توحید ورستان؛ بازار: تحریم‌های مالی علیه روسیه از زمان آغاز حمله این کشور به اوکراین در ۲۴ فوریه شامل سه طرح اصلی است. نخست، تحریم‌ها علیه افراد معروف نامبرده روسی وابسته به پوتین به طور چشمگیری گسترش یافته است. دوم، یک سری تحریم‌ها علیه بانکهای روسیه اعمال شده است و سوم، بانک مرکزی روسیه و عدم امکان استفاده از ذخایر بین المللی خود در تعدادی از کشورها شامل ایالات متحده، اتحادیه اروپا، بریتانیا، کانادا، ژاپن، استرالیا و سوئیس می‌شوند.
این اقدام سوم، با هدف قرار دادن بانک روسیه، بدون تردید اقدامی سیستمی محسوب می‌شود که کل سیستم مالی و اقتصاد روسیه را تحت تأثیر قرار می‌دهد و کاهش مداوم ارزش روبل در یک ماه اخیر نیز به همین دلیل است.
از همین روی برخی از کارشناسان تاثیر تحریم های مالی را بر اقتصاد روسیه ویرانگر میدانند هر چند که به دلیل صادرات منابع هیدروکرینی شاید روسیه مازاد حساب جاری هم داشته باشد. البته در گذشته، ایالات متحده سایر بانکهای مرکزی مانند ونزوئلا و ایران (در سال ۲۰۱۹) را تحریم کرده است. با این حال، آنچه قبلاً هرگز اتفاق نیفتاده است، اقدام هماهنگ همه حوزه‌های قضایی گروه هفت (G۷) علیه یک بانک مرکزی مانند بانک مرکزی روسیه است.
با توجه به این تاثیرات مسکو به دنبال کاهش تاثیرات تحریم‌های بخش مالی به طرق مختلف است که یکی از آنها استفاده ظرفیت کشورهای همسو مانند چین و ایران است. هرچند که در تحریم های غرب علیه مسکو بسیاری از کشورها مانند اعراب حاشیه خلیج فارس و برخی از اقتصادهای نوظهور نیز از همراهی با این تحریم‌ها سرباز زدنند.
استفاده از سوئیفت جایگزین
به دنبال تصمیم به حذف برخی از بانکهای روسی از پیام رسان سوئیفت، حالا مسکو در پی کاربردی کردن سوئیفت روسی به نام «سیستم انتقال پیام‌های مالی (SPFS)» است، البته هنوز ارتباط گسترده‌ای با موسسات مالی جهانی ندارد. در سال ۲۰۲۰، حدود ۲۰ درصد از کل نقل و انتقالات بانکی داخلی روسیه از طریق SPFS انجام شد که نشان می‌دهد هنوز این سیستم هنوز جایگزین کاملی برای SWIFT برای پرداخت‌های بین المللی نیست.
سوئیفت بیش از ۱۱۰۰۰ بانک را در بیش از ۲۰۰ کشور به هم متصل می‌کند و نزدیک به ۳۲ میلیون تراکنش در روز از طریق این سیستم انجام می‌شود. از سوی دیگر، SPFS بیش از ۴۰۰ کاربر روسی دارد و تا پایان سال ۲۰۲۰ تنها ۲۳ بانک خارجی از ارمنستان، بلاروس، آلمان، قزاقستان، قرقیزستان و سوئیس به جایگزین سوئیفت متصل شدند. در عین حال، می‌توان انتظار داشت کرملین SPFS را در سطح بین‌المللی گسترش دهد و کشورهایی که قصد دارند واردات نفت و گاز طبیعی روسیه را دارند احتمالاً به سیستم معاملات بانکی جدید روسیه خواهند پیوست.
علاوه بر این، با توجه به اینکه بانکهای چینی تاکنون تمایل چندانی به پیوستن به SPFS ندارند، این موضوع نیز جای سوال دارد که آیا روسیه می‌تواند به تجارت معمول خود با چین ادامه دهد، البته بانکهای روسی می‌توانند بخشی از «سیستم پرداخت بین‌بانکی فرامرزی چین (CIPS)»، نسخه چینی سوئیفت شوند که در سال ۲۰۱۵ تأسیس شد. در پی گفتگوهای بین ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه و شی جین پینگ، همتای چینی وی در ۱۵ دسامبر، کرملین اعلام کرد که روسیه و چین قصد دارند ساختارهای مالی مشترکی را توسعه دهند تا بتوانند روابط اقتصادی خود را به گونه‌ای عمیق‌تر کنند که کشورهای خارجی نتوانند بر آن تأثیربگذارند.
