واردات گاز الجزایر و جمهوری آذربایجان روی میز اروپا| تردید در دوراهی مسکو- بروکسل

توحیدورستان؛ بازار: با تشدید اختلافات در مرز اوکراین و احتمال افزایش حمله مسکو به کی‌اف، اتحادیه اروپا برای کاهش تاثیرات قطعی احتمالی گاز صادراتی روسیه که ۴۰ درصد نیاز این اتحادیه را تامین می کند، حالا بروکسل با همکاری واشنگتن به دنبال یافتن جایگزین مناسب برای گاز صادارتی روسیه است که به باور کارشناسان این امر حداقل در کوتاه مدت امکان پذیر نیست.

باید توجه داشت که اتحادیه اروپا از دو طریق خط لوله و LNG میتواند نیاز گازی خود را تامین کند؛ در بخش LNG حتی صادرکنندگان اصلی و البته همپیمانان غرب یعنی قطر و استرالیا به دلیل نیاز به زیرساخت و داشتن قرارداد و تعهد به کشورهای آسیایی، فعلا این امکان را ندارند. در بحث خط لوله نیز حداقل در کوتاه و البته با وجود مشکلات ژئوپلتیکی شاید نتواند در کوتاه مدت جایگزین گاز روسیه باشد برای بررسی این موضوع در نوشتار زیر به دو گزینه اتحادیه اروپا یعنی الجزایر و جمهوری آذربایجان می پردازیم.

الجزایر؛ از نیاز به درآمد ارزی تا رابطه نزدیک با مسکو
الجزایر، تامین کننده بزرگ گاز ایتالیا و اسپانیا و بزرگترین منبع واردات اتحادیه اروپا پس از روسیه و نروژ است و از همین روی می‌تواند حداقل بخشی از کمک‌هایی که ایالات متحده و دیگران به دنبال آن هستند را فراهم کند. از سوی دیگر درآمد ارزی این کشور آفریقایی را افزایش و نفوذ دیپلماتیک آن در اروپا بسط می‌دهد. البته می‌تواند روابط رو به رشد الجزایر با روسیه بر هم بزند.

از همین روی اگر الجزایر می‌خواهد یک صادرکننده کلیدی انرژی باقی بماند دستیابی به بازار اروپا نقش مهمی در این راستا دارد اما هزینه آن تضعیف روابط عمیق‌ با مسکو است و مشخص نیست که صادرات انرژی این عضو اوپک، که به دلیل کمبود سرمایه‌گذاری و رشد سریع تقاضای داخلی متوقف شده است، چگونه می‌تواند در فکر صادرات به اروپا باشد

غول انرژی روسیه گازپروم و الجزایر در ماه سپتامبر متعهد شدند که در تولید و انتقال گاز با یکدیگر همکاری کنند. روزنامه دولتی الجزایر المجاهد از این نشست با عنوان «مشارکت بین دو غول» یاد کرد. تولیدکننده دولتی سوناطراک روز چهارشنبه اعلام کرد که میدان گازی ال اسل، سرمایه گذاری مشترک آن با گازپروم، در سال ۲۰۲۵ تولید را آغاز خواهد کرد.

از همین روی اگر الجزایر می‌خواهد یک صادرکننده کلیدی انرژی باقی بماند دستیابی به بازار اروپا نقش مهمی در این راستا دارد اما هزینه آن تضعیف روابط عمیق‌ با مسکو است. همچنین مشخص نیست که صادرات انرژی این عضو اوپک، که به دلیل کمبود سرمایه‌گذاری و رشد سریع تقاضای داخلی متوقف شده است، چگونه می‌تواند در فکر صادرات به اروپا باشد.

بر اساس انجمن کشورهای صادرکننده گاز، تولید گاز الجزایر در سال ۲۰۱۹ به کمترین میزان خود در حداقل یک دهه گذشته رسید. در همین حال، مقدار بیشتری از منابع تولیدی در نیروگاه‌های محلی برای تأمین انرژی جمعیت رو به رشد الجزایر استفاده می‌شود، از همین روی فضای کمتری برای صادرات باقی می‌ماند.

