ضرورت اصلاح ۲ چالش قانونی که به خلق پول منجر می‌شود

به گزارش بازار به نقل از ایبنا، کامران ندری استاد اقتصاد دانشگاه امام صادق (ع) با اشاره به اینکه معنای کسری بودجه، تفاوت بین هزینه ها و درآمدهای مالیاتی دولت است، اظهار داشت: این کسری بودجه در سال‌هایی که تحریم نبودیم، عمدتا از طریق درآمدهای نفتی تامین می‌شد، البته الان هم یک بخشی از آن از طریق درآمدهای نفتی تامین می شود، ولی به اندازه ای نیست که بتواند همه این شکاف کسری بودجه را پُر کند.

این کارشناس اقتصادی در گفتگو با خبرنگار ایبِنا تاکید کرد: مشکلی که داریم این است که شیوه کار به گونه ای بوده که دولت ها درآمدهای نفتی را به بانک مرکزی می فروختند و بانک مرکزی در مقابل آن ریال چاپ می کرده و در اختیار دولت قرار می داده است. یعنی دولت همیشه در سال هایی که تحریم نبودیم و می توانستیم نفت بفروشیم، به این طریق ارزهای نفتی را به بانک مرکزی می فروخت و ریال دریافت می کرد. اما با تشدید و افزایش تحریم های نفتی و اقتصادی، این مسیر به افزایش خالص دارایی های خارجی بانک مرکزی منجر و در نهایت به عامل اصلی رشد نقدینگی تبدیل شد.

اما دلیل رقم خوردن این چالش، این است که طبق قانون، بانک مرکزی باید دلارهای نفتی یا ارزهای نفتی دولت را خریداری کند و همین عامل هم باعث شده که پایه پولی افزایش پیدا کند. لذا این شیوه که در واقع دولت باید درآمدهای نفتی را از طریق بانک مرکزی تبدیل به ریال کند، باید تغییر پیدا کند.

نکته مهم بعدی در این در خصوص؛ روش دیگری است که دولت برای تامین کسری بودجه استفاده می کند و آن هم همچون مورد قبل، طبق قانون است و بانک مرکزی ناچار است که از قانون تبعیت کند.

ندری در این باره توضیح داد: طبق قانون، دولت می تواند از اعتبار حساب تنخواه خود استفاده کند. به عبارت دیگر این اعتبار هم چیزی جز خلق پول نیست. یعنی بانک مرکزی مکلف است طبق قانون، ۴ درصد از بودجه عمومی را به عنوان اعتبار از طریق حساب تنخواه در اختیار دولت قرار دهد و البته دولت مکلف است که این رقم را تا پایان سال تسویه کند، ولی خب اغلب دولت ها این را تسویه نکرده اند. بنابراین اینجا هم ما با یک چالش قانونی مواجه هستیم و ضرورت دارد که هرچه زودتر مسئله حساب تنخواه در اقتصاد ما حل شود.

وی افزود: حالا سوال اینجاست آیا دولت آقای رئیسی می خواهد این دو مساله را حل بکند یا نه خیر؛ بنابراین باید صبر کنیم تا ببینیم تیم اقتصادی دولت سیزدهم چه برنامه ای خواهد داشت!؟

ندری با اشاره به این روند پُر اشکال بودجه ای تاکید کرد: بی دلیل نیست که پنج دهه است که اقتصاد ایران با تورم دو رقمی مواجه است. وی افزود: این مسائل ساختاری است که اگر حل نشود، بانک مرکزی منفعلانه به حکم قانون مجبور است همیشه پول چاپ کند و در اختیار دولت ها قرار دهد. هر چند باید در این جا یادآور شویم که بعضی مواقع در این سال ها، در قبال این پولی که بانک مرکزی چاپ می کند، مقداری ارز در ترازنامه بانک مرکزی قرار گرفته که خوبی این مسئله این است که بانک مرکزی می تواند این ارزها را بفروشد. البته این توفیق اجباری هم منجر به این می شود که برخی بانک مرکزی را متهم به ارزپاشی می کنند. هرچند می دانیم که در آن شرایط بانک مرکزی چاره ای ندارد، زیرا ارز را خریده و ریال به ازای آن داده است و حالا باید این ریال ها را جمع آوری بکند، در نتیجه مجبور است که ارز بفروشد. لذا از هر طرف که نگاه کنیم، مساله ساز است و خب این چالش را باید در واقع دولت جدید از لحاظ ساختاری تغییر دهد.

این استاد اقتصاد معتقد است: در خصوص مشکل حساب تنخواه باید توجه داشت که اساسا دولت ها به شیوه دیگری هم می توانند کسری موقت و کوتاه مدتشان را تامین بکنند و نیازی نیست که بانک مرکزی را مجبور به ایجاد اعتبار از طریق خلق پول کنند. این مسئله را هم می توان با اصلاح قانون حل کرد. به عبارت دیگر می توانیم قانون پولی و بانکی را اصلاح کنیم.

همچنین از طریق همین طرحی که در مجلس هست می توان بانک مرکزی را از اجبار در موضوع خرید ارزهای نفتی از دولت منع کرد. به بیان دیگر قانون بگوید که بانک مرکزی مختار است ارز دولت را بخرد و این اختیار را به عهده بانک مرکزی بگذارد. البته پیش نیاز این مسئله مهم این است که بانک مرکزی باید استقلال کافی داشته باشد، زیرا در غیر اینصورت، دولت بانک مرکزی را مجبور می کند که این ارز را بخرد.

لذا می شود این مشکل ساختاری را یا از طریق اصلاح قانون حل کرد و یا اگر اصلاح قانون زمان بر است و دولت نگران است که این موضوع به مجلس برود و زمان بر شود و اوضاع به نوعی خراب تر شود، پیشنهاد این است که خود دولت می تواند متعهد باشد و به بانک مرکزی بگوید، من از حساب تنخواه نمی خواهم استفاده کنم.

ندری گفت: اگر چنین دولت خوبی داشته باشیم که بگوید درست است که من این اختیار قانونی را دارم که از ۴ درصد حساب تنخواه استفاده کنم ولی متعهد هستم که استفاده نکنم، می توان به نتایج مثبت در موضوع کسری بودجه و خلق پول امیدوار بود. البته دولت آقای روحانی به نظر می رسد که همه ۴ درصد متعلق به امسال را گرفته و چیزی برای این دولت نمانده است. بنابراین دولت آقای رئیسی برای سال ۱۴۰۱ می تواند بگوید من از حساب تنخواه استفاده نمی کنم یا اینکه به بانک مرکزی بگوید که مجبور نیستی ارز من را بخری و خودم در بازار می فروشم. ولی اگر بخواهیم خیالمان راحت شود و مشکل ریشه ای حل شود، بهتر است قانون اصلاح شود.

این کارشناس اقتصادی در پایان افزود: البته توجه کنیم که در ضلع سوم این مسائل، باید بانک مرکزی را بر مبنای قانون مستقل از دولت بدانیم.