الهام رئوفی فر؛ بازار: تغییر اقلیم از موضوعاتی است که طی سال های گذشته به بحث داغ مباحث علمی و طبیعی تبدیل شده است. خشکسالی های پیاپی و کاهش چشمگیر بارندگی این نگرانی را ایجاد کرده سرزمین ما شاهد تغییرات آب و هوایی شدیدی قرار دارد.
یکی از آثار تغییر اقلیم، در کنار خشکسالی، بارش رگباری در فصول خاصی از سال است که اغلب باعث سیلاب و آب‌گرفتگی‌های شدید را به همراه دارد.
در شرایطی که مدت زمان بارندگی‌ها به بازه زمانی کوتاهی رسیده و بارش برف هم در ارتفاعات نسبت به چند دهه گذشته به شدت کاهش یافته است، کمبود آب اتفاق بعید و دور از انتظاری نیست. اما اینکه متخصصان و متولیان برای مقابله با این مشکل و مدیریت بارش‌هایی که با شدت و در زمانی کوتاهی نازل می‌شود چه تدابیری اندیشیده‌اند، مهم است.
از نگاه مدیران گلستانی سدها و آب بندان ها یکی از سیاست‌های مناسب برای نگهداری آب هستند اما به اعتقاد کارشناسان این راهکار در شرایطی که استان با تغییر اقلیم، خشکسالی و تبخیر ۶۰ درصدی بارش‌های آسمانی روبه روست قدری دور از انتظار به نظر می‌رسد.
به باور این متخصصین برای استانی مانند گلستان که تنها از نعمت سه رودخانه برخوردار است احداث ۱۴ سد، قدری زیادی روی بوده و به نوعی همین اقدام هم تنش خشکسالی را افزایش داده است.
در این راستا میزگردی با موضوع «امکان‌سنجی و نیازسنجی سدسازی» با حضور «سید محسن حسینی» مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای گلستان، «جواد تیموری» معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه‌ای گلستان و «حمید شجاع رستگاری» کارشناس ارشد مدیریت منابع آب در استان ترتیب دادیم.
کاهش سطح آب‌های زیرزمینی
حسینی: جالب است بدانید که میزان بارندگی استان تا سال ۲۰۵۰ تغییر خاصی نمی‌کند اما تعداد روزهای بارانی کاهش خواهد یافت و این بدان معناست که میزان بارش فعلی در آینده به صورت رگباری خواهد بود و به این ترتیب آب فرصت کافی برای نفوذ به خاک نخواهد داشت به این ترتیب میزان آب‌های سطحی بیشتر می‌شود اما آب‌های زیرزمینی کاهش می‌یابد.
پیش بینی می‌شود با این روند بارندگی‌های شدید، در آینده با سیلاب‌های بزرگ‌تری دست به گریبان خواهیم شد بنابراین توسعه آبخیزداری، مدیریت اراضی شیب دار، مهندسی رودخانه، انحراف مسیر سیلاب و سدسازی تدبیری برای مقابله با سیلاب‌های احتمالی در سال‌های آینده است ضمن اینکه در کنار این موارد باید مدیریت دیم تقویت شود.
طرح‌های آبخیزداری از سال ۸۱ به صورت جدی مطرح شد اما بر اساس آمارهای رسمی، این طرح‌ها فقط در ۲۵ هزار هکتار از اراضی اجرا شده است
در حال حاضر ۴۰۰ هزار هکتار از اراضی استان از طریق کشت دیم آبیاری می‌شود اما با توجه به افزایش شدت بارندگی در سال‌های آینده امکان این نوع کشت وجود نخواهد داشت که در آن صورت نه تنها بارندگی برای بخش کشاورزی سودآور نخواهد بود بلکه آسیب‌رسان هم است.
بر اساس تحقیقات انجام شده در دی ماه سال‌های آینده دمایی بسیار سرد به همراه بارش برف تجربه خواهیم کرد، مطابق این گزارش‌ها در بهمن ماه هوای بهاری حاکم خواهد شد و به این ترتیب تمامی برفی که در دی ماه نشستند با آفتاب بهمن ماه تبدیل به روان آب‌ها خواهدشد.به همین خاطر وقوع سیلاب‌های شدید در ماه‌های بهمن و اسفند دور از انتظار نخواهد بود.
در حال حاضر مجموع سدهای استان ۱۴ مخزن است که حجم این سدها حدود ۲۵۰ میلیون متر مکعب محاسبه شده که تا ۴۰۰ میلیون متر مکعب هم قابلیت تنظیم، در سال‌های مختلف را دارد. بر این اساس سدهای نرماب، چایلی، آقدکش از طرح‌های در دست احداث است ضمن اینکه علاج بخشی سد وشمگیر آق‌قلا هم در برنامه کاری ما قرار دارد.
به نظرم سدسازی کار خوبی است اما عوارضی دارد، سدسازی مانند شهرسازی است در عین حالی که نباید متوقف شود باید آن را تعدیل کرد. مثلاً سد گلستان را در یک زمانی برای بخش کشاورزی ساختیم که بعدها پرورش ماهی هم در آن انجام شد ضمن اینکه گردشگری هم در کنار آن راه اندازی شد.
