حامد شایگان؛ بازار: در حال حاضر یکی از مهمترین دلایل ضروری برای تدوام مذاکرات برجام برای ایران، افزایش صادرات نفت پس از توافق است، چراکه در شرایط کنونی چالش های زیست محیطی همچون سونامی، سیل و زلزله در حال افزایش است و بسیاری از دولت ها و کارشناسان به مقوله تغییر وضعیت آب و هوایی توجه می کنند و این به معنای آغاز روندی برای کاهش سوخت های فسیلی است و ایران به عنوان کشوری که دارای ذخایر غنی است از همین الان باید همسو با سیاست های جهانی منابع فسیلی خود را به بازار عرضه کند، هرچند در شرایط کنونی محدودیت صادرات نفت ایران تنها به تحریم ها ختم نمی شود. در این رابطه خبرنگار خبرگزاری بازار با دکتر فرشید سیم‌بُر هیات علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه شهید بهشتی گفتگو کرده است. او معتقد است که در شرایط کنونی بخشی از تقاضای جهانی به وضعیت کرونا ختم می شود اما به طور کلی آینده نفت ایران بسیار تیره و تار است و در صورتی که برجام اتفاق بیفتد و ایران نتواند بازارهای قبلی خود را احیا کند، عملا صادرات نفت ایران افزایش چندانی نخواهد یافت.
در ادامه این گفتگو را به طور کامل می خوانید؛
* در هفته های اخیر قیمت نفت روندی نوسانی اما صعودی داشته است و بسیاری از این کارشناسان پیش بینی کرده اند که به دلیل افزایش تزریق واکسن کرونا در جهان احتمال افزایش فعالیت صنایع و گرانی قیمت سوخت وجود دارد تحلیل شما در این زمینه چیست؟
قیمت نفت در یک مقطع زمانی تا ۷۶ دلار بالا رفت و بعد دوباره کاهش یافت و این نوسانات قیمتی به دلایل مختلفی رخ می دهد، در شرایط کنونی تغییرات آب و هوایی و اتخاذ سیاست های جدیدی از سوی دولت ها منجر به بروز تغییر در قیمت نفت شده هرچند برخی مقاطع دولت ها برای اینکه عمدا مانع روند صعودی قیمت نفت شوند سیاست هایی را تدوین می کنند و بیشتر جنبه ای روانی دارد، اما به طور کلی تغییرات آب و هوایی چالش جدی است و بسیاری از کشورها به دنبال محدود کردن سوخت های فسیلی در آینده هستند.
تغییرات آب و هوایی در دنیا شدید شده، برای نمونه سیل اخیر در آلمان بیشتر از ۱۰۰ نفر را کشت به همین دلیل کشورها کم کم از سوخت فسیلی فاصله خواهند گرفت، همانطوری که در قرارداد پاریس بسیاری از کشورها توافق کرده اند که میزان آلودگی هوا تا ۱۰ سال دیگر به کمتر از یک و نیم درصد برسد
* پیش بینی شما برای افزایش قیمت نفت در سال جاری چقدر است و آیا سیاست دولت ها در زمینه کنترل مصرف سوخت های فسیلی تحت تاثیر عوامل خاصی است و چگونه اجرایی خواهد شد؟
در شرایط کنونی پیش بینی می شود که قیمت نفت همچنان بالا برود و در آینده نزدیک ممکن است تا نرخ ۹۰ دلار در بشکه هم برسد، زیرا هم اکنون برخی کشورهای صنعتی از سوخت فسیلی زیاد استفاده می کنند، از طرف دیگر تغییرات آب و هوایی در دنیا شدید شده برای نمونه سیل اخیر در آلمان بیشتر از ۱۰۰ نفر را کشت به همین دلیل کشورها کم کم از سوخت فسیلی فاصله خواهند گرفت، همانطوری که در قرارداد پاریس بسیاری از کشورها توافق کرده اند که میزان آلودگی هوا تا ۱۰ سال دیگر به کمتر از یک و نیم درصد برسد البته در زمان ترامپ ریاست جمهوری ترامپ، آمریکا از این توافقنامه خارج شد اما دموکرات ها دوباره به این قرارداد برگشته اند و به نظر می رسد اجرایی شود و در میزان تقاضای سوخت های فسیلی هم تاثیر گذار خواهد بود.
