بازار؛ گروه بین الملل: اندیشکده شورای آتلانتیک اخیرا مقاله ای با قلم «لی چن-سیم» و «نیکول گراجوفسکی» با عنوان «روسیه چه منافعی از عضویت ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای به دست می آورد؟» منتشر نموده است. ترجمه متن مقاله در ادامه می آید.
موافقت سازمان همکاری‌های شانگهای (SCO) با عضویت ایران در پی بیش از یک دهه مخالفت، بازتابی از روابط رو به رشد ایران و روسیه است. مشارکت ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای بخشی از سیاست این کشور برای چرخش به شرق و تقویت روابط با چین و روسیه است.
ایران نیز بخشی از پروژه بلندپروازانه روسیه در منطقه اورآسیا است، چارچوبی مبهم و توسعه نیافته برای تقویت یکپارچگی ژئوپلیتیکی و اقتصادی در سراسر منطقه. به‌علاوه، مسکو ایران را بازیگری مهم در امنیت منطقه‌ای می‌داند.
در سطح منطقه‌ای، روسیه از دیرباز ایران را نیرویی ثبات‌ساز علیه چالش‌ها و تهدیدات مشترک، مانند قاچاق مواد مخدر، تروریسم و جنایت‌های فراملی، می‌داند. از سال ۲۰۰۷ تاکنون، ایران به عنوان عضو ناظر در این سازمان به اشتراک اطلاعات در زمینه مقابله با قاچاق، تروریسم و جنایت‌های فراملی، پرداخته است. تلاش‌های روسیه و سازمان همکاری‌های شانگهای برای میانجیگری در افغانستان بارها اهمیت مشارکت بازیگران منطقه‌ای در این فرایند را اثبات کرده است.
با سلطه طالبان در افغانستان برای بار دوم و خیزش داعش در عراق و شام و در افغانستان، نقش ایران، روسیه و سازمان همکاری‌های شانگهای در فرایند ایجاد ثبات در افغانستان افزایش یافته است. از نگاه روسیه، تحولات افغانستان ضرورت عضویت دائمی ایران در شانگهای و همچنین ضرورت تعامل با تهران از طریق گفتگوهای چهارجانبه روسیه-چین-پاکستان- آمریکا را تقویت کرده است.
به احتمال زیاد، عضویت ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای فراهم‌کننده یک بستر رسمی برای روسیه است تا از طریق آن روابط عمیق بین چین با ایران را به دقت زیر نظر بگیرد. از دید مسکو، امضای توافق همکاری ۲۵ ساله بین ایران و چین در تناقض کامل با تردیدهایی است که پیرامون احیای توافق بلند مدت روسیه با ایران (معاهده روابط متقابل و اصول همکاری تهران-مسکو) وجود دارد، توافقی که در ماه مارس منقضی شد.
نخستین بار نیست که روسیه عاملی با عنوان چین را در تصمیم‌گیری‌هایش دخالت می‌دهد. مثلا مسکو در سال ۲۰۱۷ برای عضویت هند در سازمان همکاری‌های شانگهای تلاش کرد تا نفوذ فزاینده چین در سازمان، به‌ویژه در مقابل کشورهای آسیای میانه کاهش دهد.
بنابراین، حتی پیش از عضویت ایران هم، روابط چین و روسیه در خاورمیانه شامل عنصری از رقابت فصل‌بندی شده و همچنین همسویی بوده است. عضویت تهران و تاثیر جانبی آن روی روابط پکن و مسکو با کشورهای خلیج فارس احتمالا روابط چین و روسیه در سازمان همکاری‌های شانگهای را بیش از پیش تیره خواهد کرد.
عضویت ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای یک پیروزی دیپلماتیک برای تهران و رئیس جمهور ایران، ابراهیم رئیسی، به شمار می رود. با توجه به رزمایش های دریایی پیشین سه جانبه ایران با چین و روسیه در سال ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ و رزمایشی دیگر در روزهای باقی‌مانده از سال جاری، حملات این کشور علیه شناورها، نفتکش‌ها و تاسیسات نفتی در خلیج فارس و توافق تجارت آزاد موقت با اتحادیه اقتصادی اورآسیا (EAEU)، جایگاه برتر اخیر ایران در منطقه باعث ایجاد نگرانی قابل درک در میان کشورهای عربی خلیج فارس شده است.
با این حال به نظر نمی رسد که روسیه قصد پشت کردن به کشورهای عربی و رو آوردن به ایران را داشته باشد. یک ماه پیش از عضویت ایران در سازمان همکاری های شانگهان، روسیه توافق همکاری نظامی با عربستان سعودی امضا کرد و امارات متحده عربی را به عضویت بریکس (BRICS) در بانک توسعه نوین (New Development Bank) در آورد.
از اوایل ۲۰۲۱ میلادی، مسکو میزبان سرمایه گذاری های چشمگیر امارات و قطر در بخش های نیرو، مستغلات و خرده فروشی بوده است. در ماه ژوئن نیز، قطر به عنوان میهمان در مجمع بین المللی اقتصادی در سنت پترزبورگ روسیه شرکت کرد.
به علاوه، سازمان همکاری های شانگهای در نشست اخیر با اعطای «موقعیت شریک گفتگو» به مصر، عربستان و قطر موافقت کرد – که این اقدام می‌تواند موازنه ای برای نفوذ ایران در این سازمان باشد. بنابراین، شیوه نامه‌ی همیشگی و آزمایش شده مسکو در خاورمیانه که شامل حمایت همزمان از طرفین رقیب است بار دیگر رخ نمود.
با توجه به موضع متزلزل و پر نوسان روسیه در برابر عضویت ایران در سازمان همکاری های شانگهای در گذشته که به منظور پرهیز از برچسب‌هایی مانند «محور سه‌گانه» ضدغربی علیه این گروه و تلاش برای نزدیک شدن به واشنگتن و بهبود روابط با آمریکا انجام می شد، حمایت مسکو از عضویت تهران در سازمان همکاری‌های شانگهای در نشست اخیر دوشنبه چه بسا نشانه ای از این باشد که روسیه سرانجام صلح سرد را در روابط خودش با آمریکا پذیرفته است. راهبرد امنیت ملی اخیر روسیه تاییدی برای این بدبینی کرملین است.
مثلا، بر خلاف راهبرد امنیت ملی منتشر شده در سال ۲۰۱۵، در سند جدید هیچ گونه اشاره ای به آرمان های یک مشارکت راهبردی فراگیر با آمریکا یا اروپا نشده است. موافقت مسکو با آغاز گفتگوها با ایران برای ارتقاء توافق تجارت آزاد ایران و اتحادیه اقتصادی اورآسیا نیز با این خط فکری کرملین سازگار است.
روابط خصمانه روسیه و ایران با ایالات متحده باعث نزدیکتر شدن تهران و مسکو به یکدیگر شده است. مسکو و تهران تمایل دارند که سازمان همکاری‌های شانگهای را نشانه‌ای برای نظم چندقطبی رو به رشد بدانند.
پشتیبانی روسیه از عضویت ایران، ریشه در تمایل مسکو برای تبدیل سازمان همکاری‌های شانگهای به یک قدرت منطقه‌ای سهمگین دارد. ایران در سازمان همکاری های شانگهای تقویت کننده اهداف روسیه برای تبدیل این سازمان به یک کانون قدرت اورآسیایی و چه‌بسا نمایانگر رهبری روسیه و چین در یک نظم بین‌المللی غیرغربی در آینده است.
نظر شما