بازار؛ گروه استانها: وضعیت ذخایر آبی و اقلیمی کشور نشان می‌دهد گسترش تولید برخی محصولات کشاورزی مانند غلات در درازمدت به میزان آب زیادی نیاز دارد؛ بنابراین صادرات و واردات این محصولات به‌منزله صادر یا واردکردن میزان قابل‌توجهی از منابع آبی است.
سالانه یک‌میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار زمین با کار و تلاش ۳۶۳ هزار بهره‌بردار بخش کشاورزی در خراسان رضوی زیر کشت ۸۳ نوع محصول می‌رود. سال زراعی گذشته در خراسان رضوی کاهش بارندگی آن‌چنان محصولات کشاورزی و زراعی را تحت تأثیر قرارداد که از مجموع ۱۸۰ هزار هکتار کشتزار دیم گندم و جو تنها از ۲۸ هزار هکتار، محصول برداشت شد و قریب به ۸۰ درصد دیمزارهای اختصاص‌یافته به گندم نیز از بین رفت.
در خراسان رضوی همچنین ۱۲۵ هزار هکتار کشتزاربه کشت گیاهان دارویی اختصاص دارد که به دلیل به‌کارگیری روش دیم، به‌شدت تحت تأثیر بارش نزولات آسمانی است.
کاهش تولید در همه این بخش‌ها همراه با مشکلاتی نظیر تورم، افزایش هزینه‌های تولید و کارگری، رشد فزاینده بهای نهاده‌های دامی و کشاورزی و تحریم، زخمی عمیق بر پیکره خسته کشاورزی خراسان رضوی زده است.
کاهش ۶۴۸ هزار تنی غله
سال ۱۴۰۰ به دلیل کاهش بارندگی و خشک‌سالی حادث‌شده سال پررونقی برای کشاورزان خراسانی نبود به‌گونه‌ای که در تمامی محصولات ازجمله زراعت و کاشت گندم گرفته تا محصولات باغی شاهد کاهش محصول و سطح زیر کشت بودیم.
متأسفانه سال زراعی گذشته به دلیل کاهش سطح زیر کشت گندم و جو و همچنین خشک‌سالی سایه انداخته بر دیمزارهای استان لذا میزان بسیار کمی گندم برداشت شد و به‌تبع آن کاه و کلش کمی‌تری نیز به دست دامداران رسید.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی بابیان اینکه سال گذشته این استان با کاهش تولید ۶۴۸ هزار تن غله مواجه بود به بازار گفت: معادل همین میزان کاهش تولید کاه را داشته‌ایم که خود تبعات و مشکلات فراوانی را در بخش دام رقم زد.
غلامحسین ساربان بابیان اینکه از مجموع ۱۸۰ هزار هکتار کشتزار دیم گندم و جو امسال تنها از ۲۸ هزار هکتار، محصول برداشت شد اذعان کرد: خشک‌سالی سال گذشته موجب شد تا تولید گندم آبی در خراسان رضوی بیش از ۵۵ درصد کاهش یابد.
وی بابیان اینکه کشاورزان در سال زراعی گذشته به میزان امسال ۱۲۶ هزار هکتار از کشتزارهای استان را به زیر کشت گندم آبی و حدود ۱۴۲ هزار هکتار نیز زیر کشت گندم دیم بردند افزود: اما به دلیل خشک‌سالی ۸۰ درصد گندم دیم از میان رفت و میزان تولید گندم آبی نیز نسبت به میزان پیش‌بینی‌شده ۵۵ درصد کاهش داشت.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی با بیان اینکه در مجموع سال گذشته تولید گندم در این استان حدود ۳۰۰ تا ۳۵۰ هزار تن کاهش داشت اذعان کرد: کاهش برداشت موجب شد تا دولت تنها ۱۰۰ هزار و ۷۳۰ تن گندم مازاد بر نیاز از کشاورزان این استان را به صورت تضمینی خریداری کند که حکایت از ۷۷ درصد کاهش نسبت به سال زراعی گذشته خود داشت.
امید به سال جدید
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی با بیان اینکه این استان رتبه سوم تولید در بخش کشاورزی را در کشور به خود اختصاص داده است به بازار گفت: این استان حدود ۳.۵ میلیون هکتار استعداد کشاورزی داشته که تنها یک میلیون هکتار زمین در آن زیر کشت است.
