بازار؛ گروه بین الملل: دریای خزر یک منطقه راهبردی است که در طول سالهای گذشته به عنوان کانونی برای رقابت سازنده، همکاری و همگرایی بین کشورهای حاشیه این دریا در نظر گرفته می شود؛ در حالی که هدف این دولتها و ملتها تضمین صلح، ثبات، دوستی، حسن همجواری و پیشرفت است.
کشورهای حاشیه دریای خزر که شامل ایران، روسیه، ترکمنستان، جمهوری آذربایجان و قزاقستان با اشتراکات فرهنگی و تاریخی فراوان، از توانمندی‌های علمی و تحقیقاتی برخوردارند به طوری که عزم و اراده خود را بر انجام پروژه های علمی مشترکی قرار داده اند. بر همین اساس، تاکنون اسناد پنچ جانبه ای میان کشورهای حوزه خزر به امضا رسیده که شامل حوزه های مختلف مانند حفاظت از محیط زیست دریایی، آب و هواشناسی، پیشگیری و مقابله با حوادث غیر مترقبه، علوم و فناوری و غیره منعقد شده که در مقایسه با سایر حوزه های آبی مشابه در جهان، از نظر تعداد اسناد و موضوعات همکاری شایان توجه است.
در میان کشورهای حاشیه خزر، جمهوری اسلامی ایران می تواند به دلیل برخورداری از موقعیت ویژه ژئوپلیتیک، ظرفیت ها و پتانسیلهای دریایی و بندری مطلوب، قرار گرفتن در مسیر کریدور شمال_جنوب و عضویت در دو پیمان اتحادیه اقتصادی اوراسیا و سازمان همکاری‌های اکو، روابط تجاری و اقتصادی خود را با کشورهای حوزه خزر ارتقا بخشد و سهم بیشتری از بازار آن منطقه با وجود جمعیتی بالغ بر ۳۰۰ میلیون نفر در شمال دریای خزر کسب نماید.
علاوه بر آن، با توجه به مزایایی مانند کوتاه شدن مسیر، کاهش هزینه حمل و نقل و سرعت بالای جا به جایی کالا، ایران می تواند به عنوان پل ترانزیتی از مسیر کشورهای حاشیه دریایی خزر به خلیج فارس و آبهای آزاد عمل کند. بر همین اساس، جمهوری اسلامی همواره از همکاری های منطقه ای و نشست های کاری مشترک به منظور گسترش روابط بیشتر با کشورهای حوزه خزر استقبال کرده است.
در میان کشورهای حاشیه خزر، روسیه با خرید یک میلیون و ۳۵ هزار و ۶۳ تن کالا به ارزش ۵۳۹ میلیون و ۳۹۳ هزار و ۳۵ دلار در رتبه نخست صادرات کالای ایرانی به کشورهای حاشیه دریای خزر قرار دارد. قزاقستان نیز با یک میلیون و ۲۴۰ هزار و ۴۸ دلار به ارزش ۳۷۹ میلیون و ۲۷۱ هزار و ۴۸ دلار با رشد ۶۷ درصدی در وزن و ۸۸ درصدی در ارزش، دومین مبدا خرید ایران از اوراسیا در نظر گرفته می شود.
در همین راستا، در ادامه به ارائه مطالبی در خصوص روابط ایران با قزاقستان به عنوان یکی از کشورهای حوزه خزر و همسایه شمالی جمهوری اسلامی در طول سالهای گذشته می پردازیم در حالی که دو کشور همواره روابط اجتماعی، فرهنگی و سیاسی دوستانه و نزدیکی با یکدیگر داشته‌اند و امکان ارتباط از طریق راه‌های ریلی، دریایی و هوایی بین دو کشور روابط آن‌ها را به هم نزدیک تر کرده است.
پس از فروپاشی شوروی در سال ۱۹۹۱، قزاقستان به عنوان یکی از کشورهای آسیای مرکزی با حکومت دموکراتیک و جمهوری ریاستی به استقلال رسید. قزاقستان با جمعیت ۱۹ میلیون نفری و بزرگترین کشور محصور در خشکی دنیا، در همسایگی کشورهایی نظیر روسیه، چین، قرقیزستان، ازبکستان و ترکمنستان قرار دارد در حالی که از جنوب نیز به دریای خزر راه دارد و از این نظر به عنوان همسایه شمالی ایران نیز در نظر گرفته می شود و مرز مشترک هردو کشور از طریق دریای خزر است.
در طول سالهای پس از استقلال، این کشور تلاش کرده تا در چارچوب سیاست خارجی چندوجهی و قرار دادن توسعه اقتصادی در استراتژی های خود و توجه به اسناد استراتژیک، روابط خود را با برخی از کشورها من جمله امریکا، ترکیه و امارات نیز گسترش دهد. از طرفی، با ورود به اتحادیه اقتصادی اوراسیا، سازمان پیمان امنیت دسته جمعی و یا سازمان همکاری شانگهای، روابط اقتصادی و تجاری قابل توجهی را نیز با چین، روسیه و برخی از همسایگان خود مانند جمهوری اسلامی برقرار کند، چرا که بر اساس اظهارات مقامات قزاقستانی، همکاری با ایران یکی از الویتهای سیاست خارجی قزاقستان است.
