تهمینه غمخوار؛ بازار: طی روزهای گذشته شاهد سیطره طالبان در افغانستان و حضور در ارگ ریاست جمهوری این کشور بودیم.
کابل برخلاف ارزیابی سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا خیلی سریع سقوط کرد و سخنگوی طالبان از پایان جنگ در افغانستان خبر داد. در همین راستا، محمد نعیم از سخنگویان طالبان نیز اعلام کرد که طالبان برای اداره کشور آماده گفت وگو با شخصیت‌های افغان و جامعه جهانی می باشد و نوع و شکل حکومت آینده به زودی مشخص خواهد شد.
وی همچنین اضافه کرد که طالبان به هیچ کسی اجازه نمی‌دهد که از سرزمینشان دیگران را هدف قرار دهد و همچنین قصد آسیب رسیدن به کسی را ندارد. طالبان در امور دیگران دخالت نمی‌کند و در ازای آن، به دیگران نیز اجازه نمی‌دهد که در امورشان دخالت کنند.
در این میان، اشرف غنی، رئیس جمهوری افغانستان نیز یکشنبه شب پس از خروج از این کشور در بیانیه ای گفت که برای جلوگیری از به راه افتادن حمام خون مجبور به ترک کابل شده است که البته سخنگوی طالبان نیز عنوان کرد که کسی روی فرار اشرف غنی حساب نمی‌کرد و حتی افراد نزدیک به وی نیز چنین انتظاری نداشتند. از سوی دیگر گزارش ها از هرج و مرج در فرودگاه کابل حکایت دارد به طوری که مسئولان فرودگاه از لغو پروازهای تجاری خبر داده اند. در عین حال، هزاران نفر به دنبال سقوط کابل به دست گروه طالبان در فرودگاه این شهر به سر می‌برند تا بتوانند از افغانستان خارج شوند. بسیاری از کشورهای خارجی خواستار خروج مسالمت آمیز اتباع خارجی و آن دسته از افغان ها که مایل به ترک کشورشان هستند، شده اند.
از سوی دیگر وزارت خارجه آمریکا نیز اعلام کرده که روند تخلیه سفارت این کشور در کابل تکمیل شده که انتقادها از جو بایدن، رئیس جمهوری آمریکا که چند ماه پیش آغاز روند خروج نظامیان کشورش از افغانستان را اعلام کرده بود، افزایش یافته است.
در همین راستا و بر اساس اهمیت موضوع در افغانستان و تاثیر آن بر روابط این کشور با کشورهای همسایه از جمله ایران، خبرنگار بازار گفتگویی را با « فرزاد رمضانی بونش» پژوهشگر ارشد مسائل منطقه ای ترتیب داده که در ادامه می خوانیم.
* با اوج گیری جنگ و ناامنی در افغانستان، سقوط هرات و قندهار، استقرار اعضای طالبان در کاخ ریاست جمهوری در کابل و در واقع پایان اعلام جنگ از سوی این گروه، به نظر می رسد که طالبان نقش مهمی در دولت بعدی ایفا می کنند. با تسلط کامل این گروه در افغانستان، ما شاهد چه تاثیری بر روابط تجاری افغانستان و ایران به عنوان کشور هم مرز و همسایه خواهیم بود؟
با نگاهی به تحولات اخیر، وضعیت کنونی افغانستان از دیدگاه برخی از پژوهشگران، کارشناسان و تحلیلگران تعابیر مختلفی دارد. برخی آن را شبه کودتا و وضعیتی نوین و عده ای از مقامات پیشین این کشور این شرایط را نوعی توطئه و طرفداران جناح طالبان فتح می نامند، در هر صورت وضعیت کنونی، یک وضعیت مشخصی نیست و به عبارتی به نوعی ما در شرایط انتقالی به سر میبریم و هنوز تکلیف بسیاری از مسائل سیاسی و آینده ساختار سیاسی، قانون اساسی، نوع نظام، جایگاه طالبان، مخالفان و برخی از مقامات پیشین کشور و سایر احزاب قومی و مذهبی افغانستان مشخص نیست.
