بازار؛ گروه استانها: آسمان گلستان در دو ماه اخیر شاهد سامانه های بارشی متعدی شده و با بارش گاه و بیگاه، اندکی از نگرانی کمبود منابع آبی را کم کرده اما با وجود این بارش ها، مشکل خشکسالی و کمبود آب در بخش‌های مختلف گلستان درد کهنه و مزمنی است که با این بارش ها التیام نخواهد یافت.
گلستانی ها چندین سال است که با خشکسالی و تغییرات اقلیمی دست و پنجه نرم می کنند، مسئله مهمی که به تاکید کارشناسان باید به آن توجه اساسی شود کاهش نزولات آسمانی، افزایش دما، تغییر نوع بارش‌ها، افزایش میزان تبخیر و وقوع تندبادهای حاوی گرد و خاک و ریزگرد از جمله مواردی بوده که موید خشکسالی است در سال گذشته قطع گسترده آب آشامیدنی در بسیاری از شهرها و روستاهای گلستان، توزیع آب با تانکر و جیره‌بندی آن و خشک شدن ده‌ها هزار هکتار از اراضی زراعی به سبب کم آبی فقط بخشی از تنگناهای ناشی از کم بارشی در استان بود.
در همین راستا خبرگزاری بازار، میزگرد «واکاوی چالش های حوزه منابع آب در گلستان و بررسی اثربخشی رویکردهای حاکم بر بخش آب در شرکت آب منطقه ای، آب و فاضلاب و جهاد کشاورزی گلستان» را با حضور «داود احمدی نصرآبادی» معاون بهره برداری و توسعه آب شرکت آب و فاضلاب گلستان، «جواد تیموری» معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای گلستان، «محمدرضا حسینی» رئیس گروه آبرسانی شرکت آب منطقه ای گلستان، «اباصلت شجاع شفیعی» مدیر دفتر رودخانه‌ها و سواحل شرکت آب منطقه‌ای گلستان و «میثم امساک پور» مدیر مهندسی زراعی شرکت آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی گلستان، برگزار کرد که مشروح آن در ادامه می آید.
فرسودگی خطوط انتقال
نصرآبادی: در مجموع ۱۳۰ حلقه آب شرب وظیفه تامین ۹۶ درصد آب آشامیدنی مورد نیاز گلستانی ها را بر عهده دارند و چهار درصد باقیمانده هم از محل رواناب های رودهای النگدره، ناهارخوران و چشمه آق سو در شرق استان تامین می شود.
مسئله مهمی که به تاکید کارشناسان باید به آن توجه اساسی شود کاهش نزولات آسمانی، افزایش دما، تغییر نوع بارش‌ها، افزایش میزان تبخیر و وقوع تندبادهای حاوی گرد و خاک و ریزگرد از جمله مواردی بوده که موید خشکسالی است
چالش‌های متعددی در بخش تامین و انتقال آب آشامیدنی در گلستان وجود دارد که برای حل کامل این مباحث، علاوه بر تامین اعتبارات کافی نیازمند همگرایی همه دستگاه ها و البته همراهی مردم هستیم. برخی دغدغه ها مانند استفاده از آب شرب برای سیراب سازی احشام، آبیاری باغات و باغچه ها و ساختمان سازی وجود داشته اما اما برخی چالش‌ها مثل فرسودگی و هدررفت آب و یا کمبود منابع آبی در دسترس، گستره وسیعی از استان در بر می گیرد.
در بخش آب شرب نیاز آبی حداکثری گلستان هفت هزار و ۲۳۰ لیتر بر ثانیه بوده ولی توان تولید ۵۶۰۰ پنج هزار و ۶۰۰ لیتر بر ثانیه وجود دارد که برای جبران این کسری به ویژه در فصول گرم نیازمند ذخیره سازی و ایجاد مخازن آبگیری هستیم تا کاهش تولید جبران شود در حال حاضر مخازن آبگیری در گلستان ۰.۶۹ مترمکعب به ازای هر واحد مسکونی شهری و ۰.۳۸ مترمکعب به ازای هر واحد مسکونی روستایی در اختیار آبفا قرار دارد که این رقم حداقل باید به یک متر افزایش یابد.
هدایت آب ها
۱۲هزار کیلومتر شبکه توزیع و خطوط انتقال آب وظیفه هدایت آب از چاه های آب شرب به منازل شهروندان و روستانشینان را عهده دارند که دو هزار و ۵۰۰ کیلومتر از این مسیر فرسوده و نیازمند بازسازی ومرمت است. در مجموع شاهد هدررفت ۱۷ درصدی منابع آب آشامیدنی در خطوط انتقال هستیم که این رقم در متوسط جهانی ۹ تا ۱۲ درصد است.