اما نکته دارای اهمیت در اینجا طرح‌های مدیریت اراضی شیبدار است که بر اساس برنامه‌ها باید بر روی ۱۱۰ هزار هکتار کار می‌شد اما این طرح‌ها از سال ۸۱ تاکنون به صورت جدی گرفته نشد بر همین اساس تاکنون فقط در ۲۵ هزار هکتار از اراضی اجرایی شده است اما به نظر می‌رسد اجرا این طرح در قسمت جنوبی استان که فرسایش خاک در آن زیاد است، یک ضرورت به شمار می‌رود.
احداث ۱۴ سد زیاده روی است
شجاع: چندین سال است کشورهایی مانند آمریکا از بحث سدسازی خارج شدند، هرچند یک سد خوب نیاز هر استانی است اما برای استانی مانند گلستان که فقط سه رودخانه دارد احداث ۱۴ سد قدری زیاده روی به نظر می‌رسد.
با توجه به تغییر اقلیم و خشکسالی این منطقه تبخیر آب بر سدها امری بدهی به نظر می‌رسد به همین خاطر در بسیاری از کشورها اکنون بر روی سدهای زیرزمینی کار می‌کنند.
امیدوارم برای سدهایی که ساخته شده دبی پایه رودخانه رعایت شود همچنین از استان خراسان شمالی هم بخواهیم که دبی پایه رودخانه اترک را رعایت کند. به نظرم وابستگی به سدها به عنوان نقطه ضعف در پدافند غیرعامل است؛ به این فکر کنیم سدهای زیادی که ساخته شده یک نقطه ضعف در زمان جنگ به شمار می‌رود زیرا اگر دشمن این سدها را نشانه بگیرد زندگی برای مردم دشوار خواهد بود.
میزان بارندگی استان ۹ میلیارد متر مکعب است که از این میزان رقمی حدود ۶.۵ میلیارد مترمکعب به صورت تبخیر از دسترس ما خارج می‌شود
سایر کشورها سدسازی را کنار گذاشته و روش‌های مدیریتی را اعمال می‌کنند، مدیریت روان آب شهری و حوزه آن از مباحث مطرح در منابع آبی است.
وقتی توپوگرافی استان به گونه‌ای است که بیشترین شیب را دارد و ما می‌دانیم که رسوب حاصل از این شیب با بارندگی شدید و لحظه‌ای استان وارد حوزه سد می‌شود، پس چرا ما سدسازی را در استان توسعه دادیم تا در سال‌های آینده سدها به انباشتی از این رسوبات تبدیل شوند.
سدسازی درمان مشکل کم آبی نیست بلکه مانند مُسکن عمل می‌کند، اگر سدسازی جوابگوی مشکل بحران آب بود، دنیا باز هم آن علم را نگه می‌داشت. چرا بیشتر به سمت طرح‌های آبخوان، آبخیزداری و استفاده از سیستم چرخش آب نمی‌رویم، بیشتر ما سراغ اولین گزینه که همان سدسازی است، رفتیم و سایر راه‌ها نادیده گرفتیم.
متاسفانه با شرایط کم آبی فعلی هنوز در استان کشاورزی به صورت سنتی انجام می‌شود این روند به هدر رفت آب استان سرعت بخشیده است؛ گلستان در آینده نزدیک در مقوله آب مشکلات زیادی خواهد داشت، هرچند که چند سالی است مشکلات استان آغاز شده اما به مرور افزایش خواهد یافت.
تبخیر ۶.۵ میلیارد مترمکعب بارندگی
تیموری: در حال حاضر میزان بارندگی استان ۹ میلیارد متر مکعب است که از این میزان رقمی حدود ۶.۵ میلیارد مترمکعب به صورت تبخیر از دسترس ما خارج می‌شود. از ۲.۵ میلیارد متر مکعب باقیمانده حدود ۵۰ درصد فرصت نفوذ در سفره‌های آب زیرزمینی را دارد ۵۰ درصد دیگر به صورت روان آب جاری می‌شود.
اگر این مقدار آب تجدید پذیر را تقسیم بر جمعیت حدود دو میلیون نفری استان کنیم حدود یک هزار و ۲۵۰ مترمکعب در سال به هر نفر اختصاص می‌یابد. در این میان آب کشاورزی و صنعت را هم باید در نظر گرفت، بنابراین واضح است که این حجم آب با توجه به میزان جمعیت و سایر مصارف دیگر برای استان کافی نیست.
عواملی مانند نوع بارش اینکه برف یا باران باشد در جذب آن در خاک تاثیرگذار است. زیرا بارش نرم و آرام رواناب کمتری تولید کرده و فرصت نفوذ به طبقات زمین را ایجاد می‌کند. یکی دیگر از مباحثی که فرصت نفوذ آب به داخل زمین را افزایش خواهد داد، بحث پوشش گیاهی است که نیاز است در این بخش اقداماتی انجام شود.
نظر شما