توحید ورستان؛ بازار: تحریم‌های اقتصادی علیه ایران تاثیر منفی بر اقتصاد ایران داشته است، خروج سرمایه‌گذاران خارجی و شرکت‌های بزرگ بین المللی از مشارکت با ایران باعث شد که قاره آفریقا به عنوان جایگاهی برای جایگزینی زیان‌های خود انتخاب شود. البته افزایش نفوذ اقتصاد ایران در دوران حکومت هاشمی رفسنجانی از سال ۱۳۶۸ آغاز شد که در سیاست خارجی به آفریقا و جذب سرمایه‌گذاری خارجی توجه زیادی داشت تا اینکه در دوره احمدی‌نژاد به اوج خود رسید و طی آن گروهی از کارخانه‌ها در کشورهای مختلف آفریقایی مانند «ایران خودرو» تأسیس شد.
کارخانه‌ای در سنگال که اولین کارخانه در نوع خود در این کشور بود و ایران از طریق آن محصولات خودروی خود را به سایر کشورهای آفریقایی صادر می‌کرد که همکاری‌ها تا امضای قراردادهای تجاری و صنعتی و راه اندازی پروژه‌های عظیم سرمایه گذاری گسترش یافت. البته ایران در دریای سرخ نیز دارای منافع اقتصادی و استراتژیک است که باعث شده توجه زیادی به کشورهای شاخ آفریقا و دریای سرخ داشته باشد و به دنبال گسترش کنترل بر آبراه‌ها با پیش‌بینی هرگونه درگیری احتمالی است.
اقتصاد نیجریه
جمهوری فدرال نیجریه با مساحت ۹۲۳۷۶۸ کیلومتر مربع در ساحل غربی آفریقا و در مجاورت کشورهای کامرون در شرق، چاد در شمال شرق، نیجر در شمال و بنین در غرب واقع شده و اقیانوس اطلس و خلیج گینه نیز از سمت جنوب این کشور را دربرگرفته‌اند. نیجریه از نظر وسعت چهاردهمین کشور پهناور آفریقا و بزرگ‌ترین کشور ساحل خلیج گینه در منطقه غرب آفریقا است. بر اساس آخرین برآورد سال ۲۰۱۸ میلادی نیجریه در حدود یکصد و نود و پنج میلیون نفر را در خود جای داده و از این نظر پرجمعیت‌ترین کشور قاره آفریقا محسوب می‌شود.
این کشور عضو سازمان کشورهای صادرکننده نفت و سازمان همکاری اسلامی در میان سایر گروه‌های سیاسی، اقتصادی یا فرهنگی است. بنابراین، به ویژه در شرایط اقتصادی خوب، نیجریه نه تنها در قاره آفریقا، بلکه فراتر از آن منطقه جغرافیایی به عنوان یک قدرت متوسط، نفوذ زیادی دارد. نیجریه با رویکردی متعادل توانسته است از درگیر شدن در منازعات و مناقشات منطقه ای خاورمیانه اجتناب کند و در عین حال از سرمایه گذاری اقتصادی کشورهای آن منطقه بهره مند شود. با این اوصاف، فساد و ناکارآمدی مانع از هرگونه سود واقعی برای اکثریت قریب به اتفاق جمعیت نیجریه از درآمدهای حاصل از صادرات هیدروکربن ها شده است.
کشور نیجریه با دارا بودن منابع و معادن غنی و طبیعی فراوان من جمله نفت، گاز طبیعی، ذغال‌سنگ، طلا، سنگ آهن، سنگ آهک، سرب، روی، قلع، کبالت و خاک بسیار حاصلخیز کشوری بالقوه ثروتمند محسوب می‌شود. اقتصاد نیجریه از بدو استقلال متکی بر نفت بوده و این کشور با تولید حدود دو میلیون بشکه نفت در روز نزدیک به ۳ درصد از ذخایر نفت جهان را در خود جای داده است.
نفت‌خام نیجریه از نوع سبک و شیرین بوده و بدلیل آن که سولفور آن پایین است در تولید دیزل، سوخت جت و بنزین کارایی بسیار بالایی دارد.
بیش از نود درصد از درآمد ارزی نیجریه از طریق صادرات نفت تامین می‌شود؛ به موازات آن تولید محصولات کشاورزی نیز در ساختار اقتصادی کشور نقش قابل توجهی دارد و نیجریه یکی از بزرگ‌ترین کشورهای تولید کننده بادام زمینی، روغن نارگیل و کاکائو قلمداد می‌شود.
