بازار؛ گروه بین الملل: دریای خزر یک منطقه راهبردی است که در طول سالهای گذشته به عنوان کانونی برای رقابت سازنده، همکاری و همگرایی بین کشورهای حاشیه این دریا در نظر گرفته می شود؛ در حالی که هدف این دولتها و ملتها تضمین صلح، ثبات، دوستی، حسن همجواری و پیشرفت است.
کشورهای حاشیه دریای خزر که شامل ایران، روسیه، ترکمنستان، جمهوری آذربایجان و قزاقستان با اشتراکات فرهنگی و تاریخی فراوان، از توانمندی‌های علمی و تحقیقاتی برخوردارند به طوری که عزم و اراده خود را بر انجام پروژه های علمی مشترکی قرار داده اند. بر همین اساس، تاکنون اسناد پنچ جانبه ای میان کشورهای حوزه خزر به امضا رسیده که شامل حوزه های مختلف مانند حفاظت از محیط زیست دریایی، آب و هواشناسی، پیشگیری و مقابله با حوادث غیر مترقبه، علوم و فناوری و غیره منعقد شده که در مقایسه با سایر حوزه های آبی مشابه در جهان، از نظر تعداد اسناد و موضوعات همکاری شایان توجه است.
در میان کشورهای حاشیه خزر، جمهوری اسلامی ایران می تواند به دلیل برخورداری از موقعیت ویژه ژئوپلیتیک، ظرفیت ها و پتانسیلهای دریایی و بندری مطلوب، قرار گرفتن در مسیر کریدور شمال_جنوب و عضویت در دو پیمان اتحادیه اقتصادی اوراسیا و سازمان همکاری‌های اکو، روابط تجاری و اقتصادی خود را با کشورهای حوزه خزر ارتقا بخشد و سهم بیشتری از بازار آن منطقه با وجود جمعیتی بالغ بر ۳۰۰ میلیون نفر در شمال دریای خزر کسب نماید.
علاوه بر آن، با توجه به مزایایی مانند کوتاه شدن مسیر، کاهش هزینه حمل و نقل و سرعت بالای جا به جایی کالا، ایران می تواند به عنوان پل ترانزیتی از مسیر کشورهای حاشیه دریایی خزر به خلیج فارس و آبهای آزاد عمل کند. بر همین اساس، جمهوری اسلامی همواره از همکاری های منطقه ای و نشست های کاری مشترک به منظور گسترش روابط بیشتر با کشورهای حوزه خزر استقبال کرده است.
بر اساس گزارشهای منتشر شده توسط گمرک جمهوری اسلامی، در ۱۱ ماهه سال ۱۴۰۰ حدود هفت میلیون تن کالا به ارزش بیش از سه میلیارد دلار، بین ایران و چهار کشور حاشیه دریای مازندران تبادل شده که نسبت به مدت مشابه، ۲۳ درصد در وزن و ۳۹ درصد در ارزش رشد داشته است.
همچنین، سه میلیون و ۴۸۸ هزار و ۱۱۴ تن کالا به ارزش یک میلیارد و ۵۷۳ میلیون و ۲۷۷ هزار و ۹۵۹ دلار، واردات ۱۱ ماهه ایران از چهار کشور حاشیه دریای خزر بوده که با رشد ۱۹ درصدی در وزن و ۵۳ درصدی در ارزش همراه بوده است.
در میان کشورهای حاشیه خزر، روسیه با خرید یک میلیون و ۳۵ هزار و ۶۳ تن کالا به ارزش ۵۳۹ میلیون و ۳۹۳ هزار و ۳۵ دلار و رشد ۱۱ و ۲۰ درصدی در وزن و ارزش، در رتبه نخست صادرات کالای ایرانی به کشورهای حاشیه دریای خزر قرار دارد در حالی که جمهوری آذربایجان با خرید ۷۵۸ هزار و ۵۰۶ تن کالای ایرانی به ارزش ۴۹۱ میلیون و ۸۱۴ هزار و ۴۱۶ دلار و رشد پنج درصدی در ارزش کالا و کاهش ۱۷ درصدی در وزن قرار گرفته است.
علاوه بر آن، ترکمنستان نیز با خرید یک میلیون و ۲۱۵ هزار و ۱۲۱ تن کالای ایرانی به ارزش ۲۹۹ میلیون و ۵۹۹ هزار و ۵۳ دلار و رشد ۱۰۵ درصدی در وزن و ۱۶۰ درصدی در ارزش نسبت به مدت مشابه، سومین مقصد و پس از آن قزاقستان با خرید ۴۵۹ هزار و ۵۱۳ تن کالا به ارزش ۱۶۵ میلیون و ۳۲۲ هزار و ۸۳۸ دلار و رشد ۶۵ درصدی در وزن و ۱۳ درصدی در ارزش، مقصد چهارم صادرات ایران به حاشیه خزر است.
