بابک رحیمیان؛ بازار، سال های ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۲ دوره اوج روابط تجاری و سیاسی ایران و ترکمنستان محسوب می‌شود، در این دوره تجارت ۲ کشور از مرز یک میلیارد دلار نیز فراتر رفت و مناسبات سیاسی نیز در چارچوب‌های گوناگون توسعه یافت.
ترکمنستان دارای منابع بزرگ گاز است که آن را به کشورهای مختلف ازجمله ایران صادر می‌کند و مهم‌ترین کشورهای صادرکننده به ترکمنستان ترکیه، ایران، چین، روسیه، امارات متحده عربی، آلمان، فرانسه، قزاقستان، هلند و اوکراین هستند.
ایران و ترکمنستان از ابتدای دهه ۱۹۹۰ و استقلال جمهوری‌های شوروی سابق در آسیای مرکزی، روابط گرم و حسنه‌ای را با کشورمان آغاز کردند، افتتاح خط ریلی سرخس به‌عنوان یک مسیر راهبردی برای دسترسی کشورهای محصور در خشکی آسیای مرکزی به آب‌های جنوب ایران، مهم‌ترین طرحی بود که در همان دهه پیرامون آن توافق صورت گرفت و به‌سرعت افتتاح شد.
دومین خط لوله انتقال گاز ترکمنستان به ایران هم در سال ۱۳۸۸ افتتاح شد و علاوه بر توافقنامه‌های ترانزیتی دیگر، خط ریلی ایران- ترکمنستان- قزاقستان نیز با توافق سه کشور در سال ۱۳۹۲ به بهره‌برداری رسید.
حاشیه‌های سیاه و سفید
جمهوری ترکمنستان با جمعیت ۶ میلیون نفر، ۹۹۲ کیلومتر مرز مشترک خاکی و ۲۲۸ کیلومتر مرز مشترک آبی با جمهوری اسلامی ایران دارد.
بنا بر آمار رسمی، میزان صادرات ایران به ترکمنستان ازنظر حجم و ارزش رتبه چهاردهم را در میان ده‌ها کشور مقصد صادراتی ایران نشان می‌دهد که حدود ۴۰ درصد آن سهم خراسان رضوی است.
کالاهای صادراتی از طریق سه گذرگاه مرزی لطف‌آباد، سرخس و باجگیران استان خراسان رضوی به ترکمنستان حمل می‌شود. این سه گذرگاه مرزی اسفند سال ۹۸ در پی شیوع جهانگیر ویروس کرونا از سوی کشور همسایه بسته شدند.
ترکمنستان اما پس از چند ماه ابتدا مسیر ریلی سرخس و سپس مرز زمینی لطف‌آباد را با اعلام شرایط محدودکننده برای عبور کامیون‌های ایرانی گشود.
پیش از بحران کرونا روزانه ۱۳۰ دستگاه کامیون از طریق گمرک لطف‌آباد به سمت کشور همسایه شمالی خارج و ۱۷۰ کامیون وارد می‌شد اما بلافاصله پس از شیوع بیماری همه‌گیر کل این حجم رفت‌وآمد متوقف‌شده و به صفر رسید.
متأسفانه آمار خروج خودروهای باری با اعمال شرایط سخت‌گیرانه این کشور در کمال ناباوری به تعداد ۱۰ خودرو در روز رسید که آن‌هم طرف ترکمن خواستار انتقال کالا در مسیر حمل، از یک خودرو به خودروی دیگر بود.
این بدان معنا بود که بر این اساس کامیون‌های حامل بار صادراتی تا لطف‌آباد طی طریق کرده اما در محل مرز بدون راننده، تحویل کشنده ترکمنستانی شده و ازآنجا تا نقطه مقصد در داخل خاک کشور همسایه حمل می‌شوند.
ترکمنستان در بدعهدی سابقه زیادی دارد به‌طور مثال کشور ترکمنستان مرز باجگیران را که ایران سال ۱۳۸۹با افتتاح جاده جدید قوچان امام قلی باجگیران گام بلندی در توسعه آن برداشت شد اما یک‌شبه آن را بست و دلیلش را هم‌ساخت جاده در خاک خود عنوان کرد و قول داد بعد از پنج ماه دوباره مرز را بازگشایی می‌کند و عبور و مرور به حالت قبل برمی‌گردد اما این وعده باوجود گذشت یک دهه هم به سرانجام نرسید.
