۲۶ شهریور ۱۴۰۰ - ۱۴:۱۲
عضویت دائم ایران در شانگهای؛ انگیزه ها و دلایل| اهمیت آسیا در سیاست خارجی دولت رئیسی
بازار گزارش می دهد؛

عضویت دائم ایران در شانگهای؛ انگیزه ها و دلایل| اهمیت آسیا در سیاست خارجی دولت رئیسی

عضویت دائم ایران در سازمان شانگهای پس از سالها مورد تایید قرار گرفت و می تواند منافع اقتصادی، سیاسی، امنیتی و ... را به دنبال داشته باشد.

بازار؛ گروه بین الملل: ابراهیم رئیسی رئیس جمهوری ایران در نخستین سفر خارجی خود در روز پنجشنبه وارد دوشنبه پایتخت تاجیکستان شد. در این نشست سند عضویت دائم ایران در سازمان همکاری شانگهای به تایید سران رسید.

«حسین امیرعبداللهیان» وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران در این خصوص اعلام کرد «با کمال خرسندی اکنون سند عضویت دائم ج. ا. ایران در سازمان همکاری شانگهای در شهر دوشنبه با حضور رییس جمهور محترم کشورمان به تایید سران رسید».

وی همچنین افزود:‌ «این عضویت راهبردی تاثیر مهمی بر روند همکاری های همه جانبه ایران در راستای سیاست همسایگی و آسیا محور دارد».

در حالی که محور گفت‌ و گوها در این دور از مذاکرات بحران افغانستان و کشوری عاری از تروریسم، عاری از مواد مخدر و عاری از تهدید علیه همسایگان می باشد، با توجه به حمایت روسیه از عضویت دائم ایران «بختیور خاکیموف» نماینده ویژه رئیس‌جمهور روسیه در امور شانگهای در روز اول اجلاس گفت: یکی از موضوعات مهم در دستور کار، بررسی درخواست طولانی مدت تهران برای عضویت کامل است؛ ابتکاری که ممکن است علیرغم غیبت قابل توجه رهبران ولادیمیر پوتین و شی جین پینگ که هر دو به دلیل کوید_۱۹ در قرنطینه هستند، ادامه یابد.  

 وی همچنین ضمن اعلام اینکه روند پذیرش ایران یک مرحله‌ای نیست و ممکن است مدتها زمان ببرد در حالی که البته باید با سرعت عمل در این زمینه حرکت کرد، تصریح نمود که پس از تصمیم شورای سران کشورهای عضو شانگهای، کار بر روی تهیه پیش‌نویس یادداشت تفاهم درباره تعهدات ایران آغاز می‌شود و سپس تهران باید به تعدادی از اسناد ضروری ملحق شود. 

بر اساس گزارش انستیتو واشنگتن، اگرچه مزایای مستقیم این تصمیم برای ایران ناچیز خواهد بود، اما این اخبار همچنان نشان دهنده پیروزی دیپلماتیک بزرگی برای ابراهیم رئیسی در زمانی است که دولت وی با پرسش های فوری در مورد مذاکرات هسته ای متوقف شده در وین، تصرف افغانستان توسط طالبان و چالش های اقتصادی جمهوری اسلامی مواجه است.

راه طولانی ایران برای عضویت دائم
سازمان همکاری شانگهای در قالب «پنج شانگهای» شکل گرفت که شامل مجموعه ای از جلسات در ۱۹۹۷-۱۹۹۶ در خصوص مسائل مرزی بین چین و کشورهای جانشین شوروی همسایه آن از جمله روسیه، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان بود.

 در سال ۲۰۰۱، ازبکستان برای تأسیس رسمی سازمان همکاری شانگهای به آنها ملحق شد که شامل همکاری های اقتصادی، فرهنگی و امنیتی با هدف مبارزه با آنچه پکن آن را «سه شیطان»  توصیف می کند؛ یعنی تروریسم، جدایی طلبی و افراط گرایی است.

بر همین اساس یک سال بعد، ایران علاقه خود را برای مشارکت ابراز داشت و سرانجام در سال ۲۰۰۴ برای عضویت ناظر درخواست کرد. در اجلاس ژوئیه ۲۰۰۵ سازمان همکاری شانگهای در آستانه، این سازمان این درخواست را تأیید کرد و ایران را در کنار هند و پاکستان به عنوان ناظر نامگذاری نمود.

پس از آن، تهران در سال ۲۰۰۸ تقاضای عضویت کامل کرد، اما چین، ازبکستان و قزاقستان در آن زمان نگران بودند که این عضویت را مورد پذیرش خود قرار دهند که تا حدی به دلیل عدم مداومت دولت جمهوری اسلامی در برنامه هسته ای و فشارهای بین المللی ناشی از آن بود.

 در اجلاس تاشکند ۲۰۱۰، سازمان همکاری شانگهای معیارهای جدیدی را تصویب کرد که بر اساس آن، در رابطه با یک کشور مشتاق به عضویت دائم نباید هیچ گونه تحریمی از سوی شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه آن اعمال شود.