غلامحسین ساربان افزود: از این میزان ۶۳۳ هزار و۴۱۰ هکتار زیر کشت محصولات زراعی با حدود ۵ میلیون تن عملکرد و ۳۶۰ هزار هکتار مساحت محصولات باغی و با عملکرد یک میلیون و ۱۲۳ هزار تن است.
وی عنوان کرد: در این راستا حدود ۶۵ درصد ارزش ناخالص تولیدات بخش کشاورزی مربوط به بخش زراعی و باغی و ۳ درصد در بخش دامی است.
وی در خصوص وضعیت سال جدید و سطح زیر کشت امسال نیز گفت: مطابق مطالعات پژوهشی و یافته‌های کارشناسی در بخش کشاورزی، وضعیت اقلیمی و شرایط آب و هوایی بین ۳۵ تا۵۰ درصد بر میزان تولید و بهره‌وری کشت و برداشت محصولات تاثیرگذار است.
ساربان با بیان اینکه در پائیز سال گذشته و سال زراعی جاری شاهد بارش های کمی در فصل پائیز بودیم اظهار کرد: پاییز سال گذشته نیز در خراسان رضوی بسیار کم باران بود بطوری که فقط ۱۱.۴ میلیمتر بارش در استان ثبت شد.
ساربان با بیان اینکه در سال زراعی جدید سطح کشت دیم و آبی گندم پاییزه امسال این استان به ۱۸۱ هزار هکتار رسید ادامه داد: برای پاییز امسال کشت ۱۲۶ هزار هکتار گندمزار آبی به استان ابلاغ شد که با توجه به افزایش قیمت خرید تضمینی این محصول از سوی دولت، با استقبال کشاورزان روبه رو شدیم و به تعهد این میزان کشت رسیدیم.
وی ادامه داد: همچنین سطح کشت پاییزه گندم دیم برای خراسان رضوی ۱۳۸ هزار هکتار ابلاغ شد اما به علت کاهش شدید بارش،امکان کشت در تمامی اقلیم های استان میسر نشد.
معاون جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: بر این اساس تاکنون ۴۰ درصد از مساحت ابلاغی، معادل ۵۵ هزار هکتار کشتزار استان زیر کشت گندم دیم رفته است.
خرید تضمینی
در حالی که هنوز قیمت خرید تضمینی برخی محصولات کشاورزی مانند کلزا توسط دولت اعلام نشده است اما قیمت خرید تضمینی گندم بنا بر گفته مدیر کل غله و خدمات بازرگانی خراسان رضوی به میزان ۱۰۵ هزار ریال تعیین شده است.
حمیدرضا نوری با بیان اینکه گندم های تولید شده سال گذشته هنوز در انبارهای کشاورزان استان موجود است در این راستا بیان می کند: گندم های تولید و انبار شده توسط کشاورزان از سال گذشته با قیمت خرید تضمینی سال جاری به مبلغ ۱۰۵ هزار ریال خریداری می‌شود.
وی با بیان اینکه عملیات خرید در این بخش در سطح خراسان رضوی آغاز شده است می افزاید: این خرید نهایتا تا ۱۵ اردیبهشت ماه با قیمت خرید تضمینی سال جاری خریداری می‌شود.
نوری با تاکید بر این موضوع که قیمت خرید تضمینی این محصولات مطابق نرخ خرید تضمینی گندم اعلام شده در سال جاری ۱۰۵ هزار ریال است افزود: در صورت تحویل محصول به مراکز دولتی ۱۰ هزار ریال به عنوان جایزه تحویل به این قیمت افزوده خواهد شد.
واردات بهتر است یا خودکفایی
یکی از عوامل کاهش سطوح زیر کشت این محصول استراتژیک کمبود منابع آب است لذا دولت سعی کرده با واردات گندم و جو مشکل را حل کند.
گرچه خودکفایی در تولید گندم به ویژه در شرایطی مانند همه گیری کرونا بیش از هر زمان دیگری نشان داد که تامین نیاز های کشور و وابستگی به خارج را کاهش داده و بر استقلال کشور تاثیر گذار است اما هم چنان برخی از افراد و کارشناسان بر این باورند که واردات گندم صرفه اقتصادی بیشتری دارد.