در همین راستا، در ادامه به ارائه مطالبی در خصوص روابط ایران با ترکمنستان به عنوان یکی از کشورهای این حوزه در طول سالهای گذشته می پردازیم چرا که در بین پنج کشور آسیای مرکزی، جمهوری ترکمنستان تنها کشوری است که دارای مرز مشترک با ایران است و به نوعی دروازه ورود ایران به آسیای مرکزی محسوب می گردد.
جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از نخستین کشورهایی که استقلال ترکمنستان را به رسمیت شناخته بود، از ابتدای دهه ۷۰ شمسی با ایجاد روابط سیاسی، اقتصادی و تجاری به خصوص در حوزه حمل و نقل، نقش مهم و حائز اهمیتی در بهبود شرایط در این کشور تازه استقلال یافته، ایفا نمود.
نکته مهمی که در خصوص روابط ایران و ترکمنستان وجود دارد این است که با توجه به تحریم ها، ظرفیت های زیادی در مناسبات دو کشور وجود دارد که می توان با بهره برداری از آن، بخش زیادی از فشارهای ناشی از تحریم های اقتصادی را به طور قابل توجهی کاهش داد
در همین راستا، در سال گذشته و با شکل گیری دولت سیزدهم که توسعه و گسترش روابط با همسایگان مورد توجه خاص قرار گرفت، اتفاق مهمی رخ داد و آن حضور فعال ایران در اجلاس سران اقتصادی اکو بود که زمینه توسعه روابط اقتصادی با کشورهای عضو را فراهم نمود. در حاشیه آن اجلاس، امضای قرارداد سوآپ گازی سه‌جانبه ایران با ترکمنستان و آذربایجان صورت گرفت؛ در حالی که این قرارداد زمینه بسیار خوبی برای تبدیل شدن ایران به یک هاب ترانزیت منطقه‌ای را فراهم خواهد کرد.
نکته مهمی که در خصوص روابط ایران و ترکمنستان وجود دارد این است که با توجه به تحریم ها، ظرفیت های زیادی در مناسبات دو کشور وجود دارد که می توان با بهره برداری از آن، بخش زیادی از فشارهای ناشی از تحریم های اقتصادی را به طور قابل توجهی کاهش داد.
از آن جایی که سیاست همسایگی مطرح شده از سوی دولت سیزدهم، با محوریت و تمرکز بر حوزه شرق و آسیا پیش خواهد رفت، انتظار می رود و پیش بینی ها حاکی از آن است که روابط تهران و عشق آباد در چارچوب این سیاست با وجود گذشت پنج سال چالش و مشکل، رشد مطلوبی را تجربه کند؛ کما اینکه ما شاهد افزایش حجم روابط اقتصادی ایران با ترکمنستان در سال گذشته نسبت به سال قبل آن بوده ایم
از آن جایی که سیاست همسایگی مطرح شده از سوی دولت سیزدهم، با محوریت و تمرکز بر حوزه شرق و آسیا پیش خواهد رفت، انتظار می رود و پیش بینی ها حاکی از آن است که روابط تهران و عشق آباد در چارچوب این سیاست با وجود گذشت پنج سال چالش و مشکل، رشد مطلوبی را تجربه کند؛ کما اینکه ما شاهد افزایش حجم روابط اقتصادی ایران با ترکمنستان در سال گذشته نسبت به سال قبل آن بوده ایم.
طبق آمار گمرکات استان گلستان که همجوار با ترکمنستان می باشد، در پنج ماه نخست سال گذشته، ارزش مالی تجارت این استان با این کشور برابر با هشت میلیون و ۱۱۸ هزار دلار بود که ۴۶ درصد افزایش را به ثبت رساند. از آنجایی که یکی از مقاصد صادراتی استان گلستان، ترکمنستان است، بنابراین، این آمار نشان می‌دهد که روند تجارت با ترکمنستان در آن بازه زمانی مثبت بوده و در نگاه کلی روند تجاری ایران با ترکمنستان رو به رشد است.
در این میان، تنها مسئله مهم مشکلات سیاسی بین دو کشور و علاقه ترکمنستان به انجام مراودات تجاری با اروپا بوده که مانع پیشرفت صادرات به عشق آباد شده است.