 انستیتو واشنگتن همچنین در قسمتی از گزارش خود نوشته است که پس از برداشته شدن تحریم های سازمان ملل متحد در پی برجام در سال ۲۰۱۵، بحث های قابل توجهی در مورد پذیرش ایران انجام شد. این تأخیر به دلیل عوامل متعددی از جمله پیوستن سایر اعضا (هند و پاکستان)، رکود روابط با تاجیکستان و تردید مداوم پکن در مورد سوء استفاده ایران از سازمان همکاری شانگهای برای ترویج سیاستهای ضد آمریکایی بود.

با این وجود، عدم پیشرفت در پیوستن، مانع تعاملات اساسی نشد زیرا مقامات ایرانی مکرراً در اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای، جلسات وزیران، کنفرانس ها و دوره های ضد تروریسمی شرکت کردند.

علاوه بر این، تحولات اخیر نشان می دهد که اعتراضات گذشته دیگر مانعی برای عضویت کامل نیست. این موضوع در ۱۱ اوت توسط علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران تأیید شد، در حالی که وی اعلام کرد که موانع سیاسی برای پیوستن پس از گفتگو با نیکولای پاتروشف همتای روسی خود برطرف شده است.

بر اساس این گزارش، ظاهراً ایران علاوه بر کاهش اختلافات خود با تاجیکستان، چین را متقاعد کرده است که از الحاق آن نیز حمایت کند. اگرچه پکن در این زمینه کمتر از روسیه و تاجیکستان صحبت کرده، اما گزارش ها حاکی از آن است که حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه ایران از همتای چینی خود وانگ یی به دلیل حمایت از پیشنهاد عضویت طی یک تماس تلفنی که اوایل ماه جاری برقرار کردند، تشکر کرد.

انگیزه ایران برای عضویت دائم
سازمان همکاری شانگهای غالباً به عنوان یک بلوک ذاتی ضد غرب به تصویر کشیده می شود و برخی حتی آن را  «ضد ناتو» می نامند. با این حال، تفاوت بین کشورهای عضو؛ هماهنگی سیاست بلوک و ادغام منطقه ای را از همان ابتدا محدود کرده است.

این امر تا حدی به دلیل طراحی نهادی این سازمان است؛ سازمان همکاری شانگهای با اجماع اداره می شود که محدودیت همکاری های اساسی را محدود می کند، در حالی که دو نهاد دائمی آن (دبیرخانه در پکن و ساختار منطقه ای ضد تروریسم در تاشکند) فاقد توانایی قانونی برای اجرای تصمیمات هستند. 

بر اساس گزارش انستیتو واشنگتن، در نتیجه، سازمان همکاری شانگهای بیشتر به عنوان یک مجمع قابل بحث و تعامل عمل می کند تا یک اتحاد رسمی منطقه ای شبیه اتحادیه اروپا یا ناتو. بنابراین، از نظر عملی، اعطای عضویت به ایران فقط پیامدهای متوسطی خواهد داشت.

انستیتو واشنگتن بر این باور است پیوستن به سازمان همکاری شانگهای یک هدف دیرینه برای تهران بوده و این عضویت نه تنها به عنوان جنبه ای از رویکرد سیاسی آن در قبال خاورمیانه مطرح شده، بلکه به منزله توسعه تلاش های این کشور برای تقویت مشروعیت و روابط بین المللی جمهوری اسلامی با شرق است 

انستیتو واشنگتن همچنین معتقد است که تهران اکنون می تواند در تصمیم گیری سازمان شانگهای، از جمله تهیه و امضای اسناد مشارکت داشته باشد. اما، با وجود اتکای سازمان به اجماع نظر، به نظر نمی رسد که ایران به این نتیجه ای برسد که تغییری اساسی در وضعیت این سازمان ایجاد کند، زیرا چین و روسیه برای سیاست خارجی تهران بسیار مهم هستند و احتمالاً در موضوعات مهم رای خود را تحت تأثیر قرار خواهند داد. بنابراین، اعتباری که ایران ممکن است از عضویت به دست آورد از اهمیت بیشتری برخوردار است.

این انستیتو بر این باور است پیوستن به سازمان همکاری شانگهای یک هدف دیرینه برای تهران بوده و این عضویت نه تنها به عنوان جنبه ای از رویکرد سیاسی آن در قبال خاورمیانه مطرح شده، بلکه به منزله توسعه تلاش های این کشور برای تقویت مشروعیت و روابط بین المللی جمهوری اسلامی با شرق است.

در بیشتر موارد، ایران به عنوان یک قدرت در آسیای میانه عمل کرده و هژمونی مسکو و پکن را کنار گذاشته و از تمامیت ارضی کشورهای عضو شانگهای حمایت کرده است. علاوه بر آن، عضویت کامل به عنوان وسیله ای برای تهران در جهت تحکیم این روابط منطقه ای تلقی شده و جمهوری اسلامی از طریق تعهد خود برای مقابله با آنچه پکن از آن به عنوان سه عامل شیطانی نام می برد، خود را به عنوان یک شریک مطلوب معرفی کرده است.