قزاقستان قصد دارد تا با برنامه ریزی اقتصادی خود تا سال ۲۰۲۵، خودکفایی خود را در حوزه پتروپالایشی‌ها بالا برده و سرمایه‌گذاری‌های سنگینی در این حوزه صورت گیرد
روابط جمهوری اسلامی و جمهوری ریاستی قزاقستان، به ریاست نورسلطان نظربایف، پس از به رسمیت شناخته شدن و استقلال این کشور ایجاد شد و تا کنون به شکل دوستانه ای ادامه پیدا کرده است. از نظر قزاقستان، جمهوری اسلامی ایران یک بازیگر منطقه‌ای مستقل است که وزن سیاست خارجی آن حائز اهمیت می باشد. از این رو، به توسعه روابط با ایران تمایل دارد.
با توجه به این که اقتصاد قزاقستان متکی به صادرات نفت خام و تا حدی حوزه کشاورزی است، بنابراین، برای تامین نیازهای خود تا حد زیادی به واردات از کشورهای دیگر وابسته است. با این حال، این کشور قصد دارد تا با برنامه ریزی اقتصادی خود تا سال ۲۰۲۵، خودکفایی خود را در حوزه پتروپالایشی‌ها بالا برده و سرمایه‌گذاری‌های سنگینی در این حوزه صورت گیرد. همچنین، تخمین زده شده که سهم صادرات غیرنفتی قزاقستان تا این سال دو برابر شده و در سال ۲۰۴۰ به سه برابر میزان فعلی برسد.
در میان واردکنندگان کالا، ایران با موقعیت ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک خاص خود می تواند برخی از کالاها نظیر محصولات غذایی، مواد شیمیایی، مواد معدنی، کالاهای واسطه ای و مواد خام را به این کشور صادر کند. در مقابل، گوشت و احشام خوراکی، دام زنده، غلات، نباتات گیاهی و دانه‌های روغنی جزء اقلام اصلی واردات ایران از قزاقستان است.
یکی از بخشهای مهمی که ایران می تواند به سرمایه گذاری در قزاقستان بپردازد، بخش کشاورزی است. با توجه به وسعت زیاد این کشور و با توجه به کمبود آب در ایران و همچنین اختصاص سهم قابل توجهی از سهم مبادلات تجاری ایران و قزاقستان به واردات غلات و دانه‌های روغنی از قزاقستان، راهبرد کشت فراسرزمینی غلات و دانه‌هایی مثل گندم، جو، دانه کتان و آفتابگردان و غیره می تواند یک اقدام سودآور و تامین کننده منافع دوجانبه برای دو کشور در نظر گرفته شود.
همچنین، با توجه به این که در بخش دامداری نیز هزینه نگهداری دام در قزاقستان نسبت به ایران به مراتب کمتر است، سرمایه‌گذاری در این بخش می‌تواند ارزش افزوده زیادی برای سرمایه‌گذارایرانی ایجاد کند.
علاوه بر آن، با توجه به اینکه قزاقستان کشوری محصور در خشکی است و نیاز به دسترسی به آبهای آزاد و بازارهای جهانی را دارد، به مسیر ایران و مشارکت در کریدورهایی که از خاک ایران می گذرد به عنوان یکی از مسیرهای حائز اهمیت می نگرد و برهمین اساس، موضوع ترانزیت یکی از ارکان اصلی در روابط میان دو کشور است. مهمترین مسیرهای ترانزیتی میان دو کشور کریدور ریلی ایران_ترکمنستان_قزاقستان، کریدور چین_قزاقستان_ایران و مسیر راه آهن گرمسار_گرگان_اینچه برون است که البته با برخی از موانع مواجه است.
در زمینه روابط دریایی نیز با توجه به امکانات و قابلیت های دریایی و بندری ایران و قزاقستان، آینده بسیار روشنی در روابط دو کشور در این حوزه وجود دارد
در زمینه روابط دریایی نیز با توجه به امکانات و قابلیت های دریایی و بندری ایران و قزاقستان، آینده بسیار روشنی در روابط دو کشور در این حوزه وجود دارد. مقامات قزاقستان در سال گذشته اعلام کردند که ارتباط ترانزیتی با بنادر هند به ویژه بندر ناواشیوا و صادرات کالاهای قزاقستان به شرق آسیا، رویکرد جدیدی است که قزاقستان در نظر دارد تا در این فرایند از ظرفیت های بندری و کشتیرانی ایران استفاده کند. همچنین، در پی گران شدن حمل و نقل اقیانوسی از جنوب خلیج فارس، این مقامات انتظار دارند تا ترانزیت محصولات مختلف از مبدا چین را از طریق دریای خزر و با حجم بیشتری به انجام برسانند.
