منابع نفت و گاز و دست بالای تهران در مذاکره با غرب| آیا ایران جایگزین روسیه خواهد شد؟

بازار؛ وحید پورتجریشی: دو روز پس از اعلام آمادگی «رابرت هبک» وزیر انرژی آلمان برای حرکت به سمت قطع واردات نفت و گاز مورد نیاز این کشور صنعتی از روسیه، برلین اعلام کرد که این تصمیم را بنا بر احترام به تحریم های اقتصادی وضع شده اتحادیه اروپا علیه مسکو، عملیاتی خواهد کرد.

این در حالیست که با افزایش کم نظیر قیمت حامل های انرژی از یک سو و سقوط بازارهای سهام اروپایی از سوی دیگر، آلمان و دیگر کشورهای عضو اتحادیه اروپا در حال دست و پنجه نرم کردن با تورم و رکود اقتصادی بی سابقه طی سال های اخیر قرار دارند.

اختلاف مواضع رهبران اروپا بر سر مساله روسیه
علیرغم قبول تحریم واردات نفتی روسیه از سوی برلین، ظاهرا هنوز مواضع اتحادیه اروپا در برابر روسیه بنا به وابستگی آنها به منابع انرژی وارداتی از این کشور یکپارچه نشده است. درست یک روز پس از اعلام موافقت دولت آلمان با قطع واردات نفتی خود از روسیه، خبرگزاری بی بی سی به نقل از شرکت نفتی آلمانی «یوپر» که از بزرگترین شرکت های فعال در زمینه نفت و گار این کشور محسوب می شود، اعلام کرد که این شرکت بنا به درخواست دولت روسیه برای لزوم پرداخت بهای نفت و گاز خریداری شده از این کشور به روبل، به دنبال ابداع یک مکانیسم پرداختی است که یورو را تبدیل به روبل کرده و به مسکو پرداخت خواهد کرد؛ موضعی که اساسا علاوه بر تحریم های نفتی روسیه، مساله تحریم های بانکی این کشور را نیز زیر سوال خواهد برد و در صورت عملیاتی شدن چنین طرحی، ظاهرا برلین در حال آماده شدن برای دور زدن تحریم های مالی وضع شده از سوی اتحادیه اروپا علیه مسکو خواهد شد.

اگرچه شرکت آلمانی یونیپر اشاره ای به چگونگی انتقال روبل به بانک هیا روسیه آن هم درست در شرایطی که بانک های این کشور توسط اتحادیه اروپا و ایالات متحده تحریم شده اند نکرده، اما بدیهی است که نهایتا مقصد این روبل ها باید یک بانک روسی باشد.

از سوی دیگر، متحدین اتحادیه اروپا مانند ترکیه که طی ماه های گذشته تورمی بی سابقه را تجربه کرده اند، ظاهرا به دنبال یافتن منابع جایگزین برای نفت روسیه بوده که ظاهرا در همین راستا، رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه روز جمعه با محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی دیدار و گفتگو کرد.

علیرغم مواضع تند و سخت پیشین اردوغان به ویژه علیه بن سلمان در رابطه با قتل جمال خاشقجی، این نخستین بار است که رئیس جمهوری ترکیه پس از آن حادثه مستقیما با بن سلمان دیدار می کند که احتمالا یکی از بزرگترین دلایل انجام چنین دیداری، مذاکره در خصوص افزایش واردات نفت ترکیه از عربستان سعودی است.

افزایش بهای جهانی نفت و خطر فروپاشی اقتصادی در اروپا
پیش‌بینی‌های مربوط به صعودی شدن قیمت نفت خام برنت پس از اینکه آلمان مخالفت خود را با تحریم واردات نفت روسیه کنار گذاشت، سرانجام به بازار رسید. در نتیجه، معیار نفت خام در روز پنجشنبه 2.06 درصد افزایش یافت. چراکه در صورت عملیاتی شدن تحریم کامل نفت و گاز روسیه، سهم 40 درصدی روسیه از بازار گاز از بین رفته و جایگزین کردن منبع جدید آن هم با این مقدار قدرت تولید، شاید امری غیر ممکن باشد.

البته این مقدار افزایش قیمت در حالیست که بازار شانگهای به عنوان یکی از بزرگترین مصرف کنندگان نفتی جهان به دلیل شیوع مجدد کرونا در این کشور، در حالتی نیمه تعطیل قرار داشته و در صورت بازگشت شانگهای به بازار نفت، افزایش فشار تقاضا برای نفت و محصولات پتروشیمی به احتمال زیاد منجر به افزایش تصاعدی قیمت جهانی نفت خواهد شد. پیش بینی می شود تنها با بازگشت شانگهای به بازار نفت، تقاضای جهانی نفت، دستکم یک میلیون بشکه در روز افزایش خواهد یافت.