برای مرمت و بهسازی خطوط انتقال در مناطق شهری حدود ۱۵ میلیارد ریال به ازای یک کیلومتر خط انتقال اعتبار نیاز داریم که در مجموع برای هزار و ۱۰۰ کیلومتر شبکه انتقال فرسوده شهری رقمی معادل ۱۶ هزار و ۵۰۰ میلیارد ریال اعتبار برآورد شده است که رقم تخصیص داده شده در این خصوص در سال گذشته بسیار اندک و معادل ۵۰ میلیارد ریال بوده است.
شاهد هدررفت ۱۷ درصدی منابع آب آشامیدنی در خطوط انتقال هستیم که این رقم در متوسط جهانی ۹ تا ۱۲ درصد است
حدود هزار و ۴۰۰ کیلومتر خطوط انتقال فرسوده روستای وجود دارد که برای اصلاح آن به ازای هر کیلومتر شش میلیارد ریال اعتبار می‌خواهیم که خوشبختانه ردیف بودجه مناسبی تحت عنوان «اصلاح و بازسازی شبکه های توزیع و خدمات انتقال آب شرب» در نظر گرفته شده و گلستان در این زمینه در جایگاه خوبی قرار دارد.
برداشت غیراصولی و غیرمجاز از منابع سطحی
تیموری: استان گلستان از نظر ظاهری منطقه ای سرسبز با چشم‌اندازهای بدیع است و تصور اینکه گلستان گرفتار کم آبی باشد بسیار سخت است بر اساس برآوردها در مجموع ۲.۵ میلیارد مترمکعب انواع منابع آب در گلستان وجود دارد که براساس جمعیت، به هر گلستانی هزار و ۲۵۰ مترمکعب آب تعلق می گیرد و این رقم بسیار پایین تر از سرانه آب در استان های دیگر حق استان های کویری نظیر سمنان است.
براساس آمارهای ۴۵ ساله اخیر در گلستان به طور متوسط هر سه سال، یک بار خشکسالی را تجربه کرده‌ایم. به عنوان مثال پس از آن که در سال های ۹۷ و ۹۸ شاهد ترسالی بودیم، در سال ۹۹ وضعیت نرمال بود اما در سال گذشته و امسال شاهد وقوع پدیده خشکسالی هستیم.
به طور عمده ۸۷ درصد منابع آب گلستان در بخش کشاورزی مصرف می‌شود و بخش های صنعت و شرب در مجموع ۱۳ درصد آب مصرفی گلستان را به خود اختصاص می دهند در هشت ماهه نخست سال آبی جدید شاهد ۳۸۶ میلی متر باران در گلستان بودیم که نسبت به دوره درازمدت آن که رقمی معادل ۳۹۲ میلی متر بود شاهد کاهش دو درصدی باران هستیم. بارش های هشت ماهه نخست سال آبی جاری نسبت به سال ۱۴۰۰ حدود ۳۷ درصد افزایش نشان می‌دهد.
ظرفیت سد مخزنی
آب گذری رودخانه‌ها قره سو در سال جاری حدود ۱۵ میلیون مترمکعب بود که این رقم در درازمدت ۴۹ میلیون لیتر و آبگذاری گرگانرود ۱۱۳ میلیون مترمکعب بود که در درازمدت ۳۴۴ میلیون مترمکعب بوده است که این آمارها بیانگر کاهش حدود ۶۷ درصدی آب گذاری دو رود اصلی است در گلستان ۱۴ سد مخزنی با ظرفیت ۲۴۵ میلیون متر مکعب داریم که بر اساس آخرین برآوردها حدود ۶۳ میلیون مترمکعب معادل ۲۵.۵ درصد آن دارای آب است در حالی که این رقم در سال گذشته ۲۹ درصد بود.
یکی از موضوعاتی که به عنوان چالش جدی محسوب می شود برداشت غیراصولی و غیرمجاز از منابع سطحی مثل رودخانه ها است مثلاً در مناطق بالادست سد وشمگیر بر روی رودخانه گرگانرود ۷۰ قطعه آب بندان غیرمجاز وجود دارد که با وسعتی معادل هزار و ۳۰۰ هکتار حدود پنج الی شش میلیون مترمکعب از رواناب‌های بالادستی را به صورت غیرمجاز برداشت می‌کنند در حالی که این میزان آب باید وارد کاسه سد وشمگیر شود با توجه به اینکه در حال حاضر در این آبندان ها بچه ماهی وجود دارد در انتظار هستیم تا آبان ماه این سازه های غیرمجاز را با همکاری دستگاه های متولی تخریب کنیم.
احداث چاه های جدید
حسینی: برخلاف تصور همگانی برای حفر چاه آب آشامیدنی در گلستان محدودیت‌های پرشماری وجود دارد و باید بسیاری از حریم ها و محدوده های خاص را مراعات کنیم به عنوان مثال در محدوده شهر گرگان در انتخاب محل برای حفر چاه جدید با تنگناها و محدودیت های متعددی روبه‌رو هستیم و در بهترین حالت باید چاه جدید را جایگزین چاه قدیمی کنیم.