مطابق با بررسی‌های به عمل آمده برای تولید هر یک کیلو گندم هزار و ۳۰۰ لیتر آب مصرف می‌شود لذا با احتساب قیمت هر لیتر آب هم که به گفته کارشناسان حوزه آب رقمی نزدیک به ۲۵۰ هزار ریال است.
می‌توان گفت به ازای تولید هر یک کیلو گندم، تنها رقمی بیش از ۳۲ هزار و ۵۰۰ تومان برای آب آن هزینه می‌شود. این رقم طبق گزارش آمارنامه کشاورزی با توجه به آخرین ارقام تولید گندم با کشت آبی در سال زراعی ۹۹-۱۳۹۸ که دومین محصول پرتولید کشور بعد از ذرت علوفه‌ای بوده، حدود هشت میلیون و ۳۰۰ هزار تن برآورد شده، که بسیار هنگفت است.
به عبارتی میزان تولید گندم آبی کشور مطابق با آمار منتشر شده جهاد کشاورزی رقمی نزدیک به ۸ میلیارد و ۳۰۰ میلیون کیلوگرم بوده که تنها مبلغ آب صرف شده برای تولید این محصول رقمی افزون بر ۲۰۷.۵ هزار میلیارد تومان است.
نکته قابل توجه اینجاست که این میزان بدون احتساب سایر هزینه‌های تولید(هزینه ماشین‌آلات، کارگر و کود محاسبه شده و اگر قرار باشد تا هزینه این موارد نیز به قیمت تمام‌شده گندم اضافه شود، رقم بسیار بالاتر خواهد بود.
این در حالیست که به استناد آمار، قیمت خرید گندم در سال زراعی ۹۹-۱۳۹۸ مبلغ ۲ هزار و ۵۰۰ تومان بوده که بسیار کمتر از قیمت تمام شده گندم در کشور است.با در نظر داشتن این رقم و بهای بیش از ۸ هزار تومانی گندم وارداتی به ازای هر کیلو می‌توان گفت اگر به ازای تولید گندم کشت‌آبی در سال زراعی ۹۹-۱۳۹۸، بتوان همین میزان گندم را به کشور وارد کرد، بیش از ۶۶.۴ هزار میلیارد تومان هزینه خواهد شد که در مجموع این رقم بسیار کمتر از هزینه میزان گندم تولیدی با کشت آبی در داخل کشور است.
بنابراین، این برآورد وجود دارد که اگر تولید گندم کشت آبی در ایران برای سه سال متوقف شده و به ازای آن گندم به کشور وارد شود و حتی به ازای هر سال بدون کشت برای کشاورزان درآمد مربوطه پرداخت شود، به نظر می‌رسد، این روش به لحاظ حفظ منابع آبی و هزینه‌های مرتبط بر آن، مقرون به صرفه خواهد بود.
بنا بر اظهارات کارشناسان واردات محصولات کشاورزی تنها به معنای واردات صرف نیست و مزایای زیادی از جمله کاهش مصرف آب داخلی و ورود به اصطلاح «آب مجازی» دارد.
متاسفانه محصولات کشاورزی در ایران با حداکثر میزان آب‌بری تولید می‌شوند که کمتر کسی به میزان مصرف آب از زمان کشت تا برداشت توجه می‌کند. بنابراین می‌توان گفت با واردات محصولات عمده کشاورزی هم از حجم قابل ملاحظه مصرف آب کاسته شده و هم حجم قابل ملاحظه‌ای آب مجازی به کشور وارد می‌شود.
واردات هر یک تن گندم معادل واردات یک میلیون و ۳۰۰ هزار لیتر آب
باتوجه به اینکه منابع آبی ایران محدود و امکان گسترش کشاورزی در آن وجود ندارد، شاید بهتر است، بخشی از محصولات کشاورزی مورد نیاز از جمله گندم را وارد کرد. واردات در همه مواقع به معنای ناتوانی و ضعف نیست، به‌ویژه اینکه از میزان مصرف آب داخلی کاسته و همین امر موجب تقویت منابع آبی در دراز مدت خواهد بود.نتیجه چنین اقدامی هم ترمیم منابع خسارت دیده آب و هم ترمیم خاک در بخش کشاورزی است.
درواقع می‌توان گفت واردات هر یک تن گندم به معنای واردات یک میلیون و ۳۰۰ هزار لیتر آب به کشور است که با توجه به ارقام بالای میزان تولید، این میزان بسیار بزرگ‌تر خواهد بود.