هنوز وضعیت ژله ای در این کشور حاکم است. ما با یک چشم انداز کاملا روشنی مواجه نیستیم و جدا از ابهامات، سناریوهای متفاوتی برای این وضعیت قابل طراحی و تبیین است. به هر حال با دیدی واقع بینانه، طالبان به احتمال زیاد نقش مهمی در ساختار آینده و قدرت سیاسی کشور ایفا خواهد کرد، اما اینکه طالبان با چه فرمولی و چند درصد در قدرت سهیم خواهند بود، هنوز مبهم است و بحث های زیادی پیرامون این موضوع وجود دارد. آنچه که مشخص است، به نظر می رسد طالبان حداقل ۴۰ تا ۵۰ درصد قدرت را در ساختار آینده نظام از آن خود خواهد کرد.
با این حساب؛ اگر بخواهیم تاثیر این امر را بر روی روند مسائل اقتصادی بررسی کنیم، مسائل اقتصادی به عوامل مختلفی وابسته است: آینده و چشم انداز اقتصادی افغانستان، احتمال رشد اقتصادی، فرار سرمایه های انسانی و مالی، کوچ شرکتهای خارجی و عقب نشینی آنها برای سرمایه گذاری، حضور یا عدم حضور هند به عنوان یک بازیگر مهم اقتصادی در داخل این کشور و سایر محورهای مهم دیگر می توانند به نوعی در وضعیت اقتصادی افغانستان تاثیر گذار باشند و در کنار آن، نقش مهمی در روابط دو جانبه تجاری ایران و افغانستان ایفا کند.
هر گونه افزایش ناامنی می تواند موجب کاهش بیشتر کسب و کارها و ضعیف تر شدن اقتصاد و همچنین قدرت خرید مردم شده و بر کاهش واردات افغانستان و به نوعی روند مناسبات با ایران تاثیر داشته باشد
به هر حال، هر گونه افزایش ناامنی می تواند موجب کاهش بیشتر کسب و کارها و ضعیف تر شدن اقتصاد و همچنین قدرت خرید مردم شده و بر کاهش واردات افغانستان و به نوعی روند مناسبات با ایران تاثیر داشته باشد. در بعد دیگر و به عنوان یکی دیگر از سناریوها، اگر جنگ داخلی یا درگیریهای گسترده تری در داخل شکل گیرد، این امر نیز می تواند در آینده روابط دو کشور اثر گذار باشد.
در نگاهی دیگر و با توجه به وضعیت کنونی، در چشم انداز کوتاه مدت و میان مدت اگر طالبان بتواند بخشی از قدرت حتی بیش از ۵۰ درصد از قدرت را به خصوص در مناطق جنوبی در دست گیرد، به نظر می رسد با توجه به روابط گستره تر پاکستان با گروه طالبان و مناطق جنوبی افغانستان، این کشور نقش مهمتری را در بخش اقتصادی افغانستان به عهده گیرد و این موضوع می تواند بر مناسبات تجاری ایران و افغانستان تاثیر منفی داشته باشد.
علاوه بر آن، در بعد دیگری، با توجه به اینکه هند به عنوان یکی از بازیگران اصلی تحولات افغانستان به شمار می رود، خروج هند از این کشور، هرگونه قطع رابطه و یا به نوعی کاهش حضور گسترده در این کشور با احتمال به قدرت رسیدن طالبان در بخش اعظمی از افغانستان، می تواند بر آینده چشم انداز همکاری اقتصادی ایران و هند در چابهار، بخش جنوب شرقی و همچنین کریدور شمال_جنوب تاثیر گذارد که به نوعی به نفع پاکستان و رونق بندر گوادر خواهد بود و موجب افزایش وابستگی افغانستان به این بندر در مقابل راههای ترانزیتی دیگر خواهد شد.
