جنگ اوکراین منجر به بحران جهانی گندم می شود| آسیب پذیری بیشتر خاورمیانه

بازار؛ گروه بین الملل: روسیه و اوکراین با هم نزدیک به یک سوم گندم جهانی را صادر می کنند. با این حال، پس از حمله روسیه به همسایه خود یعنی اوکراین، زنجیره تامین حیاتی هر دو کشور فلج شده اند. این جنگ به شدت بر بازارهای غلات جهانی در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا تأثیر خواهد گذاشت و احتمالاً اثرات مخرب اقتصادی و سیاسی را به همراه خواهد داشت.

به دنبال تهاجم روسیه، زیرساخت‌های بندر اوکراین تخریب شده و دریای سیاه اکنون مین‌گذاری و مسدود شده است و تاثیر بر تجارت گندم اوکراین شدید بوده است. نزدیک به ۸۰ درصد از صادرات غلات اوکراین از طریق بنادر جنوب غربی اودسا، پیودنی، میکولایف و چورنومورسک به دریای سیاه سرازیر می شود. امروزه، حتی اگر کشتی‌ها بتوانند مکانی برای پهلوگیری و بارگیری محموله‌های غلات فله پیدا کنند، بیمه یا بسیار گران است یا برای ادامه سفر در دسترس نیست.

برخلاف اوکراین، صادرات روسیه تا حد زیادی با اختلالات تولید کاهش نمی یابد. در عوض، کاهش صادرات گندم روسیه نتیجه عدم مشارکت بازرگانان در بازار روسیه است. اگرچه مواد غذایی مشمول تحریم نمی‌شوند، اما تاجران و بانک‌ها از ترس جریمه شدن توسط دولت‌های خارجی یا شرمساری مطبوعات غربی، تمایلی به تسهیل تجارت از روسیه ندارند. روسیه همچنین حق بیمه فوق‌العاده بالایی را در حمل و نقل تجربه کرده است و هزینه های تجارت با روسیه بسیار زیاد است.

تأثیر کاهش صادرات روسیه و اوکراین بر بازار غلات از قبل قابل احساس است. بر اساس گزارشها فقط ۷۳ کشتی کشاورزی از بنادر روسیه در دو هفته اول مارس حرکت کرده اند که از حدود ۲۲۰ کشتی در مدت مشابه سال گذشته کمتر است.

به طور مشابه، وزارت کشاورزی ایالات متحده (USDA) صادرات تخمینی گندم از روسیه و اوکراین را ۷ میلیون تن کاهش داد. اگرچه پیش بینی بدبینانه تا حدی با بارندگی فراوان و برداشت های بهتر از حد انتظار در استرالیا و هند و تا حدی کمتر در کانادا خنثی شده است، پیش بینی می شود صادرات جهانی گندم در مقایسه با برآوردهای پیش از جنگ، همچنان حدود ۳.۵ میلیون تن کاهش یابد.

این کاهش صادرات باعث شد که قیمت گندم افزایش یابد. از ژانویه، قیمت گندم حدود ۶۲ درصد افزایش یافته است، از میانگین قیمت ۶.۹۳ دلار در هر بوشل در سال ۲۰۲۱ به بیش از ۱۱ دلار در هر بوشل. اوایل ماه جاری، سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد اعلام کرد که در ماه فوریه شاخص جهانی قیمت مواد غذایی افزایش ۲۰.۷ درصدی نسبت به سال گذشته داشته و به بالاترین حد خود رسیده است.

سازمان ملل همچنین تخمین زده است که تعداد افرادی که در سراسر جهان با ناامنی غذایی مواجه هستند، به دلیل تأثیرات همه‌گیری کووید-۱۹، علاوه بر تأثیرات منفی تغییرات آب و هوا، می‌تواند به بالاترین حد خود در ۱۵ سال اخیر برسد. تهاجم روسیه به اوکراین تنها این واقعیت ناگوار را تشدید خواهد کرد زیرا قیمت ها ترکیب می شوند و زنجیره های تامین از بین می روند.