چنین تلاشهایی با توجه به مبارزه مداوم تهران علیه ایالات متحده اهمیت بیشتری یافته است. مقامات ایرانی تمایل دارند سازمان همکاری شانگهای را به عنوان نمادی از تغییر پویایی قدرت جهانی از آمریکا به قدرتی غیرغربی جمعی جلوه گر سازند.

 پیش از این، چین و کشورهای آسیای مرکزی تمایل بیشتری داشتند که نگرانی های ایالات متحده در مورد اجازه دادن ایران به مشارکت بیشتر در سازمان شانگهای را به ویژه در دوران احمدی نژاد یعنی زمانی که تهران به دنبال استفاده از این سازمان به عنوان بستری برای ارتقاء سیاست های هسته ای خود بود، برطرف کنند.

 با این حال، دولت بایدن ممکن است نتواند یا مایل به گرفتن چنین امتیازاتی با توجه به روابط تنگاتنگ خود با مسکو و پکن، با در نظر گرفتن به عدم توجه عمومی واشنگتن به آسیای مرکزی در سال های اخیر، باشد.

 از سال ۲۰۰۷، سازمان همکاری های شانگهای به کشورهای ناظر اجازه داد تا به طور منظم و عمیق تر در جلسات وزیران، گروه های کاری و ساختار منطقه ای ضدتروریسم شرکت کنند؛ تغییری که به ایران امکان دسترسی محدود به اشتراک اطلاعات در زمینه تروریسم، افراط گرایی و قاچاق مواد مخدر را داد.

در سال ۲۰۱۷، این سازمان تصمیم گرفت گروه ارتباط شانگهای _افغانستان را احیا کند که نشان دهنده تمایل آن برای ایفای نقش جمعی در آن کشور است.

 تهران در حال حاضر عضو شانگهای است؛ یعنی خروج آمریکا و ثبات نامشخص دولت جدید طالبان باعث شده که ایران تمایل داشته باشد تا به عضویت کامل درآید و مسکو بر لزوم آوردن مقامات ایرانی در چهار ضلعی روسیه_چین_پاکستان تأکید کرده است. 

با این حال، مانند گذشته، سیاست های متفاوت کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای احتمالاً توانایی این سازمان در پیشبرد گفتگوی معنادار در مورد افغانستان پس از خروج را محدود می کند.

همسایگان تاجیکستان و ازبکستان رویکردهای متضادی در قبال طالبان اتخاذ کرده اند که دوشنبه با دولت جدید مخالفت کرد و تاشکند لحنی سنجیده تر و سازگارتر اتخاذ نمود.

 ایران به نوبه خود حمایت پاکستان از حمله طالبان علیه مقاومت پنجشیر را محکوم کرده و خواستار تشکیل دولت فراگیر در کابل شده است.

 با وجود این تفاوتها، اعضای سازمان همکاری شانگهای به دلیل منافع عمیقاً در هم تنیده خود در امنیت منطقه، نگرانی فراوانی برای ثبات در افغانستان دارند.

انیستیتو واشنگتن نوشته است: عدم تمایل سازمان همکاری شانگهای از ترویج دموکراسی و مداخلات خارجی مدتهاست که با سیاستهای ایران طنین انداز شده است و اغلب بر روشهای آن برای حفظ قدرت در داخل کشور تأثیر می گذارد.

 به عنوان یک عضو کامل سازمان همکاری شانگهای، ایران می تواند از ناظران انتخابات از این سازمان دعوت کند تا مشروعیت برای رای گیری آینده خود ارائه دهند.

به طور خلاصه، ترویج شیوه های تثبیت اقتدارگرا توسط سازمان همکاری شانگهای، پیامدهای سیاست داخلی و خارجی را برای ایران به همراه دارد.

نتیجه الحاق کامل ایران
الحاق کامل ایران به سازمان همکاری شانگهای، فرآیندی که به طور رسمی تا دو سال به طول انجامد، بعید است که تغییرات اساسی را در خود سازمان ایجاد کند.

در عوض، این حرکت را باید در چارچوب تلاش های تهران برای کاهش انزوای بین المللی خود از طریق گسترش روابط دو جانبه و چند جانبه با روسیه، چین و کشورهای آسیای مرکزی بررسی کرد.

عضویت کامل همچنین نقش تهران در مدیریت امنیت منطقه را تقویت می کند و تلاش این کشور را برای افزودن در مدار شرقی برای سیاست خارجی آن تقویت می کند.

کد خبر: ۱۰۸٬۰۱۸

اخبار مرتبط

برچسب‌ها

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
  • نظرات حاوی توهین و هرگونه نسبت ناروا به اشخاص حقیقی و حقوقی منتشر نمی‌شود.
  • نظراتی که غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با خبر باشد منتشر نمی‌شود.
  • captcha