرات سنتی این مسیر مانند وجود دزدان دریایی سومالی، چندان مسیر پر سودی محسوب نمی شود.

مضاف بر مشکلات یاد شده، ناامنی اخیر ایجاد شده در دریای سیاه که طی ماه های گذشته، این منطقه را به دلیل وقوع جنگ سنگین در اوکراین به یکی از ناامن ترین مناطق جهان تبدیل کرده نیز بر مشکلات موجود بر سر راه ترانزیت کالا میان کشورهای جنوب آسیا مانند هند، بنگلادش، سریلانکا و پاکستان افزوده است.

پتانسیل توسعه مناسبات تجاری میان بنگلادش و روسیه
کشور بنگلادش با جمعیتی حدود ۱۶۵ میلیون نفر، یکی از بخش های جداشده از کمپانی هند شرقی پس از پایان استعمار بریتانیا در هند به حساب می آید. این کشور نیز درست مانند بسیاری از کشورهای جنوب آسیا، علاقمندی فراوانی به حضور در بازار های روسیه و آسیای میانه و گرفتن بخشی از بازار رقابت این منطقه از دست چین دارد.

به ویژه اینکه بنگلادش در صنایعی همچون تولید پارچه و منسوجات دستباف بسیار قدرتمند بوده و در حال حاضر نیز در کنار سریلانکا و هند، از جمله بزرگترین صادرکنندگان انواع منسوجات به سراسر جهان محسوب می شود.

با اینحال، داکا همچنان به دنبال افزایش مناسبات تجاری خود با روسیه و دیگر کشورهای آسیای میانه است؛ موضوعی که در جریان برگزاری کمیسیون مشترک همکاری های میان دولتی تجاری، اقتصادی، علمی و فنی میان دو کشور در سال ۲۰۲۲ مورد بحث و تبادل نظر میان دو طرف قرار گرفته است.

با نگاهی به حجم تجاری میان روسیه و بنگلادش طی سال های اخیر، به خوبی در می یابیم که حجم تجاری میان دو کشور همواره رو به افزایش بوده است. بنگلادش تنها در بازه سال مالی ۲۰۱۹-۲۰۱۸ موفق به واردات ۵۴۸.۲۶ میلیون دلار از روسیه شده است.

همچنین در سال مالی ۲۰۱۰-۲۰۱۸ بنگلادش ۶۵۳.۰۵ میلیون دلار از روسیه واردات داشته که بر اساس داده های منتشر شده توسط وب سایت OEC، این رقم در سال ۲۰۲۰ به ۱.۵۲ میلیارد دلار افزایش یافته است.

بنگلادش عمدتا اقلام پوشاک، جو، غذاهای منجمد، چای، چرم، منسوجات خانگی و محصولات سرامیکی را به روسیه صادر می کند. اما به گفته سفارت این کشور در مسکو، پتانسیل وسیعی برای صادرات غذاهای دریایی، سیب زمینی و محصولات دارویی در بازارهای روسیه وجود دارد. واردات این کشور از روسیه نیز شامل غلات، مواد معدنی، محصولات شیمیایی، محصولات پلاستیکی، فلز، ماشین آلات و تجهیزات مکانیکی است. روسیه همچنین می تواند ماشین آلات کشاورزی و تجاری، میوه تازه و خشک و شکر خام نیز به بنگلادش صادر کند که بنا به اعلام سفارت داکا در مسکو، هنوز این بخش محقق نشده است.

بنگلادش و تحریم های روسیه
پس از شدت گرفتن کمپین تحریم های اقتصادی غرب علیه مسکو، بنگلادش نیز به همراه دیگر کشورهای جنوب آسیا، علیرغم مناسبات نسبتا گرم خود با روسیه مجبور به تبعیت در برخی از موارد تحریمی غرب در مناسبات تجاری با روسیه شدند. با اینحال، به نظر می رسد امکان تبعیت کامل از این تحریم ها به ویژه در بخش کالاهای اساسی مانند گندم وجود ندارد.

بحران گندم در بنگلادش و بسیاری از کشورهای همسایه آن مانند سریلانکا از ماه می، همزمان با شکل گیری تورم گسترده به ویژه در بخش مواد غذایی هند که نهایتا منجر به صدور دستور ممنوعیت صادرات گندم توسط دولت این کشور شد، شدت زیادی گرفته و اکنون، چشم امید بنگلادش به صادرات گندم روسیه به عنوان بزرگترین صادر کننده گندم جهان است.

به گزارش شبکه CNBC، مقامات داکا و مسکو در تاریخ ۲۳ ژوئن برای حل این مشکل و افزایش صادرات گندم روسیه به بنگلادش، جلسه ای مشترک برگزار کردند و در همین راستا، بنگلادش به دنبال معافیت های تحریمی در خصوص واردات گندم و چندین کالای اساسی دیگر روسیه است.

پتانسیل ترانزیتی ایران برای صادرات گندم روسیه به بنگلادش
البته مساله پتانسیل های ترانزیتی ایران، همانطور که در ابتدای مطلب حاضر نیز بیان شد، لزوما ارتباطی به تحریم های روسیه و تحولات اخیر پیرامون آن مانند کاهش عرضه گندم و غلات در بازارهای جهانی ندارد.

اما آنچه مسلم است، می بایست از فرصت به وجود آمده در شرایط فعلی، نهایت بهره برداری را انجام داد تا حتی پس از پایان جنگ در اوکراین و رفع تحریم های روسیه، مسیر ترانزیتی میان ایران و کشورهای جنوب آسیا، به عنوان مسیری دائمی برای ترانزیت کالا میان این دو منطقه و جایگزینی مناسب تر، ارزان تر و سریعتر از مسیر دریایی کانال سوئز تبدیل شود.

علاوه بر مزایایی که شده برای مسیر ترانزیتی ایران، باید این نکته را نیز در نظر داشت که صادرات روسیه نیز به کشورهای دیگر به دلیل وجود تحریم های غرب، چندان آسان نبوده و بسیاری از کشتی های تجاری روسی طی روزهای گذشته در آب های اروپا توقیف شده اند که آخرین نمونه آن به توقیف کشتی تجاری روسیه توسط دولت ترکیه در روز یکشنبه رخ داد که اتفاقا بار آن نیز غلات بود.

لذا مسیر ایران قطعا چنین مشکلاتی برای روسیه نیز در بر نخواهد داشت و امنیت مسیر ترانزیتی عبوری از ایران کاملا از سوی تهران تضمین شده است. لذا با استناد به این پتانسیل ارزشمند، ایران می تواند ظرف مدت کوتاهی به شاهراه ترانزیتی میان روسیه، آسیای میانه و کشورهای جنوب آسیا مانند بنگلادش تبدیل شود.