چین، بزرگترین مصرف کننده گندم جهان، با فشار بیشتر بر عرضه جهانی گندم اعلام کرد که محصول گندم زمستانه این کشور می تواند بدترین وضعیت در تاریخ را داشته باشد. بارندگی شدید نادر در سال ۲۰۲۱ کاشت حدود یک سوم سطح زیر کشت معمولی گندم را به تاخیر انداخت. در نتیجه، وزارت کشاورزی و امور روستایی چین هشدار داد که برداشت ممکن است بیش از ۲۰ درصد کاهش یابد که این امر نیز باعث افزایش قیمت جهانی گندم می شود.

برای مقابله با این شوک تولید، وزارت دارایی چین ۶.۵۹ میلیارد دلار اضافی یارانه کشاورزی اختصاص داد. همچنین از تلاش‌ها برای استفاده از زمین‌های زراعی برای اهدافی غیر از کشاورزی و به‌ویژه تولید غلات جلوگیری می‌کند – اگرچه این امر در کوتاه‌مدت باعث افزایش تولید نخواهد شد.

با این حال، چین بزرگترین ذخایر غلات جهان را حفظ می کند که حدود ۵۱ درصد از ذخایر جهانی گندم را تشکیل می دهد و می تواند تقاضای چین را برای حدود یک سال و نیم برآورده کند. اگرچه بعید است مصرف کنندگان چینی متوجه کمبود شوند، قیمت گندم ممکن است همچنان بالا بماند زیرا پکن عرضه و تقاضای داخلی را متعادل می کند.

تأثیر آن در کدام منطقه بیشتر احساس خواهد شد؟
منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا بحران عرضه را به شدت احساس خواهد کرد. بخش اعظم این منطقه متکی به واردات گندم است و افزایش هزینه های غذایی به قحطی موجود و برانگیختن خشم گسترده عمومی کمک می کند. نان یک کالای سیاسی است که سابقه برانگیختن اعتراضات خشونت آمیز ملی را در منطقه دارد.

دلیل این همبستگی ساده است. در بسیاری از کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا، قیمت های اساسی مواد غذایی مانند نان توسط یارانه دولت پرداخت می شود. وقتی قیمت‌ها به سطحی دست نیافتنی افزایش می‌یابد، دولت دیگر نمی‌تواند قیمت‌ها را پایین نگه دارد و اعتراض‌های گسترده‌تری را در مورد نارضایتی‌های سیاسی گسترده‌تر برانگیزد.

مصر، بزرگترین واردکننده گندم در جهان، نمونه بارز آن است. قاهره ۸۰ درصد گندم خود را از روسیه و اوکراین تامین می کند. در نتیجه، هزینه سالانه دولت برای واردات به دلیل درگیری تقریباً دو برابر خواهد شد. اگرچه دولت مدعی است ذخایر استراتژیک آن برای پوشش عرضه تا پایان سال ۲۰۲۲ کافی است، قیمت نان بدون یارانه در حال حاضر تا ۲۵ درصد افزایش یافته است و دولت مجبور به تعیین قیمت ثابت برای آن شده است.

متأسفانه، کمبود غلات در آینده ای نزدیک از بین نخواهد رفت، بلکه با طولانی شدن جنگ در اوکراین بدتر خواهد شد. وقتی این اتفاق بیفتد، می‌توانیم انتظار تحولات سیاسی بزرگ در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا را داشته باشیم. در سال ۱۹۷۷، شورش‌های نان مصر زمانی شروع شد که دولت یارانه‌های اولیه مواد غذایی را متوقف کرد. اعتراض‌های مشابهی در سال‌های ۲۰۰۸، ۲۰۱۱، و اخیراً در سال ۲۰۱۷ با همین محرک شروع شد.

در واقع، برخی استدلال کرده‌اند که بهار عربی تا حد زیادی ناشی از افزایش قیمت مواد غذایی بوده است. قیمت غذا امروز بالاتر از سال ۲۰۱۱ است و فقط در حال افزایش است. افزایش قیمت‌ها احتمالاً نه تنها در مصر، بلکه در سرتاسر منطقه در کشورهایی مانند تونس و الجزایر نیز تأثیر منفی خواهد گذاشت.

کشورهای دیگری مانند لبنان، سوریه و یمن با نتایج بدتری روبرو خواهند شد. افزایش قیمت مواد غذایی شرایط بشردوستانه وحشتناک، درگیری و قحطی گسترده را تشدید خواهد کرد. در بازارهای جهانی گندم، واضح است که تأثیرات جنگ انتخابی پوتین بسیار فراتر از بازار انرژی اروپا محسوس خواهد بود.