لازم به یادآوری است که بانک مرکزی روسیه بانک مرکزی روسیه در سال ۲۰۲۰ اعلام کرد که حدود دو میلیون مکاتبات مالی یا حدود یک پنجم ترافیک پیام‌رسانی مالی داخلی روسیه با استفاده از سیستم‌های روسی با هدف افزایش این درصد به ۳۰ درصد در سال ۲۰۲۳ انجام شده است.
در ۳ مارس، اتحادیه اروپا اعلام کرد که اتحادیه اروپا هفت بانک روسی را از سیستم پیام رسانی سوئیفت، به عنوان بخشی از تحریم‌های خود علیه روسیه به دلیل تهاجم به اوکراین حذف کرده است. پیش از این، تحریم‌های ایالات متحده تعدادی از بانکهای روسیه از جمله بانکهای Sberbank و VTB را هدف قرار داده بود که حدود ۸۰ درصد از کل موجودی بانک‌ها در روسیه را اداره می‌کنند.
اهمیت توافق هسته‌ای ایران
در دولت اوباما، برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) توسط ایران و گروه ۱+۵ (چین، فرانسه، آلمان، روسیه، بریتانیا و ایالات متحده آمریکا) به نتیجه رسید. این توافق ایران را متعهد می‌کرد که در ازای لغو تحریم‌های اقتصادی، فعالیتهای هسته‌ای خود را کاهش دهد. اما این توافق پس از روی کارآمدن دونالد ترامپ و خروج ایالات متحده از آن عملا کاربرد خود را از دست داد.
البته جو بایدن به محض تصدی پست ریاست جمهوری ایالات متحده، تصمیم گرفت توافق هسته‌ای را احیا کند.
از آنجایی که روسیه بخشی از توافق برجام است، تا زمانی که مسکو به توافق نرسد، این توافق نهایی نمی‌شود. باید توجه داشت که در حال حاضر روسیه پس از حمله به اوکراین با تحریم‌های آمریکا و اتحادیه اروپا مواجه شده است. روسیه خواهان معافیت از تحریم‌هاست و می‌خواهد به مبادلات تجاری با ایران ادامه دهد، در واقع این کشور خواهان دری باز برای معاملات بین روسیه و ایران است.
بایدن آنقدر از نهایی کردن این توافق ناامید است که با دادن امتیاز به روسیه موافقت کرد. بطوریکه اخیراً، سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه گفت که از ایالات متحده "ضمانت‌های کتبی" دریافت کرده که خواسته‌هایش را برآورده می‌کند، به این معنی که مذاکرات وین ادامه خواهد داشت.
این به وضوح نشان می‌دهد که توافق احتمالی «وین» می‌تواند به روسیه کمک کند تا تحریم‌های غرب علیه خود را دور بزند و یک «کانال جدید» برای تجارت با همه کشورهای غیرغربی بدون هیچ محدودیتی را ایجاد کند.
مسیر فرعی دیگری نیز وجود دارد که روسیه می‌تواند برای دور زدن تحریم‌های غرب از آن استفاده کند. همچنین گزارش‌هایی مبنی بر خرید نفت ایران توسط رسانه‌ها منتشر شده است. در واقع، چین سال گذشته با ایران به سر سند همکاری ۲۵ به توافق رسید. بر اساس این قرارداد، حضور چین در بانکداری، مخابرات، بنادر و راه آهن ایران گسترش خواهد یافت. در مقابل، چین برای ۲۵ سال متوالی نفت ایران را دریافت خواهد کرد. همه این توافقات با وجود تحریم‌های آمریکا علیه ایران انجام می‌شود. روسیه می‌تواند مسیر مشابهی را برای دور زدن تحریم‌های غرب در پیش بگیرد، از همین روی به باور برخی از کارشناسان این توافق غیرقابل انکار قرار است روسیه پوتین را قدرتمند کند!