خروج هند از افغانستان، هرگونه قطع رابطه و یا به نوعی کاهش حضور گسترده در این کشور با احتمال به قدرت رسیدن طالبان در بخش اعظمی از آن، می تواند بر آینده چشم انداز همکاری اقتصادی ایران و هند در چابهار، بخش جنوب شرقی و همچنین کریدور شمال_جنوب تاثیر گذارد که به نوعی به نفع پاکستان و رونق بندر گوادر خواهد بود و موجب افزایش وابستگی افغانستان به این بندر در مقابل راههای ترانزیتی دیگر خواهد شد
همچنین خطر سقوط ارزش تجارت ایران و افغانستان به زیر ۵۰۰ میلیون دلار هم با تسلط بیشتر طالبان بر مناطق مختلف در مقابل پاکستان که احتمالا جایگاه نخست تجاری با این گروه را پیدا می کند، وجود خواهد داشت.
* به نظر شما حضور ۲۰ ساله نیروهای آمریکایی در افغانستان چه تاثیری بر اقتصاد و حکومت این کشور داشته است؟ اکنون، با خروج این نیروها و دیگر کشورهای عضو ناتو چه سرنوشتی در انتظار افغانستان است؟
بحث خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان بر اساس منافع ملی و راهبردی ایالات متحده چیده شده است. لذا، دو محور اصلی در این زمینه نقش بسیار مهمی بر عهده دارد؛ یکی، بحث توجه بیشتر امریکا به مقابله با خیزش بیشتر چین در شرق آسیا که از این طریق امریکاییها تلاش می کنند تا نیروهای خود را از خاورمیانه و مناطقی مانند افغانستان خارج کنند و توجه بیشتری به چین داشته باشند.
بحث دوم، افزایش گسترده هزینه های بالای یک تریلیون دلاری امریکا در افغانستان در حوزه های اقتصادی، نظامی و غیره است که برخی آن را حتی تا دو تریلیون دلار هم برآورد کرده اند. حال، با توجه به این افزایش هزینه ها هم در زمان ترامپ و همچنین بایدن، سیاست خارجی ایالات متحده به این نتیجه رسید که خروج نیروهای خود را از افغانستان مدنظر قرار دهد و در این وضعیت این رویکرد مدنظر امریکا قرار گرفت.
با توجه به افزایش هزینه ها هم در زمان ترامپ و همچنین بایدن، سیاست خارجی ایالات متحده به این نتیجه رسید که خروج نیروهای خود را از افغانستان مدنظر قرار دهد
* اگرچه مقامات افغان در تلاشند تا از تحت تأثیر قرار گرفتن تنش های آمریکا در ایران با این کشور جلوگیری کنند، اما آثار اقتصادی این تنش ها در افغانستان مشهود است. نظر شما در این باره چیست؟
روابط ایران و امریکا بر وضعیت افغانستان در چند سال گذشته تاثیر گذاشته است، اما دولت افغانستان در سالهای گذشته تلاش کرده که به نوعی این مسئله را حتی در حوزه تحریم ها مدیریت نماید. بر همین اساس، همواره رایزنی هایی از سوی مقامات با امریکاییها وجود داشته که خود را معاف از این تحریم ها نمایند و بتوانند روابط اقتصادی خود را با ایران گسترش دهند.
این امر به ویژه در خصوص بندر چابهار و معاف شدن از تحریم ها مشهود بود. از طرفی، شاید بر سایر ابعاد نیز تاثیرات غیر مستقیم داشته باشد، اما اثرگذاری آن چنانی و مستقیمی بر اقتصاد افغانستان نداشته است.
