اثرات اقتصادی بزنگاه تاریخی «پسا کرونایی»

مصطفی مالکی تهرانی - در روزهای نخست سال جدید میلادی لی ونگ لیان ۳۳ ساله اولین نشانه های یک ویروس جدید و ناشناخته از خانواده آنفلونزا را کشف کرد و به دوستان خود در این زمینه هشدار جدی داد اما این قربانی کشف ویروس آنقدر زنده نماند تا فراگیر شدن جهانی کشف خود را شاهد باشد. دامنه فراگیری این ویروس که بسیار سریع و غافلگیر کننده بود از شهر ووهان در چین تا تقریبا تمام دنیا در زمان بسیار کمی اتفاق افتاد. کتمان، پذیرش و یا مقابله با آن تقریبا هیچ راه حلی برای حل مساله نبود و تنها با ایجاد محدودیت و قطع رابطه میتوان به کنترل شیوع بیماری کمک کرد، قطع رابطه ای که نه تنها در روابط اجتماعی بلکه در مبانی اقتصادی نیز اثرات بسیار زیادی را گذاشته است.

مطابق آمار در سال ۲۰۱۹ حدود ۳۲۰ میلیون مسافر به شهر ووهان سفر کرده بودند که در آمدی حدود ۳۶۰میلیارد دلار برای اقتصاد این منطقه به ارمغان آورده بودند، مبادی ورودی وخروجی این شهر میزبان مسافرانی است که از بیست کشور و همچنین از داخل چین به آنجا سفر میکنند و دومینیوی سقوط پارامترهای اقتصادی از این شهر شروع گردید.

در فاز نخست در آمد های ناشی از توریست در این شهر قطع شده و به دنبال آن توریست هائی که از چین به دیگر کشورها سفر میکنند نیز از سفر باز مانده اند. به عنوان مثال در سال قبل حدود، یک میلیون و ۴۰۰ هزار شهروند چینی برای تفریح به استرالیا سفر کرده بودند که  درآمد استرالیا از این محل حدود ۱۲ میلیارد دلار تخمین زده شده که اکنون متاثر از شیوع ویروس کرونا قطع شده است.  

شیوع کرونا نقطه آغاز کاهش تدریجی " یوآن " واحد پول چینی بود، نتیجه این کاهش ارزش ملی یوآن باعث شد تا تقاضا برای سبد ارز دلار، فرانک و ین روند افزایشی به خود بگیرد،   تا جفت ارزهای رزرو از قدرت بیشتری برخوردار گردند.

بورس و بازار سهام نیز از این حادثه متاثر شدند و در هفته دوم ژانویه سهام منطقه اقیانوسیه و آسیا در معاملات بازار سهام شاهد کاهش های مداوم بود. به عنوان مثال بازارهای کره جنوبی و یا استرالیا کاهش یک تا سه درصدی را شاهد بود.

به دنبال وقوع این اتفاقات بانک مرکزی چین نرخ بهره معکوس هفت روزه را از ۲.۵ به ۲.۴۰ کاهش داد و این نرخ برای دوره ۱۴ روزه از ۲.۶۵  به ۲.۵۵ تقلیل پیدا کرد. از سوئی دیگر به دنبال بروز بحران اقتصادی در چین به عنوان بزرگترین وارد کننده کالاهای صنعتی و مصرفی در دنیا قیمت نفت و مس در بازارهای جهانی نیز شاهد یک افت معنی دار بود تا بازارهای مالی تامین کنندگان این کالا ها را با خود به سمت سقوط ناشی از کرونا ببرد، این در حالی است که هنوز نشانه های بیماری در خارج از مرزهای چین مشاهده نشده است و بازارهای مالی دنیا تنها متاثر از شرایط جدید اقتصادی در چین است.

صادرات چین نیز با روند افزایش بیماری رو به کاهش نهاد. بر اساس گزارش گمرک چین، ارزش صادرات کلی این کشور در ماه دسامبر سال ۲۰۱۹ بالای ۲۳۸ میلیارد دلار بوده که اکنون با کاهش معنیداری مواجه شده و اثرات قابل توجهی بر تولید ناخالص ملی این کشور دارد.  همچنین باید در نظر داشت که استان هوبی، که به عنوان خواستگاه ویروس شناسائی شده است حدود سه درصد از کل تولید ناخالص چین را تولید میکند.

شیوع کرونا نقطه آغاز کاهش تدریجی " یوآن " واحد پول چینی بود، نتیجه این کاهش ارزش ملی یوآن باعث شد تا تقاضا برای سبد ارز دلار، فرانک و ین روند افزایشی به خود بگیرد،   تا جفت ارزهای رزرو از قدرت بیشتری برخوردار گردند.