* در شرایط کنونی نقش اوپک در سیاست های بازار جهانی نفت چگونه است و چگونه برای تنظیم قیمت در بازار میزان عرضه و تقاضای بازار را مدیریت می کند؟
در شرایط کنونی اوپک به یک جنازه تبدیل شده و بیشتر متاثر از سیاست های روسیه، آمریکا و ... است و نمی تواند مانند گذشته در بازار نفت دنیا نقش آفرینی کند. در شرایط کنونی حدود ۹۳ میلیون بشکه در جهان نفت تولید می شود که ۳۰ میلیون آن مربوط به اوپک است و مابقی از طریق کشورهای غیر اوپک تامین می شود که حدود ۱۱ میلیون بشکه آن مربوط به روسیه و همین مقدار هم به آمریکا اختصاص دارد و در دریای شمال، مکزیک و چین هم تولیدات قابل ملاحظه ای وجود دارد و همین مساله قدرت اوپک را به شدت کاهش داده است، به همین دلیل اوپک برای ایجاد اثرگذاری باید با کشورهای مانند روسیه، آمریکا مکزیک، سوئد و ... به توافقاتی برسد و البته آمریکا هم چندان وارد توافق با اوپک نشود.
* در شرایط کنونی اوپک برای حفظ بازار خود و جلوگیری از کاهش قیمت نفت با کشورهای تولیدکننده نفت غیر اوپک همکاری می کند و آیا همکاری این نهاد بین المللی با سایر کشورهای تولیدکننده در بازار نفت اثرگذار است؟
در حال حاضر برخی کشورهای غیراوپک با اوپک همکاری می کنند و برای اینکه قیمت نفت کاهش پیدا نکند توافقاتی حاصل شود و اوپک هم نمی تواند سیاست گذاری دیگری مخالف با توافقات اجرایی کند، زیار هم اکنون بسیاری از کشورها به درآمدهای نفتی خود وابسته شده اند و هرگونه نوسات در عرضه نفت در بازار می تواند نوسان قیمتی هم ایجاد کند.
* در شرایط کنونی یکی از امیدهای ایران برای توافق برجام بازگشت به بازار نفت است، هرچند به نظر می رسد که ورود رقبا به بازار ایران عرصه را برای کشور در این بازار تنگ کرده اند اما همچنان بسیاری از کارشناسان معتقدند توافق مجدد می تواند صادرات نفت ایران را تا سطح قابل ملاحظه ای افزایش دهد، حال براساس وضعیت ایران در صورت توافق آیا امکان افزایش قابل ملاحظه صادرات نفت برای ایران وجود دارد؟ برای تحقق اهداف چه چالش هایی پیش پای ایران خواهد بود؟
در شرایط کنونی ایران نفت چندانی تولید نمی کند و در بازار جهانی نفت هم سهمی ندارد و اگر برجام امضا شود مشکلات همچنان پابرجا است، زیرا برخی از بازارها همچون ژاپن، کره جنوبی و اتحادیه اروپا از ایران خرید می کردند و الان خریدی ندارند، به عبارت دیگر مجموعا این کشورها بیش از دو میلیون بشکه نفت ایران را روزانه می خریدند که ۶۰۰ هزار بشکه توسط اتحادیه اروپا و همین میزان توسط ژاپن خریداری می شد و نزدیک به ۴۰۰ هزار بشکه نفت هم توسط کره جنوبی از ایران خریداری می شد و مابقی هم توسط کشورهای اروپای شرقی و هند خرید می شد اما بعد از تحریم ها شرایط تغییر کرده است و دیگر از ایران نفت نخریدند و ساختار پالایشگاه های آنها هم براساس ویژگی های سوخت کشور دیگری تغییر کرده است و حالا اگر قرار باشد برجام اجرایی شود ایران باید بتواند بازارهای قبلی خود را احیا کند و کشورهای دیگر را توجیه کند که بار دیگر ساختار پالایشگاه های خود را براساس نفت ایران تغییر دهند و از آنجایی که همواره تهدید تحریم برای ایران وجود دارد بسیاری از کشورها راضی نیستند که پالایشگاه های خود را تغییر دهند و این مشکل می تواند چالش بزرگی برای صادرات نفت ایران باشد.
