پیمان تجارت آزاد چین و اعراب خلیج فارس؛ جایگاه ایران در سیاست منطقه ای پکن کجاست؟

بازار؛ گروه بین الملل: در ۱۰ ژانویه، وزیران امور خارجه بحرین، عربستان سعودی، کویت، عمان و دبیر کل شورای همکاری خلیج فارس برای یک سفر پنج روزه جهت تعمیق روابط خود با پکن وارد چین شدند. نمایندگان پادشاهی های خلیج فارس با همتای چینی خود، «وانگ یی»، با هدف تحکیم مشارکت های دوجانبه خود در زمینه های متعدد، مجموعه ای از نشست های دوجانبه برگزار کردند. از یک سو، کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به دنبال روابط نزدیک تر با پکن هستند، عمدتاً برای تنوع بخشیدن به اقتصادهای وابسته به نفت خود و تشویق سرمایه گذاری چین در منطقه.

در این چارچوب، سفر بی‌سابقه شورای همکاری خلیج فارس احتمالاً راه را برای پیشرفت عملی در مذاکرات توافقنامه تجارت آزاد (FTA) بین دو طرف که اولین بار در سال ۲۰۰۴ مطرح شد و سال گذشته در جریان تور وانگ یی در خلیج فارس بازگشایی شد، هموار خواهد کرد.

از سوی دیگر، چین به دنبال تقویت روابط خود با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس است که نماینده مهم ترین شرکای تجاری پکن و تامین کنندگان انرژی در خاورمیانه است. به موازات سفر رسمی شورای همکاری خلیج فارس، «حسین امیرعبداللهیان»، وزیر امور خارجه ایران، ۱۴ ژانویه به چین سفر کرد.

نگرانی‌های فزاینده در مورد آسیای مرکزی از جمله موضوعاتی بود که در مذاکرات وزیر امور خارجه ایران در پکن مورد بررسی قرار گرفت. در سال‌های گذشته، چین علی‌رغم تحریم‌های آمریکا، حجم فزاینده‌ای از نفت ایران را خریداری کرده است. علاوه بر این، چین از مذاکراتی که در حال حاضر در وین با هدف احیای توافق هسته ای ۲۰۱۵ ایران در جریان است، حمایت می کند.

به طور کلی، این اولین فعالیت دیپلماتیک در نوع خود ممکن است نشان دهنده قصد چین برای افزایش نقش خود در منطقه خاورمیانه باشد، که برای منافع استراتژیک این کشور و منطقه ای که ایالات متحده به طور سنتی یک قدرت مسلط در آن بوده، حیاتی است. در عین حال، نشان می دهد که چگونه روابط خلیج فارس و چین امروزه فراتر از روابط اقتصادی است.

چین در حال ایجاد مشارکت استراتژیک جامع با کشورهای منطقه خلیج فارس
سفر هیئت بلندپایه شورای همکاری خلیج فارس (GCC) به چین نشان دهنده توجه روزافزون پکن به تقویت همکاری های تجاری و امنیتی منطقه ای است. محرک های کلیدی سیاست چین در قبال خلیج فارس تنها ریشه در بهره برداری از منابع انرژی ندارد. این نشست نشان دهنده نقشی دوباره برای مشارکت استراتژیک جامع بین پکن و شورای همکاری خلیج فارس برای ارتقای امنیت و ثبات در خاورمیانه است.

همچنین، همکاری چین و کشورهای حاشیه خلیج فارس به دلیل انتقال اقتصاد پادشاهی‌های خلیج‌فارس از اقتصادهای مبتنی بر هیدروکربن‌ها به سمت توسعه فناوری پیشرفته و ارائه زیرساخت‌های دیجیتال جامع پکن تسریع شده است. چرخش ایالات متحده آمریکا به منطقه ایندوپاسیفیک، ادراک پادشاهی های خلیج را از رها شدن از واشنگتن تقویت کرد و پکن به سرعت در حال پر کردن این شکاف است. باید گفت سوریه نیز به طرح یک کمربند یک جاده چین پیوست.

شورای همکاری خلیج فارس در پکن: گامی منسجم به سوی چین؟
سفر وزرای امور خارجه شورای همکاری خلیج فارس به پکن بسیار جالب و بحث برانگیز است زیرا نشان دهنده اقدام منسجم سیاست خارجی شورای همکاری خلیج فارس است، چیزی که در پنج سال گذشته شاهد آن نبودیم. این بازدید همچنین نشان دهنده انگیزه صادرکنندگان نفت شورای همکاری خلیج فارس که بیشتر بر خریداران چینی متمرکز شده اند می باشد.

سفر مقامات بلندپایه شورای همکاری خلیج فارس به پکن به دنبال ابتکار عمل چینی انجام شد و چالش چین گسترش روابط خارج از نیازهای انرژی و تقویت روابط برای مقاومت در برابر فشار ناشی از هرگونه تنش ژئوپلیتیکی آینده خواهد بود.

ایجاد مشارکتی فراتر از بخش انرژی
نشست‌های اخیر چین و شورای همکاری خلیج فارس را می‌توان در دو خط کلی نگریست. اول اینکه، هرچه تمرکز ایالات متحده آمریکا بر منطقه ایندوپاسیفیک برای مهار چین و عقب‌نشینی از خاورمیانه بیشتر شود، چین نقش خود را در منطقه دوم افزایش می‌دهد.