بر اساس گزارش گمرک چین میزان صادرات در ژانویه و فوریه سال جاری به میزان ۱۷.۲ کاهش نسبت به ماه دسامبر را شاهد بوده. همچین پیشبینی ها حاکی از این است که این میزان به ۱۵.۲ کاهش در صادرات و ۱۶.۶ در واردات خودرا نشان خواهد داد که نسبت به سال گذشته حدود ۱۱ درصد از درآمد چین کم خواهد شد. البته چین یک بار دیگر در سال ۲۰۰۹ با کاهش ۲۲ درصدی در صادرات و ۴۳ درصدی در واردات را شاهد بوده و بسیار زودتر از دیگر کشورهای متاثر از بحران مالی آمریکا از بحران خارج گردید.

از سوئی دیگر لندن، میلان، پاریس و نیویورک به عنوان مهمترین مقاصد گردشگری توریست های چینی با کاهش قابل ملاحظه و تقریبا نزدیک به صفر گردشگرانی مواجه شده که بیشترین هزینه را در آن شهرها  به عنوان توریست داشتند، شرکتهای هواپیمائی، هتل ها و مراکز خدماتی به تدریج با افت گردشگر چینی مواجه شدند و این اولین نشانه ها از شیوع پاندمیک یک ویروس جهانگرد بود، ویروسی که اینک بدون ویزا و اجازه، مرزهای چین را در نوردیده و مهمان ناخواسته تمام دنیا شده است.

بازار بورس شانگهای با افت قابل ملاحظه خود حدود ۳۹۳ میلیارد دلار از سرمایه فعالان خود را از دست داد، اما دیگر بازارها هنوز از این واقعه متاثر نشده بودند.

مقابله با کاهش ارزش یوان

تضعیف پول ملی چین در مقابل دلار آمریکا باعث شد تا بانک مرکزی چین ۱۷۳ میلیارد دلار به بازارهای پولی تزریق کند این در حالی است که خسارت های ناشی از ویروس کرونا تنها یک ماه پس از انتشار ویروس بر آورد می شود که  حدود ۱۳۰ میلیارد دلار سهم بخش خرده فروش و ۸۰ میلیارد در بخش حمل و نقل و ۹۰ میلیارد دلار سهم بخش خدمات مرتبط با توریسم بوده است.

میزان تقاضا برای واردات نفت توسط چین به شدت روی بازارهای نفت دنیا اثر داشت و این همزمانی ورود به بهار و فصل های کم تقاضای بازار نفت باعث شد تا بازارهای نفتی به عنوان اولین بازار ها، تکانه های بسیار شدیدی را داشته باشند  به نحوی که قیمت نفت تا مرز ۵۰ دلار در هر بشکه تنزل پیدا کرد و این هنوز زمانی است که از پاندومیک شدن ویروس خبری نیست.

از حدود یک ماه قبل دامنه انتشار ویروس از مرزهای اژدهای زرد خارج شد و به سرعت تمام دنیا را تحت تاثیر خود قرار داد و این در حالی است که میزان شیوع بیماری در چین به شدت تحت کنترل در آمده و روند نزولی با شیب تند دارد و نقطه مقابل اشاعه ویروس در دنیا شده است، اینک می توان گفت که تمام معادلات اقتصادی که در چین در زمان وقوع بیماری به وقوع پیوست مطابق با پاندومیک شدن ویروس جهان گیر شده و تمام اقتصاد دنیا اینک از این بیماری در رنج و عذاب است، سقوط بازارهای مالی در دنیا، کاهش چند باره نرخ بهره در کانادا و آمریکا آنهم به صورت غیر منتظرانه از ۰.۲۵ درصد به ۰.۵ درصد کاهش و کاهش مجدد نرخ بهره توسط بانک مرکزی کانادا به میزان ۰.۵ درصد دیگر نشان از یک سقوط شدید دارد.

کاهش واردات چین چه بلایی سر پول استرالیا آورد؟

کاهش شدید واردات کالا توسط چین از کشورهائی که صادر کننده عمده به آن هستند نیز بر این روند تغییرات بی اثر نبوده، به نحوی که دلار استرالیا و دلار نیوزلند با کاهش شدید ارزش خود طی چند سال اخیر مواجه شده اند، این میزان کاهش ارزش باعث شده تا میزان مراجعه به جفت ارزهای رزرو مانند ین ژاپن و فرانک سوئیس افزایش چشمگیری را داشته باشد اما باید منتظر ماند تا دیگر پارامترهای اقتصادی نیز از  راه برسند.