کشور نیجریه در عین حال از نظام توسعه یافته‌ای در بخش‌های حقوقی، مالی، حمل‌ونقل و ارتباطات و بازار بورس اوراق بهادار برخوردار است بگونه‌ای که بازار بورس اوراق بهادار این کشور دومین بورس بزرگ در قاره آفریقا بشمار می‌رود.
براساس جدیدترین آمار ؛ ذخائر طلا و ارز خارجی این کشور ۴۷.۶ میلیارد دلار و ۳۹۴ میلیارد دلار است . بدهی های خارجی این کشور نیز ۳۵.۲۳ میلیارد دلار برآورد شده است. مجموع سرمایه مستقیم خارجی جذب شده در سال ۲۰۱۷ ، ۳.۴ میلیارد دلار اعلام گردیده و دو موسسه اعتبارسنجی بین المللی معتبر Standard and Poor's و Fitch Ratings جایگاه این کشور را از نظر چشم انداز اقتصادی پایدار خوانده‌اند صادرات عمده نیجریه عبارت است از: نفت و فراورده های نفتی، سبزیجات، غذای فراوری شده، نوشیدنی، کنجد، سرکه، بادام هندی، بادام زمینی، زنجبیل، چای ترش، تنباکو، کاساوا، کاکائو ، لاستیک و آلیاژهای آلومینیوم.
نیجریه دروازه ورود ایران به بازار پر رونق غرب آفریقا
اگر قاره آفریقا را از نظر برقراری ارتباط تجاری با ایران به چهار بخش شمال، جنوب، شرق و غرب تقسیم کنیم؛ تهران بیشترین ارتباط تجاری را با شمال و غرب آن دارد و در میان کشورهای منطقه ساحل که بیشتر در غرب آن تمرکز دارند نقش مهمی در این ارتباط دارند که دو کشور نیجریه و سنگال از این حیث برای ایران جایگاه ویژه‌ای دارد و به باور مسئولان دیپلماسی ایران، نیجریه به عنوان دروازه ورود به غرب آفریقاست.
براساس داده‌های رسمی، ۵۰ درصد از واردات نیجریه از کشورهای آسیایی تامین می‌شود. طی چهار سال اخیر، سطح مبادلات تجاری ایران با این کشور آفریقایی از رشد محسوسی برخوردار بوده به طوری که در سال ۹۷ ارزش صادرات ایران به نیجریه ۴.۸ میلیون دلار بود که در سال ۹۹ این میزان به ۱۷ میلیون دلار افزایش یافت. عمده‌ترین کالاهای صادراتی ایران به نیجریه را محصولات پتروشیمی، اوره، روغن موتور، پارافین و برخی محصولات غذایی و کنجد، زنجبیل و کاکائو جزو مهمترین کالاهای وارداتی از این کشور است.
بطوریکه براساس اخبار منتشر شده، ۱۶ خرداد هیأت تجاری – سیاسی از نیجریه به ریاست وزیر امورخارجه این کشور، جهت انجام مبادلات و عقد تفاهمنامه‌های تجاری به تهران سفر می‌کند. هیأت تجاری نیجریه در این سفر در ملاقات‌های رو در رو، پیرامون تبادلات تجاری با تجار ایرانی بحث و تبادل نظر خواهند کرد. همچنین قرار است، چندین سند و تفاهمنامه همکاری میان ۲ کشور به امضای سید رضا فاطمی امین، وزیر صمت و وزیر امور خارجه نیجریه برسد.
این سفر در راستای برنامه ایران برای توسعه مبادلات تجاری با کشورهای آفریقایی صورت گرفته و پیش بینی می‌شود با عقد این تفاهمنامه ها، مبادلات میان دو کشور در مدت کوتاهی افزایش چندین برابری داشته باشد. نیجریه یکی از ۴ شریک تجاری اصلی ایران در آفریقا محسوب می‌شود و صادرات ایران به نیجریه در ۶ ماهه نخست سال جاری نزدیک به ۴۴ میلیون دلار بوده که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل نشان دهنده رشد هشت برابری است.