ترکمنستان همچنین یک‌بار در مرز سرخس نیز در سال۹۷ ، با اینکه ایران چندین میلیارد تومان هزینه گمرک و پل جدید مرزی آن هزینه کرده بود، تعداد خروج و ورود روزانه خودروها را که قبلاً روزی ۲۰۰ خودرو بود به ۳۰ خودرو در روز کاهش داد.
همچنین اولین کشوری که در اسفندماه ۹۸ به خاطر کرونا مرز مشترک با ایران را بست ترکمنستان بود و حتی کامیون‌های ایرانی که می‌خواستند از ازبکستان وارد ترکمنستان شده و بعد وارد کشورمان بشوند را ۱۵ روز پشت مرز نگه داشت.
متأسفانه از هنگامی‌که کشور ترکمنستان به دلیل شیوع کرونا مرزهای خود با ایران را مسدود کرد، ۶۰ درصد از شرکت‌های حمل‌ونقل بین‌المللی استان که حوزه فعالیتشان کشورهای آسیای میانه بود، کم‌کار شدند و فعالیت بعضی از آن‌ها به صفر رسید.
برخی شرکت‌ها نیز مسیرهای جایگزین برای رسیدن به کشورهای آسیای میانه یافتند، به این معنا که شرکت‌ها کالاها را به آستارا برده و سپس به کشور آذربایجان حمل می‌کردند تا از بندر آنجا با کشتی "رورو" روانه کشورهای قزاقستان و تاجیکستان شود یا اینکه از آذربایجان به سمت روسیه و سپس به کشورهای قزاقستان و تاجیکستان هدایت شود.
بهار۱۴۰۱
رئیس اتاق مشترک ایران و ترکمنستان بابیان اینکه موارد اختلافی بین دو کشور پیرامون مشکلات مالی خوشبختانه بررسی و در حال رفع است در گفت‌وگو با بازار اظهار کرد: خوشبختانه رویکرد دولت سیزدهم در توسعه روابط با کشورهای همسایه تاکنون بسیار سازنده و مثبت بوده است.
مجید محمد نژاد، اظهار کرد: یکی از مشکلات موجود در روابط اقتصادی ایران و ترکمنستان، بدهی کشور ما به‌طرف ترکمن بود که وضعیت آن روشن‌شده و مقرر است پرداخت این بدهی توسط وزارت نفت انجام شود.
وی با اشاره به اینکه این موضوع این موضوع نویدبخش حل بعضی مشکلات و توسعه صادرات محصولات ایرانی به این کشور و همچنین آسیای میانه طی سال جدید خواهد بود اضافه کرد: همچنین برای حل مشکل طلب تجار ایرانی از ترکمنستان نیز کمک‌های خوبی صورت گرفته و درمجموع به نظر می‌رسد شرایط ما ازنظر روابط با ترکمنستان در سال آینده بهتر از گذشته خواهد بود.
حجم تجارت مطلوب نیست
رئیس دبیرخانه شورای گفت‌وگوی دولت و بخش خصوصی خراسان رضوی نیز با بیان اینکه در حال حاضر و بر اساس آمار و اطلاعات موجود، ایران و ترکمنستان به‌رغم همسایگی و مرزهای مشترک، حجم تجارت مشترکشان مطلوب نیست در گفت‌وگو با بازار اظهار کرد: حتی میزان صادرات ترکیه به این کشور بیش از ایران است.
علی‌اکبر لبافی بابیان اینکه در این راستا توسط دبیرخانه شورای گفت‌وگوی دولت و بخش خصوصی خراسان رضوی پیشنهادهایی تهیه و تنظیم شده است افزود: برای توسعه روابط و افزایش مراودات پیشنهادها بسیاری به‌طرف ترکمن توسط بخش خصوصی داده‌شده است.
وی عنوان کرد: تقاضای بخش خصوصی این است که ضرورت تبادل مستمر اطلاعات و آمار تجاری بین دو کشور و استان‌های مدنظر، اطلاع‌رسانی مستمر نمایشگاه‌ها و رویدادهای بین‌المللی از جانب این دو همسایه، برگزاری سالانه دو نشست برای تبادلات و تعاملات بیشتر، اطلاع‌رسانی مناقصات و ارائه پیشنهادها برای تهاتر کالا بین استان‌های ایران و ترکمنستان و برقراری پرواز مستقیم بین دو کشور دنبال شود.