یوان در حال عرض اندام مقابل دلار 

اما یوآن چین در مقابل دلار آمریکا در حال تقویت است این یک نشان از اتفاق بزرگی است که مانند ویروس کرونا می تواند شگفتی ایجاد کند. طی ماههای آینده، نیاز دنیا به کالاها و تجربیات چین در حوزه مبارزه با بیماری به شدت افزایش می یابد. در حال حاضر رئیس جمهور چین در قدم اول با انتشار نامه به سران برخی کشورها که پیشتر کمک حال آنها بودند اعلام کرده تا آماده است به کمک آنها بشتابد. سرایز شدن برخی کمک ها از سوی چین به ایران موید این ادعا است که دنیا نیازی بسیار فراتر به چین خواهد داشت، انواع ماسک، لباس گان پزشکی، محصولات یک بار مصرف حوزه بهداشت و برخی سخت افزارها، اینک به وفور در چین تولید میشود و برای بازار یک میلیارد و چهارصد میلیونی چین دیگر سرازیر نخواهد شد زیرا شرایط عادی در آن کشور در شرف وقوع است، از سوئی دیگر ارائه خدمات مشاوره پزشکی و ارسال کادر درمانی و کمک درمانی به دیگر نواحی درگیر یکی دیگر از اقلام صادراتی چین طی روزها و ماه های آتی خواهد بود. اکنون که دنیا به این کالاهای حیاتی نیاز دارد، فرصت بی بدیلی به وجود آمده که بار دیگر اژدهای زرد سر از خاک بیرون می آورد و دنیا را با نهیب آتش خود بسوزاند.

طبق پیش بینی ها رشد اقتصادی چین طی سال جاری به بالاترین میزان بعد از بحران مالی ۲۰۰۹ خواهد رسید و این نوید از روزهای ناخوش آیندی برای کشورهائی است که تولیدشان روانه بازار چین میشد اما اکنون خود درگیر بیماری هستند و نه تنها صادرات ندارند بلکه باید از چین نسبت به واردات اقلام پزشکی و حتی مصرفی روزانه مانند دستمال کاغذی روی بیاورند.

طبق پیش بینی ها رشد اقتصادی چین طی سال جاری به بالاترین میزان بعد از بحران مالی ۲۰۰۹ خواهد رسید و این نوید از روزهای ناخوش آیندی برای کشورهائی است که تولیدشان روانه بازار چین میشد اما اکنون خود درگیر بیماری هستند و نه تنها صادرات ندارند بلکه باید از چین نسبت به واردات اقلام پزشکی و حتی مصرفی روزانه مانند دستمال کاغذی روی بیاورند.

از سوئی دیگر تعدیل نیروی انسانی بسیاری از بنگاه ها در دنیا مانند شرکتهای هواپیمائی و خدماتی و همچنین کاهش سرمایه گذاری مستقیم و غیر مستقیم در کشورهای درگیر بیماری که به طور میانگین بین ۵ تا ۱۵ درصد رشد منفی را نشان میدهد یکی دیگر از مولفه های سقوط اقتصادی و بحران جهانی و رکود عمیق اقتصادی خواهد بود.

به جدول زیر دقت کنید، تنها دو بخش سلامت و ارتباطات از این حادثه کمترین تغییر را دارند.

Table ۱. Earnings revisions and capital expenditures of the top ۵۰۰۰

Source: UNCTAD, based on data from Refinitiv SA.

Note: Top ۵۰۰۰ public companies that had at least one revision of earnings forecast for the fiscal year ۲۰۲۰ since ۱ February ۲۰۲۰. A few outliers (۵ in total) were excluded as extreme revisions of earnings were driven by idiosyncratic factors not related to Covid-۱۹

همچنین نیک میدانیم که رسیدن به نرخ بالای رشد اقتصادی نیازمند رشد مدام تولید است که بیشتر با افزایش جمعیت به وقوع می پیوندد و تمامی محققان پیشبین کرده اند که به دلیل شیوع بیماری کرونا یک درصد از مردم دنیا در مدت زمان اندک خواهند مرد، برای درک بهتر این عدد باید گفت که عدد نهائی طبق مدل های پیش بینی چیزی در حدود ۷۸ میلیون نفر خواهد بود، جمعیتی کمتر از  آلمان یا ترکیه!