همانطور که اشاره شد، نیجریه نیز مانند ایران از نظر منابع معدنی جزو کشورهای ثروتمند محسوب می‌شود که می‌تواند زمینه مناسبی برای همکاری و انتقال تجربیات باشد بطوریکه براساس توافقات صورت گرفته این کشور با همکاری شرکت‌های ایرانی در توانست نیاز خود در سنگ گرانیت برطرف کند. همچنین در حوزه سلامت، ایران از وابستگی به پزشکان خارجی توانست به قطب گردشگری سلامت در منطقه تبدیل شود و اکنون از ۵۳ کشور جهان از جمله نیجریه برای درمان به ایران سفر می‌کنند که می‌تواند در افزایش روابط دو کشور تاثیرگذار باشد.
در حال حاضر رقبای ایران از جمله ترکیه و چین در نیجریه فعالند. البته مشکلاتی در همکاری ایران با قاره آفریقا وجود دارد که مهمترین آنها مسائل مربوط به مبادلات بانکی، ارایه ضمانت‌نامه‌های بانکی و حمل‌ونقل کالا به این قاره است. بالا بودن هزینه حمل، عدم همکاری ایرانی‌ها به صورت تیمی، عدم توجه به برندسازی و حضور مستمر در بازار آفریقا و اهمیت ندادن صادرکنندگان ایرانی به بازاریابی علمی، توجه به سلایق مصرف کنندگان و تطبیق استانداردهای مقصد را از جمله مشکلات موجود ایران در توسعه همکاری با نیجریه است.
البته در زمینه ارایه ضمانت‌نامه بانکی این امکان وجود دارد که بانک توسعه صادرات با همکاری صندوق ضمانت صادرات و مجموعه شرکت‌های خدمات فنی مهندسی دفتری در آفریقا تاسیس و اقدامات لازم برای ارایه ضمانت‌نامه را از طریق آن دفتر به انجام برساند. همچنین در خصوص حمل‌ونقل، راه‌اندازی یک خط کشتیرانی بین ایران و غرب آفریقا می‌تواند در این موضوع تاثیرگذار باشد. درحال حاضر نیز تبادلات پولی ازطریق بانک‌های ثالث و صرافی‌ها در جریان است.
قاره آفریقا و نیجریه در زمینه صادرات غیرنفتی یکی از مهمترین و بهترین بازارهای صادراتی برای ایران است. علاوه بر این نیجریه می‌تواند نقش مهمی در تأمین بخشی از نیازهای ایران داشته باشد و درواقع، دو طرف می‌توانند با برنامه‌ریزی مناسب از ظرفیت‌های خوبی که وجود دارد از طریق تهاتر کالا مناسبات تجاری خود را گسترش دهند.
با توجه به مشکلاتی چون کمبود منابع آبی در داخل کشور و چشم‌انداز بازار جهانی محصولات کشاورزی و غذایی، لزوم توجه بیشتر به کشت فراسرزمینی در قاره آفریقا و نیجریه با توجه به برخورداری بخش‌های وسیعی از این قاره از منابع مطلوب آب و زمین مورد نیاز است. لزوم راه‌اندازی خط کشتیرانی و خطوط مستقیم هوایی بین ایران و کشورهای آفریقایی، موانع اجرایی شدن کشت فراسرزمینی، تشکیل ستاد آفریقا از دیگر موضوعاتی است که می‌تواند مبادلات با نیجریه را افزایش دهد.
برای اینکه بدانیم حجم تجارت ایران و نیجریه تا چه اندازه اندک است لازن آن را ترکیه مقایسه کنیم.حجم تجارت نیجریه با ترکیه در سال‌های گذشته افزایش چشمگیری داشته و به بیش از ۲ میلیارد دلار رسیده است که بیشتر آن واردات انرژی از نیجریه و صادرات کالاهای نهایی از ترکیه بوده است. همچنین بسیاری از صنعتگران و سرمایه گذاران تُرک به این کشور ورود کرده اند، آنها علاقمند به سرمایه‌گذاری‌های بلند مدت در آفریقا هستند.
نتیجه
با توجه به رویکرد دولت سیزدهم مبنی بر توسعه روابط اقتصادی و تجاری با نیجریه، جا دارد مقامات مربوطه زیرساخت‌های لازم از جمله راه اندازی خط کشتیرانی مستقیم، ... را برای تجار ایرانی فراهم کنند.
همچنین توسعه بنادر جنوبی ایران می‌تواند همچون هاب برای کالاهای آفریقایی به ویژه مواد غذایی برای صادرات به کشورهای خلیج فارس را داشته باشد. بنابراین این قاره و نیجریه توان لازم برای پاسخگویی به نیازهای ایران را تا حدودی دارا هستند که اولین گام برای آن داشتن دیپلماسی اقتصادی فعال است.
نظر شما