در شرایط کنونی ایران نفت چندانی تولید نمی کند و در بازار جهانی نفت هم سهمی ندارد و اگر برجام امضا شود مشکلات همچنان پابرجا است، زیرا برخی از بازارها همچون ژاپن، کره جنوبی و اتحادیه اروپا از ایران خرید می کردند و الان خریدی ندارند
* در شرایط کنونی بسیاری از چاه های نفت ایران برای سال های طولانی استفاده نشده اند و همین مساله باعث شده که نیاز به تعمیر و نوسازی داشته باشند و ممکن است این شرایط با سیاست افزایش تولید و صادرات ایران در آینده همخوانی نداشته باشد، نظر شما در این زمینه چیست؟
وقتی چاه ها برای مدت طولانی نفت تولید نکنند در آنها گاز جمع می شود و در زمان برداشت مجدد نفت با مشکلاتی روبرو می شوند و هزینه های بالایی برای احیای آن ها نیاز است و ایران ممکن است در ابتدا به سرعت نتواند روی این چاه ها سرمایه گذای جدید داشته باشد به همین دلیل توسعه تولید و صادرات به صورت یکباره برای ایران غیرممکن است.
* در شرایط کنونی عوامل زیادی روابط تجاری ایران را با چالش مواجه کرده است اما تحریم ها مهمترین مانع هستند چه عوامل دیگری می تواند در آینده صادرات نفت ایران موثر باشد و آیا ایران می تواند از نفوذ خود در اوپک برای افزایش صادرات استفاده کند؟
باید توجه داشت که ایران در فهرست سیاه اف ای تی اف قرار داد و با وجود اینکه فرصت هایی قبلا از سوی کمیته بین المللی مبارزه با پولشویی برای ایران ایجاد شده بود اما بازهم ایران توافق اف ای تی اف را امضا نکرده است به نظر می رسد همکاری در این بخش هم با مشکلاتی روبرو است، بنابراین در شرایط کنونی بازگشت ایران به بازار جهانی نفت سخت است مگر اینکه مانند دور قبل اوپک را تحت فشار قرار دهند و بخشی از بازار کشورهای دیگر را به ایران بازگرداند؛ در غیر اینصورت همچنان وضعیت صادرات نفت ایران محدود خواهد بود.
با وجود اینکه فرصت هایی قبلا از سوی کمیته بین المللی مبارزه با پولشویی برای ایران ایجاد شده بود اما بازهم ایران توافق اف ای تی اف را امضا نکرده است به نظر می رسد همکاری در این بخش هم با مشکلاتی روبرو است، بنابراین در شرایط کنونی بازگشت ایران به بازار جهانی نفت سخت است مگر اینکه مانند دور قبل اوپک را تحت فشار قرار دهند
* در حال حاضر کاهش فعالیت واحدهای تولیدی در دنیا تا حدودی میزان تقاضا برای نفت را کاهش داده بود هر چند به تازگی بعد از واکسیناسیون کرونا میزان تقاضا تا حدودی بهبود پیدا کرده است اما همچنان روند صنعتی سازی و ارتقای تکنولوژی احتمال کاهش مصرف سوخت در آینده را بیشتر کرده است پیش بینی شما از سیاست گذاری ها برای نفت در آینده چیست؟
این احتمال وجود دارد که مصرف سوخت فسیلی تغییر کند زیرا طبق قانون انتروپی با توجه به اینکه سطح زمین در حال گرم شدن است از این رو سیاست های جدید برای جلوگیری از این اتفاق تدوین خواهد شد، از طرف دیگر برای کار بیشتر مصرف سوخت بیشتر خواهد شد، از این رو اگر کشورها بخواهند روی کاهش مصرف سوخت سرمایه گذاری کنند باید هزینه های سنگینی بپردازند که به نظر می رسد در شرایط کنونی که ویروس کرونا اقتصاد آنها را ضعیف کرده است؛ ممکن باشد.