اگر این پیش بینی و مدل درست باشد باید گفت که چین با مدیریت قاطع، شفاف و به موقع با استفاده از آموزه ها و ابزارهای مدیریت متمرکز دوران کمونیستی از این بحران با کمترین هزینه عبور کرده و اکنون مرگ و میر ناشی از این بحران کمترین اثر را روی رشد اقتصادی آن گذاشته است، اما کشورهای حوزه اروپا به دلیل تراکم بالای جمعیت و کمبود زیر ساخت درمانی به دلیل عدم نیاز به ایجاد زیر ساخت متناسب با جمعیت و در حوزه کشورهای آفریقایی به دلیل کمبود اقلام حفاظتی و پائین بودن سطح بهداشت و در کشورهای حوزه آمریکا به دلیل عدم شفافیت در برخورد با ویروس، شاهد بروز اتفاقات بسیار ناخوش آیند خواهیم بود، و شاید پر بی راه نباشد فوت یک درصدی از جمیعت فعال جهان.

لذا میتوان گفت وقتی رشد دیگر اقتصادهای مطرح دنیا متوقف و یا کند میشود هر کشوری که کمی بیشتر از آنها رشد داشته باشد از نرخ جهانی جلوتر خواهد بود و این اصل در رابطه با چین مطرح خواهد بود.

میتوان اینگونه جمع بندی کرد که طی هفته ها و ماه های پیش رو یوآن چین به یکی از قدرتمند ترین ارزها تبدیل میشود

بنا بر این میتوان اینگونه جمع بندی کرد که طی هفته ها و ماه های پیش رو یوآن چین به یکی از قدرتمند ترین ارزها تبدیل میشود

دلار استرالیا و نیوزلند به عنوان کشور هائی که هنوز درگیر ویروس نشده اند و از منابع تامین کالای چین هستند نسبت به دیگر کشورهای تامین کننده اقلام صادراتی چین از وضعیت بهتری برخوردار هستند اما به تدریج با افت مواجه خواهند شد. وضعیت دلار آمریکا و دلار کانادا در مقابل یورو کمی بهتر خواهد شد و کشورهای حوزه یورو با چالش های اساسی مواجه خواهند بود، ین ژاپن نیز به عنوان یک ارز رزرو در شرایط متعادل تری قرار خواهد گرفت. از سوئی دیگر به نظر نمی رسد که حال و اوضاع نفت و کشورهای تولید کننده آن به زودی خوب شود، چون مناقشات سیاسی در عربستان به عنوان بزرگترین تولید کننده نفت و همچنین گرم شدن هوا و از سوئی دیگر نیاز کشورهای تولید کننده نفت به فروش بیشتر از سقف و کف تعهدی توسط اوپک، شرایط را کمی سخت خواهد کرد.

اما در ایران باید گفت روزهای خوش اقتصاد هنوز جریان دارد، کسری بودجه شدید دولت و عدم تصویب کلیات بودجه در مجلس (قبل از گرفتن حکم حکومتی)، افزایش ناگهانی هزینههای جاری دولت در مبارزه با بیماری کرونا، هزینه های کاهش شدید سرمایه اجتماعی که به شدت بر ناکارآمدی ارکان نظام تاثیر مستقیم میگذارد و پررنگ شدن دامنه تحریم ها و کاهش قیمت نفت و افزایش نرخ برابری ریال و دلار آمریکا و همچنین عدم تحقق درآمدهای مالیاتی در اسفند و فروردین و اردیبهشت و در ادامه اجبار به تعدیل درآمدهای مالیاتی و همچنین الزام نظام به رعایت شرایط مودیان که از بیماری آسیب دیده اند، شرایط را به نحوی جلو میبرد که به نظر می رسد اواخر بهار شرایط ریاضت اقتصادی امری اجتناب ناپذیر باشد در غیر اینصورت ورشکستگی دنبالهدار بنگاه ها و لشکر عظیم بیکاران و گرسنگان مقدمات یک سری تغییرات اجتماعی و حتی امنیتی را فراهم خواهد آورد. به اضافه اگر طبق نظر برخی از صاحبنظران و فعالان اقتصادی دامنه بحران اقتصادی به بورس برسد، دولت دیگر توان آن را ندارد تا مانند سناریو موسسات مالی با آن برخورد نماید، مدل هایی که تا امروز در مواجه با بحران های ناشی از عدم دقت کافی به اجرا درآمده بودند مانند پدیده شاندیز نیز در مواجهه با مساله بورس بسیار ناکارآمد و ناچیز خواهد بود.

بنابراین به نظر میرسد در خصوص وضعیت داخلی کشورمان باید گفت هر فعال اقتصادی تنها و تنها از طریق مدیریت صحیح و به دور از احساسات مالی و رفتاری بتواند با کمترین هزینه از شرایط پیش رو گذر نماید.