بحران انرژی در غرب؛ از ژاکت کارتر تا لزوم توافق با ایران

روح اله کهن هوش نژاد؛ بازار: با آغاز جنگ روسیه و اوکراین، بازار جهانی اختلالاتی را تجربه می‌کند که از زمان جنگ خلیج فارس (۱۹۹۰ تا ۱۹۹۱) تاکنون به خود ندیده است. درحال حاضر بخش عمده‌ای از نفت خام و فرآورده‌های صادراتی روسیه به دلیل تحریم‌ها خریداری ندارند و این مسأله بیانگر وخیم‌تر شدن اوضاع در هفته‌های آتی است. طی روزهای اخیر قیمت نفت به بالاترین سطح خود از سال ۲۰۰۸ رسیده است. در حال حاضر قیمت هر بشکه نفت "وست تگزاس اینترمدیت" برای تحویل در ماه آوریل (فروردین) به ۱۱۸ دلار در هر بشکه رسیده و قیمت نفت برنت نیز برای تسویه در ماه مه (اردیبهشت) مرز ۱۱۷ دلار در هر بشکه را در نوردیده است.

در شرایط کنونی که اختلال در طرف عرضه به وجود آمده، کشورهای مصرف‌کننده به دنبال اجرای اقداماتی فوری همانند آنچه که بانک‌های مرکزی در جریان بحران مالی سال ۲۰۰۸ انجام دادند، هستند. در ادامه به نکاتی اشاره می‌شود که در پیش بینی وضعیت آتی بازار حائز اهمیت هستند.

باتوجه به تحریم‌های آمریکا و اروپا علیه روسیه، فعالان بازار دچار پدیده خودتحریمی نیز می‌شوند چراکه در این شرایط آنها نسبت به آنچه که براساس رژیم تحریم‌ها مجاز است دچار سردرگمی شده و محتاطانه‌تر عمل می‌کنند.

درحال حاضر روسیه حدود ۵ میلیون بشکه نفت خام به اضافه ۳ میلیون بشکه فرآورده نفتی صادر می‌کند. باتوجه به امتناع خریداران از خرید نفت روسیه و احتمال کاهش قابل توجه تقاضا از سوی پالایشگاه‌ها، پیش‌بینی می‌شود در خوشبینانه‌ترین حالت حدود ۲ میلیون بشکه از نفت و فرآورده‌های نفتی روسیه از بازار خارج شود. در حالت بدبینانه، این میزان تا ۵ میلیون بشکه قابل افزایش است. طی روزهای گذشته، نفت خام روسیه با بیش از ۱۸ دلار تخفیف نسبت به قیمت نفت برنت به فروش رسیده که یک رکورد در تخفیف فروش نفت این کشور محسوب می‌شود.

یکی از بزرگترین موانع پیش روی تجارت نفت روسیه، مسأله حمل و نقل دریایی است. شرکت دولتی ساوکامفلات بزرگترین مالک نفت‌کش‌های سایز متوسط (موسوم به افراماکس) در جهان، به شدت مورد تحریم قرار گرفته است. دیگر شرکت‌های بزرگ ترابری دریایی نظیر مرسک و تُرم نیز از عدم انعقاد قراردادهای جدید برای حمل و نقل نفت روسیه خبر داده‌اند. در این شرایط، استفاده از نام‌های ناشناخته در حوزه نفت‌کش باعث بالا رفتن هزینه‌ها تا ۳۰۰ درصد می‌شود. به علاوه، حتی در صورتی که آمریکا و اروپا مجوز انجام پرداخت‌های مربوط به حوزه انرژی را در ساختار تحریمی روسیه صادر نمایند، اما باز هم بسیاری از بانک‌ها از انجام معاملات مربوط به نفت روسیه اجتناب می‌کنند.

آژانس بین‌المللی انرژی روز پنجشنبه گذشته با آزادسازی ۶۰ میلیون بشکه نفت از ذخایر استراتژیک اعضای این سازمان موافقت کرد. گفته می‌شود اعضای آژانس یک و نیم میلیارد بشکه نفت در ذخایر خود دارند. اما در صورت ادامه پدیده خودتحریمی فوق‌الذکر، این میزان آزادسازی کافی نخواهد بود. چنانچه هدف از آزادسازی ۶۰ میلیون بشکه، پوشش ۳۰ روز باشد (که چنین به نظر می‌رسد)، این به معنی روزی ۲ میلیون بشکه است که تنها می‌تواند خوشبینانه‌ترین حالت کمبود را پوشش و در صورت بدتر شدن اوضاع به هیچ وجه کافی نخواهد بود.

آژانس بین‌المللی انرژی از هند و چین نیز خواسته ذخایر استراتژیک خود را آزاد نمایند. با این حال، آزادسازی ذخایر یک سیاست محکوم به شکست است چرا که ذخایر محدودند و کمبودها رو به فزونی. لذا در این شرایط مدیریت تقاضا و صرفه‌جویی نیز اجتناب‌ناپذیر خواهد بود. کشورهای غربی باید بار دیگر به یاد ژاکت جیمی کارتر رئیس‌جمهور آمریکا بیافتند. وی دو هفته پس از رسیدن به قدرت در جریان بحران انرژی سال ۱۹۷۹، با پوشیدن ژاکت در اتاق خود صرفه‌جویی در انرژی را به مردم آمریکا گوشزد کرد.

در آن سو تولیدکنندگان نفت شیل از فرصت نفت بالای ۱۰۰ دلار برای پرداخت سود سهام، کاهش بدهی‌ها و افزایش مخارج استفاده کرده‌اند. باید ببینیم آیا در ادامه دولت آمریکا این تولیدکنندگان برای تولید را تحت فشار قرار خواهد داد یا تنها به فشار بر روی کشورهای اوپک اکتفا خواهد کرد. لازمه این کار بازگشت به شعار مشهور "حفاری، حفاری به هر قیمتی" (Drill , Baby , Drill) است که در سال ۲۰۰۹ مطرح شد. این شعار اولین بار در مجمع ملی جمهوری‌خواهان توسط مایکل استیل مطرح شد. وی مدتی بعد به ریاست کمیته‌ ملی جمهوری‌خواهان انتخاب شد. پس از اینکه معاون نامزد جمهوری‌خواهان در مناظره‌اش با جو بایدن از این شعار استفاده کرد، عبارت مذکور محبوبیت پیدا کرد و سر زبان‌ها افتاد. البته پس از نشت نفت در سال ۲۰۱۰ در یکی از دکل‌های حفاری بریتیش پترولیوم در خلیج مکزیک، شعار فوق تبدیل به " نشت دادن، نشت دادن به هر قیمتی"(Spill , Baby , Spill) شد.

نهایتاً اینکه توافق هسته‌ای با ایران می‌تواند از شدت بحران بکاهد. این توافق می‌تواند در کوتاه مدت ۵۰۰ میلیون بشکه در روز و حدود ۶ ماه بعد ۵۰۰ میلیون بشکه دیگر را روانه بازار کند. اگرچه نااطمینانی‌ها همچنان مذاکرات وین را احاطه کرده، لکن ایران می‌تواند از این فرصت برای کسب امتیاز بیشتر استفاده کند چرا که غربی‌ها به خوبی می‌دانند بدون توافق با ایران چشم‌انداز بازار نفت برای آنها تیره‌تر خواهد بود.