در چنین شرایطی، اتحادیه اروپا که به عنوان بزرگترین اتحادیه اقتصادی جهان از سال 1993 فعالیت خود را بر مبنای کارویژه ها و اهداف اقتصادی برای اعضای این بلوک آغاز کرد، اکنون با بزرگترین چالش در زمان حیات خود روبروست. از یک سو، تهدید امنیتی روسیه علیه مرزهای این اتحادیه آن هم در شدیدترین حالت ممکن از زمان پایان جنگ سرد و از سوی دیگر، کمبود شدید منابع انرژی برای تمامی اعضای این اتحادیه پیش روی بروکسل قرار دارد که همین امر، منجر به شکل گیری یک بام و دو هوا و عدم یکپارچگی در سیاست خارجی اعضای اتحادیه اروپا شده است.

لذا به نظر می رسد در صورت ادامه وضعیت فعلی، این اختلاف طی روزهای آتی تشدید شده و نهایتا بروکسل را به یک بن بست نه تنها اقتصادی بلکه سیاسی نیز مواجه خواهد کرد که ادامه چنین بن بستی می تواند به سود راستگرایان اروپایی باشد که طی سال های گذشته، به شکلی جدی خواستار جدایی کشورشان از اتحادیه اروپا هستند.

بزرگترین نشانه ضعف در بنیان های نظری اتحادیه اروپا را نیز می توان در جریان برگزاری دور دوم انتخابات ریاست جمهوری فرانسه و پیروزی بسیار ضعیف امانوئل مکرون در برابر مارین لوپن، رهبر راستگرایان این کشور مشاهده کرد.

برگ برنده ایران در مذاکرات هسته ای
همانطور که می دانیم ایران پس از روسیه، دومین منابع گازی جهانه را در اختیار داشته که البته بنا به وضع تحریم های اقتصادی سال های گذشته و کاهش صادرات گازی کشورمان، در جدول صادر کنندگان گازی جهان با افت زیادی مواجه شده ایم. اما این کاهش صادرات صرفا بنا به دلیل تحریم ها بوده و اساسا ارتباطی با حجم منابع گازی و یا قدرت تامین آن از سوی کشورمان ندارد.

اما در خصوص تحریم ها باید گفت که اگرچه تحریم های وضع شده علیه ایران کهنه تر از تحریم های روسیه هستند، اما در کمیت و کیفیت به هیچ وجه قابل قیاس با تحریم های مسکو نیستند. همچنین تهدید روسیه علیه مرزها و امینت اروپا و تنش میان دو طرف امری کاملا عملیاتی بوده و حال آنکه، تنش میان ایران و اتحادیه اروپا هیچگاه منجر به درگیری دو طرف نشده است.

لذا اکنون به نظر می رسد با شدت گرفتن تنش میان روسیه و اتحادیه اروپا و همچنین دست بالای ایران در مالکیت منابع گازی عظیم، اکنون فرصتی بسیار مناسب برای آزادسازی صادرات نفت و گاز کشورمان به اروپا و همچنین فرصتی بی بدیل برای امتیاز گیری از طرف غربی در خصوص مسائل غیر نفتی مانند پرونده هسته ای بوده و بدیهی است. باید به این مهم توجه داشت که نماینگان اروپایی حاضر بر سر میز مذاکره با ایران، به هیچ وجه از قدرت چانه زنی سال های گذشته برخوردار نبوده و این موضوع را به سادگی می توان از لحن رهبران اروپایی به هنگام سخن گفتن از اختلافات خود با ایران متوجه شد.

از سوی دیگر، کاهش شدید ذخایر ایالات متحده و تورم بی سابقه شکل گرفته در این کشور طی چهل سال گذشته نیز واشنگتن را در موضعی قرار نداده که بتواند مانند دوران ترامپ، کمپین فشار حداکثری علیه تهران تشکیل داده و یا پیگیر اتهامات بی اساس تل آویو علیه ایران باشد؛ موضوعی که به صراحت می توان در جریان اختلافات میان واشنگتن و تل آویو در خصوص ایران و پرونده هسته ای کشورمان به ویژه طی ماه های اخیر ملاحظه نمود.