هرچند الجزایر می‌تواند عرضه گاز LNG به اروپا را افزایش دهد، اما مقادیر موجود نمی‌تواند شکاف ناشی از کاهش شدید عرضه گاز روسیه را پر کند. البته به گفته برخی از کارشناسان حوزه انرژی، چون مقامات الجزایری به درخواست‌های مکرر در این زمینه پاسخ ندادند؛ حالا ایالات متحده در حال گفتگو با شرکت‌هایی است که در این کشور فعالیت می‌کنند، نه شرکت‌های الجزایری یا خود دولت. Eni SpA، TotalEnergies SE و Equinor ASA از جمله شرکت‌های بین‌المللی هستند که قرارداد تولید مشترک در این کشور دارند.

بحران اروپا مصادف با دوران افول صنعت نفت و گاز این کشور ۴۴ میلیونی است. سقوط قیمت نفت در حوالی سال ۲۰۱۴ و اعمال سیاست های ریاضتی اقتصادی، نقش مهمی در برانگیختن یک جنبش اعتراضی ایفا کرد که عبدالعزیز بوتفلیقه، رئیس جمهور خود را مجبور به بازنشستگی در سال ۲۰۱۹ کرد.

هرچند ذخایر ارزی الجزایر پس از سقوط قیمت نفت در سال ۲۰۱۴ به شدت کاهش یافت اما به نظر می‌رسد که افزایش مجدد قیمت انرژی با ثبات اقتصادی همراه شده است.

مشکلات موجود هم باعث تغییر ماهیت اقتصاد وابسته به انرژی الجزایر نشد، از همین روی صندوق بین المللی پول از مدت‌ها قبل از الجزایر خواستار تنوع بخشیدن به اقتصاد خود است. به گفته ریکاردو فابیانی، مدیر پروژه آفریقای شمالی در گروه بین المللی بحران؛ در این شرایط افزایش درآمد نفت و گاز احتمال به تعویق افتادن هر گونه بازسازی گسترده را افزایش می‌دهد. او گفت که الجزایر با سرکوب تظاهرات و هدف قرار دادن گروه‌های اسلام‌گرا و جدایی‌طلب «به طور موقت تهدیدهای اصلی برای ثبات رژیم را خنثی کرده است، اما مشخص نیست که رئیس‌جمهور و دولت در آینده چه خواهند کرد».

روابط خارجی نیز یک عامل است. در اواخر اکتبر، الجزایر خط لوله گاز کلیدی به اسپانیا را که از مراکش عبور می کرد، به دلیل تشدید اختلاف با مراکش بر سر رابطه با اسرائیل و قلمرو مورد مناقشه صحرای غربی، متوقف کرد. این اختلاف با مراکش به طور بالقوه سالانه حدود ۱ میلیارد متر مکعب در سال را برای صادرات بیشتر آزاد می‌کند. با این حال، الجزیره توانسته است از طریق مسیرهای دیگر، صادرات خود به اسپانیا را ثابت نگه دارد.

جمهوری آذربایجان و نیاز به همکاری ترکمنستان
با افزایش نگرانی‌های اروپا نسبت به توقف صادرات گاز مسکو، اروپا و جمهوری آذربایجان در مورد افزایش عرضه گاز جمهوری آذربایجان به این قاره رایزنی کرده‌اند. جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، در ۳۰ ژانویه تایید کرد که بروکسل در حال مذاکره با باکو است. وی نوشت: در صورت شکست دیپلماسی، ما آماده هستیم و به دنبال همه گزینه‌ها خواهیم بود. البته این موضوع در گرو بهبود انعطاف‌پذیری در همکاری با شرکای خود مانند ایالات متحده، قطر و جمهوری آذربایجان، است.

الین سلیمانوف، سفیر آذربایجان در بریتانیا، به بلومبرگ گفت: «اگر نیاز فوری باشد، همانطور که در ترکیه دیدیم، کمک می‌کنیم اما حجم گاز آذربایجان با حجم روسی برابری نمی‌کند، این بدیهی است.