تجار و بازرگانان قزاقستانی، به دنبال عملیاتی کردن مسیر تجاری و ترانزیتی از ایران که به لحاظ جغرافیایی در قلب و مرکز آسیا قرار دارد، هستند و مقامات دو کشور در تلاشند تا حجم تجارت دوجانبه خود را به سه میلیارد دلار تا سه سال دیگر برسانند
با توجه به پتانسیل مطلوب قزاقستان در بخش غلات و کالاهای فله، پهلوگیری و تخلیه کشتی‌های حامل بار غلات و فله در بنادر شمالی ایران از جمله بنادر انزلی، نوشهر و امیرآباد بدون هیچ مشکلی از طریق ایجاد سیلوهای متعدد در حال انجام شدن است که در این صورت طرف قزاقستانی نیز می تواند از ظرفیت‌های این بندر و بنادر آستارا و کاسپین در بخش ترانزیت کانتینری بهره مند شود.
در همین راستا، تجار و بازرگانان قزاقستانی، به دنبال عملیاتی کردن مسیر تجاری و ترانزیتی از ایران که به لحاظ جغرافیایی در قلب و مرکز آسیا قرار دارد، هستند و مقامات دو کشور در تلاشند تا حجم تجارت دوجانبه خود را به سه میلیارد دلار تا سه سال دیگر برسانند.
بنابراین، با توجه به همسایگی قزاقستان با کشورهای چین و روسیه و همچنین موقعیت ممتاز و ژئوپلیتیک ایران، این امیدواری وجود دارد تا فعالیت های تجاری و دریایی بین دو کشور به رونق و شکوفایی دست یابد چرا که با وجود آنکه در چند سال اخیر، حجم تجارت دو کشور ۲.۵ میلیارد دلار بود، اما این میزان در سال ۲۰۲۰ به ۲۰۰ میلیون دلار و در سال ۲۰۲۱ به ۴۰۰ میلیون دلار رسید و کاهش چشمگیری را به ثبت رساند. همچنین، درسال ۲۰۱۹ ایران بیست و نهمین شریک تجاری این کشور بوده که در بحث صادرات قزاقستان، رتبه ۲۶ و از منظر واردات قزاقستان، به عنوان چهلمین شریک تجاری در نظر گرفته شده است.
روسیه اصلی‌ترین نقش را در تامین کالاهای وارداتی قزاقستان داشته که این موضوع نشانگر وابستگی اقتصادی این کشور به فدراسیون روسیه است
یکی از دلایل کاهش حجم مبادلات تجاری فی مابین این است که به دلیل آن که بخشی از خاک قزاقستان در اروپا قرار دارد، کالاها و محصولات متنوعی با برند خارجی از دروازه‌های آزاد این کشور به داخل وارد می شوند که در این میان از آنجایی که شهروندان قزاقستانی شناخت کافی نسبت به کالاهای ایرانی ندارند، حضور ایران در بازار قزاقستان تا حدی کم رنگ است. روسیه اصلی‌ترین نقش را در تامین کالاهای وارداتی قزاقستان داشته که این موضوع نشانگر وابستگی اقتصادی این کشور به فدراسیون روسیه است.
افزایش همکاری های اقتصادی و توسعه صادرات به کشورهای آسیای مرکزی به خصوص قزاقستان، می تواند علاوه بر این که نفوذ سیاسی و امنیتی ایران را در این کشورها افزایش دهد، موجبات ارتقاء جایگاه دیپلماسی اقتصادی و رونق اقتصادی جمهوری اسلامی را نیز فراهم کند
بر همین اساس و به منظور افزایش حجم مراودات تجاری میان ایران و قزاقستان، چندین توافقنامه در سال ۲۰۲۱ در حوزه استاندارد و گمرک به امضا طرفین دو کشور رسید که این قراردادها زمانی که به مرحله عملیاتی و اجرایی شدن برسند، می توانند بخشی از مسائل و مشکلات تجاری ایران و قزاقستان را رفع و تسهیل کنند.
موضوعاتی چون اعلام آمادگی مقامات قزاقستانی برای پیوستن به طرح ترانزیتی بندر چابهار و مشارکت در کارگروه ایران_ هند_ازبکستان از مدتها پیش در کنار راه اندازی خط کشتیرانی بندر امیر آباد مازندران به بندر کوریک قزاقستان، از جمله اقداماتی است که همکاری‌های موثر اقتصادی ایران و قزاقستان را در مبادلات منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای نشان می دهد.
نکته قابل توجه این است که افزایش همکاری های اقتصادی و توسعه صادرات به کشورهای آسیای مرکزی به خصوص قزاقستان، می تواند علاوه بر این که نفوذ سیاسی و امنیتی ایران را در این کشورها افزایش دهد، موجبات ارتقاء جایگاه دیپلماسی اقتصادی و رونق اقتصادی جمهوری اسلامی را نیز فراهم کند.
نظر شما