یکی از موضوعاتی که به عنوان چالش جدی محسوب می شود برداشت غیراصولی و غیرمجاز از منابع سطحی مثل رودخانه ها است
در حال حاضر در قالب شش طرح در کنار شرکت آب و فاضلاب گلستان در تلاش هستیم تا کمبود آب شرب در برخی مناطق گلستان کمبود را کاهش دهیم و در همین راستا بیش از ۱۰ فقره چاه جدید، دو مخزن ۱۰ و ۲۰ هزار مترمکعبی و ۶.۵ کیلومتر خط انتقال آب شرب را در دستور کار داریم.
لایروبی رودخانه ها
شجاع شفیعی: گرگانرود، قره سو، اترک سفلی، شرق خلیج گرگان و نکارود علیا پنج حوضه آبریز گلستان است که رودخانه‌های استان در آن جریان دارند در پنج حوضه آبریز استان گلستان دو هزار و ۸۵۰ کیلومتر رودخانه وجود دارد که عملیات زهکشی کل حوضه های آبریز استان را انجام می‌دهند و در ۴۵ رشته رودخانه جاری هستند و یک میلیارد و ۲۳۵ میلیون مترمکعب آب‌های سطحی استان در داخل همین رودخانه‌ها جریان دارد.
حدود هزار و ۸۰۰ کیلومتر از رودخانه‌های استان حداقل هر سه سال یک بار نیاز به لایروبی دارند. به عبارت دیگر لازم است هر سال حدود ۶۰۰ کیلومتر از رودخانه های استان که در مناطق مختلفی مانند شهرها، روستاها، اراضی کشاورزی، مراتع، بالادست پل ها و دیگر سازه های تقاطعی و مصب رودخانه ها جریان دارند، لایروبی شود همچنین حفظ بستر و حریم رودخانه ها سبب ماندگاری جریان آب شده و سفره های زیرزمینی را تغذیه می کند
.
ابتر ماندن اجرای سامانه های نوین آبیاری در گلستان
امساک پور: در مجموع ۷۸ هزار هکتار از اراضی گلستان در قالب های آبیاری کم فشار، آبیاری بارانی، ماشین های آبیاری، سیستم های قطره ای و نواری تحت پوشش سیستم های نوین آبیاری قرار گرفته است از سوی دیگر میزان بهره وری در روش های سنتی آبیاری بین ۳۵ تا ۵۰ درصد متغیر است که این اختلاف به دلایلی همچون دوری چاه از مزرعه، طول خطوط انتقال، نوع بافت و جنس خطوط انتقال و پستی بلندی اراضی زراعی در نوسان است.
بهترین روش برای ساماندهی آب مصرفی در بخش زراعی، اختصاص حجم مشخصی از آب بر مبنای هکتار به بهره برداران حوزه کشاورزی استان است تا هر بهره بردار براساس توان مالی و رویکردهای اجرایی و اقتصادی خود بتوانند از حجم مشخص آب حداکثر استفاده بهینه را داشته باشند.
۷۸ هزار هکتار از اراضی گلستان در قالب های آبیاری کم فشار، آبیاری بارانی، ماشین های آبیاری، سیستم های قطره ای و نواری تحت پوشش سیستم های نوین آبیاری قرار گرفته است
یکی از مسائل مطرح شده در مورد کشت چغندرقند در استان است؛ چغندرقند پاییزه اگر با شرایط اقلیمی متعارف همراه شود نیازی به آبیاری ندارد ولی اگر در دوره خشکسالی و کم بارشی واقع شود همانند سایر محصولات مانند کلزا و گندم در مراحل سبزشدن، گلدهی و خوشه دهی نیازمند آبیاری است که این حجم فراتر از نیازسایر محصولات پاییزه نیست.
کشت قراردادی
اکثر چغندرکاران گلستان بر اساس کشت قراردادی به سراغ این محصول رفتنه و معمولاً از ماشین های آبیاری برای تامین آب مورد نیاز چغندر استفاده می کنند که بهره وری آب در این روش بسیار بالاتر از روش‌های سنتی آبیاری مزارع گندم و کلزا است.
با وجود علاقه و استقبال زارعان از اجرای سامانه های نوین آبیاری اما برخی مشکلات مانع از اجرای کامل این پروژه ها در اراضی زراعی گلستان می شود؛ افزایش چشمگیر قیمت لوله های پلی اتیلن و نوارهای قطره ای و دیگر تجهیزات مرتبط با سامانه های نوین آبیاری سبب شده تا اجرای کامل این طرح براساس سند چشم انداز توسعه سامانه های آبیاری نوین ابتر بماند.
براساس قوانین باید ۸۵ درصد هزینه تجهیز اراضی زراعی به سامانه های نوین از سوی دولت و در قالب تسهیلات به کشاورزان پرداخت شود اما افزایش قیمت ادوات این بخش ارزش تسهیلات پرداختی دولت را کاهش داده به نحوی که شاید کفاف نصف هزینه های اجرای سامانه های آبیاری نوین را ندهند.
نظر شما