* «سهیل شاهین» سخنگوی طالبان در چند روز گذشته اعلام کرده که حکومت کابل برچیده شده و حکومت فراگیر و نظامی اسلامی که مورد تایید ایران و روسیه قرار گرفته، بر سر کار خواهد آمد. منظور وی از حکومتی فراگیر و نظام اسلامی آیا به معنای امارت اسلامی مد نظر طالبان است؟
همانطور که عرض کردم، شرایط داخلی افغانستان یک وضعیت انتقالی است به نحوی که هنوز سرنوشت نظامی سیاسی در این کشور شفاف و مشخص نیست؛ هر چند که گفتگوهایی از سوی احزاب مذهبی و قومی افغانستان با پاکستان و سایر بازیگران صورت گرفته است.
شرایط داخلی افغانستان یک وضعیت انتقالی است به نحوی که هنوز سرنوشت نظامی سیاسی در این کشور شفاف و مشخص نیست
در بعد دیگر، در هفته گذشته پس از تصرف بیشتر مناطق بیشتر، ما با یک نوع خیزش جبهه مقاومت ملی در داخل افغانستان در پنجشیر و برخی از استانهای دیگر به رهبری احمد مسعود فرزند احمد شاه مسعود مواجه شدیم. از سوی دیگر، از نظر قانون اساسی جمهوری افغانستان، امرالله صالح معاون پیشین رئیس جمهور از سه روز گذشته ادعا کرده که با توجه به فرار اشرف غنی، وی در جایگاه سرپرست ریاست جمهوری قرار دارد. این موضوع از نظر کارشناسان حقوق بین الملل، امرالله صالح به دلیل آنکه در داخل کشور به سر می برد، می تواند این جایگاه را به خود اختصاص دهد.
از جهتی دیگر، اشرف غنی هم اعلام کرده که به کشورش باز خواهد گشت که این موضوع می تواند معادله را پیچیده تر سازد. در کنار این موضوع، به نظر می رسد که هنوز در داخل گروه طالبان یکدستی و یکپارچگی کامل در خصوص آینده نظام افغانستان وجود ندارد و همین امر بر میزان ابهامات خواهد افزود.
گذشته از این، ما شاهد رایزنیهای زیادی از سوی عبدالله عبدالله و حامد کرزی با طالبان و سایر جناحها در خصوص شکل گیری حکومت یا امارت اسلامی در کابل توسط این گروه بوده ایم که این گفتگوها همچنان ادامه دارد در حالی که هنوز به نتیجه مشخصی نرسیده است و گمانه زنی ها بر ابعاد مختلف سناریوهای سلطه بیشتر طالبان سایه افکنده است.
آنچه که مشخص است این است در روند این رایزنی ها،شکل گیری یک نظامی اسلامی نوع نظام مطلوب آنها می باشد در حالی که برداشتها از این نظام اسلامی متفاوت است.
* بعد از استقرار طالبان در ارگ، شورایی با مشارکت عبدالله عبدالله و حامد کرزی تشکیل شد. اهمیت این شورا چیست و آیا در آینده افغانستان به خصوص اقتصاد آن ایفای نقش خواهد کرد؟
در این شورا از زمان خروج اشرف غنی و با رایزنی های عبدالله عبدالله و حامد کرزی، عبدالله عبدالله به عنوان رئیس شورای مصالحه ملی تلاش می کند تا با رایزنی ها با مقامات طالبان از جمله ملا برادر و سایر رهبران این گروه و همچنین احزابی چون حزب جمعیت اسلامی افغانستان و حزب اسلامی به رهبری حکمتیار و سایر شخصیتها به ویژه تاجیک، تا به یک راه حل میانه ای به عنوان حل بحران کنونی برسد تا مانع از افتادن این کشور در ورطه درگیری ها و جنگهای مجدد بیافتد.
از طرفی، اگر طالبان در صدد باشد تا با استفاده از زور و جبر به قدرت دست یابد و آینده حکومت کشور را به تصرف خود دربیاورد، از مشروعیت بین المللی و داخلی برخوردار نخواهد بود . بنابراین در این شرایط، روند رایزنی ها در حال انجام و تداوم است و نتیجه مشخصی هنوز به دست نیامده است.
نظر شما