اتصال شبکه بانکی
منابع ترکیبی روسیه و ایران برابر با هشتمین اقتصاد بزرگ جهان و یکی از بزرگترین تامین کنندگان انرژی در جهان است. طرفین همچنین به دنبال گسترش همکاری‌های مشترک اقتصادی هستند. ایران سال گذشته توافقنامه تجارت آزاد را با اتحادیه اقتصادی اوراسیا امضا کرد و مانند روسیه تحت تحریم‌های شدید تجاری و مالی آمریکا قرار دارد. دو کشور همچنین در سال ۲۰۲۱ قرارداد همکاری ۲۰ ساله را امضا کردند.
این همکاری دوجانبه می‌تواند شامل استفاده از سیستم بین بانکی SPFS روسیه به عنوان جایگزینی برای سوئیفت باشد که بانکهای ایرانی را در سال ۲۰۱۹ قطع کرده است. تسویه تجاری به روبل و همچنین بررسی تجارت غیر دلاری نیز احتمالاً در دستور کار قرار خواهد گرفت.
در مجموع، اقتصاد روسیه و ایران از نظر تولید ناخالص داخلی حدود ۲.۰۶۳ میلیارد دلار آمریکا ارزش گذاری شده‌اند که در مجموع آنها را هشتمین اقتصاد بزرگ جهان می‌کند، بالاتر از برزیل و کمی کمتر از فرانسه. این دو کشور در زمینه انرژی نیز مکمل یکدیگر هستند، روسیه دارای بزرگترین ذخایر گاز جهان و ایران چهارمین ذخایر بزرگ نفت جهان است.
این دو کشور توسط کریدور حمل و نقل بین‌المللی شمال-جنوب (INSTC) به هم متصل می‌شوند، یک مسیر چندوجهی که از طریق دریای خزر به بنادر روسیه در نزدیکی آستاراخان و به بنادر خزر ایران در رشت امتداد می‌یابد. از آستاراخان، کالاها از سراسر روسیه و از بندرعباس جنوبی ایران و بنادر چابهار، به خاورمیانه، شرق آفریقا، هند و آسیای جنوبی قابل حمل هستند.
همچنین ارتباطات بانکی ایران با روسیه در مقایسه با سایر کشورهای جهان در شرایط تحریم بهتر بوده و در همین راستا اقداماتی از سوی بانک مرکزی و سایر بانکهای تجاری در حال پیگیری است که یکی از آنها اتصال کارت‌های شتاب ایرانی در روسیه است که پروتکل‌های آن در حال بررسی است. یعنی کارت‌های بانکی مورد استفاده در شبکه شتاب ایران به شبکه «میر» روسیه متصل می‌شود که این می‌تواند به تسهیل مبادلات مالی به ویژه در بخش گردشگری و مبادلات تجاری بسیار کمک کند.
به نظر می‌رسد که هدف اصلی از این گفت‌وگوها ترویج پرداخت‌ها به ارزهای ملی برای کنار گذاشتن دلار آمریکا است، زیرا تحریم‌های غرب اقتصاد آنها را هدف قرار داده است. مبادلات با ارزهای ملی بین ایران و روسیه همیشه مورد بحث بوده است. اما به دلیل نوسانات نرخ ارز، مسائلی وجود دارد که باید به طور دقیق مورد بررسی قرار گیرد. البته پیشتر، ایران از طریق بانک میر بیزنس در مسکو و آستاراخان با روبل معامله می‌کرد.
این اقدام در بحبوحه تلاش‌های گسترده‌تر دلارزدایی چین، روسیه و ایران صورت می‌گیرد. هفته گذشته، عربستان سعودی اعلام کرد که پرداخت نفت چین به یوان چین را می‌پذیرد. انتظار می‌رود که ارز روسیه در سبد ارزی جهان جای خود را باز کند زیرا ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه دستور پرداخت گاز اروپا را به روبل صادر کرد. این اقدام در بحبوحه تحریم‌های شدید غرب علیه مسکو به دلیل عملیاتش در اوکراین انجام می‌شود.
این سیستم به‌عنوان راهی برای غلبه بر بلوک‌های بالقوه پرداخت‌های الکترونیکی، پس از اینکه چندین بانک روسی از خدمات ویزا و مسترکارت مستقر در ایالات متحده محروم شدند، ایجاد شده است. سیستم‌های پرداخت غربی مسترکارت و ویزا چند روز پس از کمپین اوکراین، فعالیت خود را در روسیه تعلیق کردند. اولین کارت‌های کار بر روی سیستم میر در دسامبر ۲۰۱۵ راه اندازی شد.
نظر شما