تولید بیش از توان ظرفیتی قطب‌های کشاورزی ایران به معنای افزایش فشار و بهره‌برداری بیشتر از میزان ورودی آب، به منابع آبی کشور است. متاسفانه اکنون بسیاری از چاه‌های کشاورزی در مناطق مختلف کشور از حد استاندارد عبور کرده و به اصطلاح با «کف شکنی» چاه‌های آب، عمق بسیاری از آن‌ها را به بیش از ۲۵۰ و در برخی مناطق دیگر مانند «کاشان»، «نطنز» و «اردستان» در استان اصفهان به بیش از ۳۵۰ متر رسیده است.
برخی کارشناسان می‌گویند با توجه به اینکه منابع آبی ایران محدود و امکان گسترش کشاورزی در آن وجود ندارد، شاید بهتر است، بخشی از نیازهای کشور به محصولات کشاورزی از جمله گندم را از طریق واردات رفع کرد.
واردات در همه مواقع به معنای ناتوانی و ضعف نیست، به‌ویژه اینکه از میزان مصرف آب داخلی کاسته و همین امر موجب تقویت منابع آبی در دراز مدت خواهد بود اما مهمترین نکته ای که باید در سال جدید طبق فرموده زهبر معظم انقلاب به آن توجه داشت استفاده و بهره گیری از علم برای تولید محصولات کشاورزی و بهینه سازی مصرف آب است.
تردیدی نیست که با از دست دادن منابع آبی، فرونشست زمین اجتناب‌ناپذیر بوده و دیگر جا و مکانی برای زیستن وجود نخواهد داشت. چنانچه اکنون روستاهای بسیاری در خراسان رضوی به دلیل افت سطح آب یا از بین رفتن منابع آبی با مشکلات جدی دست و پنجه نرم می کنند.
نقش شرکت‌های دانش‌بنیان
در سال‌های اخیر با برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته، مسیر توسعه بخش کشاورزی با استفاده از تحقیقات علمی به‌ویژه پیشرفت‌های دانش هسته‌ای در حوزه کشاورزی، آبیاری نوین، کشت گلخانه‌ای و غیره، میزان و کیفیت محصولات در واحد سطح ارتقا یافته و هزینه‌ها و مصرف منابع کاهش یافت، اما این هنوز اول راه است.
رئیس مرکز تحقیقات، آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی در این زمینه به بازار می‌گوید: یکی از مشکلات بخش کشاورزی وابستگی به واردات برخی مواد مانند نهاده‌ها و خوراک دامی، کود، سم و غیره است و این در حالی است که شرکت‌های دانش‌بنیان می‌توانند دستاوردها، دانش فنی و علم موجود در دستگاه‌های پژوهشی، دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی را تجاری‌سازی کرده و از این طریق خلأهای موجود در حوزه کشاورزی را برطرف کنند.
رضا اقنوم اظهار می کند: شرکت‌های دانش‌بنیان می‌توانند با خدمات خود به برخی نیازهای حوزه کشاورزی مانند تولید سموم بیولوژیک، ماشین‌های کشاورزی و غیره پاسخ دهند بنابراین همکاری شرکت‌های دانش‌بنیان با بخش کشاورزی باعث بهره‌مندی هر دو طرف و برقراری رابطه برد - برد بین طرف‌های مختلف خواهد شد.
وی با اشاره به این موضوع که کشاورزی یکی از بخش‌های مهم و تأثیرگذار در اقتصاد کشور است می‌افزاید: هم‌اکنون حدود ۴۰ واحد فناور یا ایده جدید آماده ورود به حوزه‌های دانش‌بنیان هستند و امیدواریم در سال پیش رو تعداد این شرکت‌ها به ۲ برابر رشد کرده و سهم شرکت‌های دانش‌بنیان و واحدهای فناور در حوزه کشاورزی استان افزایش یابد
وی بابیان اینکه هم‌اکنون سهم شرکت‌های دانش‌بنیان حوزه کشاورزی تنها چهار درصد از کل شرکت‌های دانش‌بنیان کشور است، ادامه داد: این در حالی است که بخش زیادی از نیازهای کشور در حوزه کشاورزی می‌تواند از طریق شرکت‌های دانش‌بنیان و مراکز رشد تأمین شود.
نظر شما