با توجه به اینکه ترکمنستان با مساحت ۴۸۸۱۰۰ کیلومتر مربع، جمعیت حدود شش میلیون نفر، ۹۹۲ کیلومتر مرز مشترک خاکی، ۲۲۸ کیلومتر مرز مشترک آبی و تولید ناخالص داخلی به ارزش مالی۱۱۳ میلیارد دلار از نظر بازار مصرف و مبادلات تجاری اهمیت زیادی برای ایران و رقبای منطقه ای و فرامنطقه ای ایران دارد، مطمئن ترین مسیر دسترسی زمینی جمهوری اسلامی به منطقه آسیای مرکزی و متعاقبا به چین هم در حوزه ریلی و همچنین جاده ای محسوب می شود.
از سوی دیگر، با توجه به اینکه هر پنج کشور آسیای مرکزی در زمره کشورهای محصور در خشکی در نظر گرفته می شوند، ایران نیز به عنوان مسیری مطمئن برای دسترسی آنها به آبهای آزاد به غیر از مسیر سنتی و پر هزینه و طولانی روسیه در نظر گرفته شده است.
علاوه بر آن، وجود اشتراکات قومی، فرهنگی و زبانی نیز میان دو کشور موجب شده تا ترکمنستان نقش ویژه ای در دیپلماسی خارجی ایران ایفا نماید. ریشه های تاریخی، فرهنگی و جمعیت حداکثری مسلمان و حضور جمعیت قابل توجهی از ایرانیان ترکمن در مجاورت مرز مشترک دو کشور به اضافه ظرفیت های اقتصادی در حوزه نفت و گاز (ترکمنستان جزء چهار کشور بزرگ تولیدکننده گاز طبیعی و چهار کشور تولیدکننده نفت در شوروی سابق قرار دارد. بیشتر ذخایر نفتی کشور در غرب ترکمنستان از جمله در پهنه دریای خزر متمرکز شده است در حالی که ذخایر گاز طبیعی تقریباً در سراسر خاک کشور پراکنده‌است) و همچنین قیر و پنبه در کنار عضویت ترکمنستان در سازمان همکاری های اکو بر اهمیت این کشور و انگیزه ایران در توسعه روابط و حل چالشهای گذشته افزوده است.
راه آهن قزاقستان_ترکمنستان_ایران توانسته آسیای مرکزی را از طریق کریدور شمال _ جنوب و با بهره گیری از بندر چابهار به خلیج فارس، دریای عمان و اقیانوس هند متصل کرده و زمینه‌های خوبی را برای ترانزیت و حمل کالا فراهم کند
با توجه به آن که به مرور زمان و همزمان با تغییرات ساختاری اقتصادی در کشورهای آسیای مرکزی از جمله ترکمنستان و توجه جهانیان به ذخایر عظیم انرژی و منابع هیدروکربوری کشورهای این منطقه، مسیرهای تجاری و حمل و نقلی نیز دستخوش تغییرات و تحولات گردیده است، نمایان شدن شرکتهای چینی، ترکیه ای، کره ای و اروپایی و موضوع رقابت بر سر منابع، مسیرهای تجاری کشورهای آسیای مرکزی را دستخوش تغییرات عدیده ای نموده است.
در خصوص توسعه حمل و نقل و کریدورهای ترانزیتی که دسترسی مؤثر به بازارهای جهانی را از طریق کوتاه‌ترین مسیرها فراهم می‌کند، راه آهن قزاقستان_ترکمنستان_ایران توانسته آسیای مرکزی را از طریق کریدور شمال _ جنوب و با بهره گیری از بندر چابهار به خلیج فارس، دریای عمان و اقیانوس هند متصل کرده و زمینه‌های خوبی را برای ترانزیت و حمل کالا فراهم کند.
البته، با وجود افزایش ظرفیتهای زیرساختی در ایران برای توسعه همکاری های حمل و نقلی و ترانزیتی با ترکمنستان (ایجاد چهار پایانه مرزی اینچه برون، باجگیران، لطف آباد و سرخس) و ایجاد دو مسیر ریلی (مشهد _ سرخس _تجن و گرگان _ اینچه برون) و نیز امکان استفاده از ظرفیتهای شبکه حمل و نقل جاده ای و ریلی ایران خصوصاً راه آهن مشهد_ بافق _ بندر عباس و ظرفیت بندر شهید رجایی، به دلایل مختلف، رابطه ترانزیتی دو کشور نوساناتی داشته است.
در رابطه با صادرات و واردات این کشور می توان به چین، ایران، ایتالیا، افغانستان، روسیه به عنوان مهمترین شرکای صادراتی و صادرات نفت، گاز و پنبه اشاره کرد در حالی که مهمترین شرکای وارداتی این کشور، روسیه، ایران، ژاپن، آلمان و کره جنوبی هستند که ماشین آلات و تجهیزات، مواد شیمیایی و مواد غذایی وارد می شود.
نظر شما