پایگاه اوراسیانت در این مورد نوشت که جمهوری آذربایجان نزدیک به دو دهه است که برای تبدیل شدن به یک صادرکننده مهم گاز به اروپا تلاش کرده است که در اواخر سال ۲۰۲۰ با راه اندازی خط لوله گاز ترانس آدریاتیک (TAP) که گاز آذربایجان را از یونان و آلبانی و از طریق دریای آدریاتیک به ایتالیا منتقل می‌کند، به اوج خود رسید. اما همانطور که سلیمانف مطرح کرد، نه تولید گاز جمهوری آذربایجان و نه زیرساخت خط لوله فعلی ظرفیت کافی برای جایگزینی صادرات گاز روسیه به اروپا را ندارند که در سال ۲۰۲۰ در مجموع به ۱۵۸.۵ میلیارد متر مکعب رسید.

در مجموع صادرات آذربایجان به اروپا به خط لوله TAP محدود می‌شود که ظرفیت سالانه آن تنها ۱۰ میلیارد متر مکعب در سال است. اکنون با حمل حدود ۸.۱ میلیارد متر مکعب، فضای اندکی برای ذخیره وجود دارد. بنابراین برای توسعه TAP نیاز به سرمایه گذاری بالایی است تا ظرفیت آن را دو برابر می کند و به حداکثر ۲۰ میلیارد متر مکعب در سال برساند

برای مدت طولانی تولید گاز خود جمهوری آذربایجان نتوانسته همگام با تقاضای فزاینده داخلی و تعهدات صادراتی خود پیش برود و برای ایجاد تعادل، گاها به واردات دوره‌ای نیز متکی بوده است. همانطور که سلیمانوف نیز می‌گوید جمهوری آذربایجان به تازگی موافقت کرده است که حجم بیشتری گاز - ۴ میلیون متر مکعب در روز - را در ماه فوریه به ترکیه صادر و به همسایه خود کمک کند که به دلیل کاهش غیرمنتظره صادرات گاز ایران است.

به نظر می‌رسد که این گاز اضافی که به ترکیه وعده داده شده بود، تنها به لطف یک قرارداد سوآپ سه جانبه با ترکمنستان و ایران امکان‌پذیر شد که براساس آن ایران سالانه بین یک و نیم تا دو میلیارد متر مکعب گاز از ترکمنستان وارد و به همین میزان به آذربایجان صادر می‌کند. به این ترتیب گزینه‌های صادرات باکو نیز محدود است.

در مجموع صادرات جمهوری آذربایجان به اروپا به خط لوله TAP محدود می‌شود که ظرفیت سالانه آن تنها ۱۰ میلیارد متر مکعب در سال است. اکنون با حمل حدود ۸.۱ میلیارد متر مکعب، فضای اندکی برای ذخیره وجود دارد. بنابراین برای توسعه TAP نیاز به سرمایه گذاری بالایی است تا ظرفیت آن را دو برابر می کند و به حداکثر ۲۰ میلیارد متر مکعب در سال برساند.

البته سوکار اعلام کرده است که کنسرسیوم TAP در حال حاضر در حال انجام مطالعات است و می‌تواند تصمیم بگیرد که در سال جاری برای افزایش ظرفیت سرمایه‌گذاری کند. اما این یک شبه اتفاق نمی‌افتد و ممکن است چندین سال طول بکشد تا هر گاز اضافی جمهوری آذربایجان در دسترس بازارهای اروپایی قرار گیرد.

مشارکت با ترکمنستان
جمهوری آذربایجان دارای چندین میدان گازی در دریای خزر است که در حال توسعه یا در انتظار سرمایه گذاری لازم است، در حالی که ترکمنستان همسایه، طبق برخی برآوردها، چهارمین ذخایر بزرگ گاز در جهان با ۱۹.۵ تریلیون متر مکعب است. به عنوان یک کشور محصور در خشکی که مسیرهای آن به بازار توسط سایر کشورهای صادرکننده گاز مسدود شده است، ذخایر گاز ترکمنستان عمدتا هنوز توسعه نیافته است.

با این حال، توافق سال گذشته بین ترکمنستان و جمهوری آذربایجان بر سر توسعه مشترک میدان «دوستلوق» در دریای خزر که زمانی مورد مناقشه بود، می‌تواند نیروهای دو رقیب را برای تامین گاز بیشتر برای صادرات متحد کند. پروژه دیگری با حمایت سرمایه گذاران آمریکایی برای خط لوله گاز خزر نیز فرصت‌هایی را برای افزایش حجم گاز موجود برای صادرات به اروپا ارائه می‌دهد.