در شرایط کنونی ویروس کرونا به دلیل اینکه میزان فعالیت های گردشگری را کاهش داده است و از طرف دیگر شرکت های حمل و نقلی هم دیگر مانند گذشته فعالیت ندارند، به همین دلیل این بیماری روی تقاضای سوخت در جهان تاثیر گذار بوده است و در آینده هم این احتمال وجود دارد ویروس دیگری بر جهان قالب شود و همین سناریو تکرار شود
* هنوز اقتصاد و صنعت جهان به دلیل آسیب های کرونا به حالت عادی برنگشته است و بسیاری از فعالان اقتصادی معتقدند که میزان تقاضا برای نفت دیگر افزایش چشم گیری نخواهد داشت زیرا با ادامه افزایش سطح واکسیناسیون تقریبا فعالیت ها از سر گرفته شده است، نظر شما در این زمینه چیست؟
در شرایط کنونی ویروس کرونا به دلیل اینکه میزان فعالیت های گردشگری را کاهش داده است و از طرف دیگر شرکت های حمل و نقلی هم دیگر مانند گذشته فعالیت ندارند؛ به همین دلیل این بیماری روی تقاضای سوخت در جهان تاثیر گذار بوده است و در آینده هم این احتمال وجود دارد ویروس دیگری بر جهان قالب شود و همین سناریو تکرار شود،لذا نمی توان پیش بینی کرد که در دنیا مصرف سوخت افزایش می یابد یا اینکه خیلی روند نزولی خواهد داشت.
* یکی از برنامه های ایران بعد از توافق برجام افزایش تولید نفت است، آیا بعد از رفع محدودیت ها ایران می تواند سطح برداشت از میادین مشترک با قطر را افزایش دهد؟
از چهل سال پیش تاکنون بحث های درباره افزایش تولید و برداشت از میادین مشترک ایران و قطر وجود دارد و وزیر کنونی نفت هم بارها وعده هایی برای افزایش برداشت داده بود اما این مساله محقق نشده بود و او باید پاسخگو باشد چرا این سیاست اجرایی نشده است، در حالی که قطری ها در سال های گذشته میزان برداشت خود از میادین مشترک با ایران را به شدت افزایش داده اند.
در شرایط کنونی بسیاری از کشورها تمایلی به همکاری با ایران ندارند در چنین حالتی هیچ سرمایه گذار نفتی حاضر به ورود به ایران برای تولید فرآورده های نیست، به همین دلیل است که ایران در سال های گذشته نتوانسته در تولید و عرضه فرآورده‌ها هم موفق باشد
* با توجه به اینکه پیش از این اعلام کردید که ایران برای ورود به بازارهای جهانی نیازمند رایزنی برای افزایش سهم خود است اگر این مساله محقق نشود می تواند محصولات را در داخل ایران فراوری کند و در نهایت محصولات فراوری شده را به بازار عرضه کند در اجرای این سیاست چقدر می تواند موفق باشد؟
ابتدا برای ورود به بازارهای بین المللی باید اراده و اقتدار ملی وجود داشته باشد و از طرف دیگر ایران در شرایط کنونی با کمبود منابع مالی روبرو است و باید از سرمایه های خارجی استفاده کند اما مساله اینجاست که وقتی کشوری تضعیف شود سرمایه گذاران چگونه به آن کشور ورود می کنند و یا اصلا ورود می کنند؟ به عبارت دیگر سرمایه گذاران به کشوری ورود می کنند که بتواند سرمایه و عایدی خود خود را به راحتی از آنجا به هر جای دیگری که می خواهند منتقل کند و از طرف دیگر جذابیت برای عرضه محصولات تولیدی در بازارهای بین المللی وجود داشته باشد. در شرایط کنونی بسیاری از کشورها تمایلی به همکاری با ایران ندارند در چنین حالتی هیچ سرمایه گذار نفتی حاضر به ورود به ایران برای تولید فرآورده های نیست، به همین دلیل است که ایران در سال های گذشته نتوانسته در تولید و عرضه فرآورده ها هم موفق باشد.
نظر شما