ضرورت راه‌اندازی بازارچه‌های مرزی
لبافی بابیان اینکه راه‌اندازی بازارچه‌های مرزی جهت توسعه روابط استان‌های مرزی دو کشور نیز پیشنهاد دیگری بود که برای مذاکره با مسئولان ترکمنستانی ارائه شد افزود: هم‌اکنون در مرز ایران و ترکمنستان بازارچه مرزی باجگیران فعال است که طرف ترکمن از یک‌طرفه بودن آن برای صادرات محصولات ایرانی گلایه دارد و اگر مشابه این بازارچه‌ها در مرزهای لطف‌آباد و درگز نیز ایجاد شود، این موضوع در توسعه روابط می‌تواند بسیار مؤثر واقع شود.
وی اظهار کرد: علاوه بر این راه‌اندازی بازارچه‌های مرزی بین ایران و ترکمنستان حتی به‌صورت یک‌طرفه نیز برای توسعه روابط مؤثر خواهد بود.
رئیس دبیرخانه شورای گفت‌وگوی دولت و بخش خصوصی خراسان رضوی اذعان کرد: ایجاد مرز تجاری بین دو کشور و استفاده از ظرفیت متقابل استانها در مرز مشترک، لحاظ شدن ظرفیت اقتصادی خراسان جنوبی در انعقاد تفاهم‌نامه‌های احتمالی با طرف ترکمن، درخواست تأمین واگن امدادی از ترکمنستان و شبانه‌روزی کردن خدمات گمرکی، تسهیل صدور روادید بین ممالک همسایه و همچنین برگزاری نشست‌های گمرکی ماهانه نیز پیشنهادها دیگری هستند که بخش خصوصی آن را به دولت جهت لحاظ کردن در تفاهم‌ها با طرف ترکمن ارائه می‌کند.
لبافی، خلاصه‌ای از پیشنهادها بخش خصوصی را در مورد مفاد تفاهم‌نامه‌های آتی، عنوان کرد و ادامه داد: رفع مشکل ویزا و تردد بین تجار توسط اتاق‌های بازرگانی، ایجاد دفتر اتاق مشترک ایران و ترکمنستان در استان‌های مرو و آخال، امکان انجام کشت فرا سرزمینی در آن کشور برای تولید حداقل سه محصول در تمام ایام سال، توسعه گردشگری سلامت و جذب گردشگران ترکمن و همچنین حذف ویزا به‌طور یک‌طرفه برای آن کشور از دیگر پیشنهادها دبیرخانه‌های شورای گفت‌وگوی دولت و بخش خصوصی استان‌های شرقی و شمالی ایران در این رابطه بوده است.
فصل جدید ارتباطات
آیت‌الله ابراهیم رئیسی رئیس‌جمهور که به دعوت رسمی همتای ترکمنستانی خود و به‌منظور شرکت در پانزدهمین اجلاس سران سازمان همکاری اقتصادی (اکو) به عشق‌آباد سفرکرده بود در این اجلاس مواضع و پیشنهادها کشورمان درزمینهٔ تقویت مناسبات منطقه‌ای و بین‌المللی به‌ویژه رفع موانع و افزایش سطح همکاری‌ها و تبادلات اقتصادی کشورهای عضو سازمان اکو را تشریح و تبیین کرد.
در این دیدار، موضوع محوری توسعه روابط اقتصادی و رفع مشکل ترانزیت و گاز بین ایران و ترکمنستان بود که گره‌های زیادی از این بخش گشوده شد و آثار آن را در ماه‌های پس‌ازاین سفر در خراسان رضوی شاهد هستیم که ازجمله آن کاهش محدودیت‌های ترکمنستان در پذیرش کامیون‌های صادراتی و همچنین توسعه ترانزیت بوده است.
به نظر می‌رسد شواهد نیز نشانگر آن است که سیاست همسایگی دولت در ارتباط با کشورهای هدف توسعه روابط اقتصادی، جواب داده است و باید همچنان بر تداوم توسعه روابط با این کشورها پافشاری و زمینه فعالیت تجار و فعالان اقتصادی را با این کشورها تسهیل کرد.
با این مقدمه و رهاوردهای سفر امسال رئیس‌جمهوری به ترکمنستان به نظر می‌رسد فصل جدیدی از ارتباطات بین دوکشور آغازشده است.
نظر شما