دوم اینکه از نظر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، چین مهمترین شریک تجاری آنها بوده و جلسات اخیر را می توان از این منظر بررسی کرد: الف) چین کشورهای شورای همکاری خلیج فارس را برای تحولات توافق هسته ای ایران آماده می کند (برجام احتمالا به زودی احیا می شود)؛ ب) تسریع توافق تجارت آزاد چین و شورای همکاری خلیج فارس که هر دو طرف مشتاق آن هستند(احتمالاً در میان مدت، اگر نه کوتاه مدت، در آینده اتفاق می افتد)؛ ج) افزایش همکاری در زمینه های پررونق جدید مانند انرژی سبز، فن آوری و مانند آن که هم منافع چین و هم استراتژی های متنوع اقتصادی کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و دیدگاه های ملی را تقویت می کند؛ و در نهایت: د) تقویت همکاری های امنیتی، نظامی و اطلاعاتی با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس.

ریاض روی شراکت موازی با واشنگتن و پکن شرط بندی می کند
برای پادشاهی عربستان، روابط با چین تا کنون نشان دهنده فرصتی بزرگ بوده است که ناشی از وابستگی متقابل ساختاری بین چشم انداز ۲۰۳۰ و طرح یک کمربند یک جاده است: انرژی، سرمایه گذاری، فناوری، زیرساخت ها و خطوط دریایی. اما کلمه امنیت به طور گسترده در گزارش های دیدارهای اخیر عربستان و چین دیده می شود. پس از سال‌ها مشارکت اقتصادی-محور، این واقعیت نشان می‌دهد که فصل جدید ژئوپلیتیکی پس ازحضور آمریکا در خلیج فارس به واقعیت تبدیل شده است.

عربستان سعودی همچنان به شرط بندی بر شراکت موازی با واشنگتن و پکن ادامه می دهد و امیدوار است از پیامدهای منطقه ای این رقابت سیستماتیک عبور کند. برای ریاض و پادشاهی‌های همسایه، این تنها راه - هرچند خطرناک - برای حفظ منافع ملی آنهاست.

ابوظبی: غایب بزرگ در پکن
امارات متحده عربی و چین شراکت استراتژیک جامع دارند - عالی ترین شکل روابط دیپلماتیک و همکاری که چین می تواند به سایر کشورها ارائه دهد. اما غیبت امارات متحده عربی در هیئت خلیج فارس در پکن ممکن است نشان دهنده استراتژی پوشش ریسک باشد زیرا تلاش می کند تنش ها را با دیگر شریک امنیتی اصلی خود، ایالات متحده آمریکا کاهش دهد. در ماه‌های اخیر، پس از ادعای واشنگتن مبنی بر ساخت تأسیسات نظامی چینی‌ در بندری در نزدیکی ابوظبی، شاهد مخالفت آمریکایی‌ها با توسعه شبکه ۵G امارات توسط هواوی و تصمیم اماراتی‌ها برای لغو خرید برنامه‌ریزی شده از چین هستیم.

تنظیم مجدد مداوم روابط چین و ایران
سفر وزیر امور خارجه ایران به پکن بخشی از بازسنجی مداوم روابط چین و ایران است. در طی سه سال گذشته، روابط چین و ایران به دلیل درک ایران مبنی بر اینکه چین به شراکت اقتصادی وعده داده شده خود عمل نمی کند و در مواجهه با تحریم های ثانویه ایالات متحده آمریکا تجارت نفتی و غیرنفتی خود را کاهش داده، تیره شد.

چین به نوبه خود حملات تحت حمایت ایران به زیرساخت‌های نفتی و نفتکش‌ها در عربستان سعودی و امارات - بخش‌های حیاتی زنجیره تامین انرژی چین - را تحریک‌آمیز و خطرناک می‌دانست.

به نظر می‌رسد که تلاش‌های ایران برای مذاکره با همسایگان عرب خود به کاهش تنش‌ها در روابط تهران و پکن و تا حدی به حفظ امنیت انرژی چین کمک کرده است. واردات نفت چین از ایران نیز به نوبه خود افزایش یافته است. اگر این گفت‌وگوهای منطقه‌ای ادامه یابد و بتوان برجام را احیا کرد، ایران ممکن است در نهایت به همسایگان خود برسد و ثمرات یک رابطه سیاسی و اقتصادی کارآمدتر با چین را ببیند.

بایدن نسبت به چین محتاط تر می شود
دولت بایدن نسبت به چین محتاط تر می شود زیرا تنها رقیبی است که می تواند قدرت اقتصادی، دیپلماتیک، نظامی و فناوری را برای به چالش کشیدن یک سیستم بین المللی باز ترکیب کند.

حمایت چین از پروژه‌های زیرساختی بزرگ ممکن است در اصل مورد استقبال ایالات متحده باشد، اما واردات تجهیزات ۵G هواوی و پهپادهای مسلح مشکل‌ساز تلقی می‌شود. تحلیل اخیر فرماندهی مرکزی ایالات متحده آمریکا این است که چین در حال گسترش حضور نظامی خود برای ایمن سازی مسیرهای حیاتی انرژی و تجارت است.

یک تأسیسات نظامی چینی در امارات متحده عربی این نگرانی‌ها را برجسته کرد، اگرچه اختلافاتی در مورد عملکرد آن وجود داشت. کاخ سفید به سرعت وارد عمل شد، زیرا یک مدل ترکیبی از عملیات بندری همراه با استفاده نظامی می تواند سابقه ای در منطقه ایجاد کند و هژمونی ایالات متحده را تضعیف کند.

واشنگتن با تقویت همکاری های اقتصادی و استراتژیک، مانند پیمان چهارجانبه جدید متشکل از ایالات متحده، هند، اسرائیل و امارات متحده عربی به این اقدامات پاسخ می دهد.