بازار؛ گروه بین الملل: ایران و عراق طی دو دهه گذشته علاوه بر آن که موفق به ارتقای روابط و مبادلات تجاری خود شده اند، همچنین میزبان حجم گسترده ای از مسافران کشور مقابل بوده اند و امروزه بخش گردشگری یکی از مهمترین بخش های روابط دو جانبه تهران و بغداد به شمار می رود.
به رغم گسترش مبادلات تجاری و گردش پذیر بودن ایران و عراق برای اتباع هر دو کشور، اما هنوز زیرساخت های حمل و نقلی میان دو همسایه پیشرفت زیادی نداشته است.
در حال حاضر بخش بزرگی از مبادلات تجاری دو طرف توسط ترانزیت زمینی و مرز به مرز انجام می شود و در بخش گردشگری نیز سفرهای هوایی حجم زیادی از جابجایی مسافران را برعهده دارد، اما با وجود نیاز گسترده به گسترش زیرساخت های حمل و نقلی و ارتباطی میان دو کشور، هنوز دو طرف نتوانسته اند بر سر ایجاد یک خط آهن مشترک به توافق برسند.
نقاط اتصال راه آهن ایران و عراق: از مرز قصر شیرین تا مرز شلمچه
مطالعات درباره خط آهن ایران و عراق به حداقل ۴۴ سال پیش، یعنی در سال ۱۳۵۶ و پیش از پیروزی انقلاب اسلامی باز می گردد. در آن زمان قانون موافقتنامه میان دولت شاهنشاهی ایران و دولت جمهوری عراق درباره اتصال راه آهن ایران و عراق تهیه شد و پس از تصویب مجلس شورای ملی، همچنین در جلسه روزچهارشنبه بیست و ششم بهمن ماه ۱۳۵۶ به تصویب مجلس سنا رسید و «جعفر شریف‌امامی»، رییس مجلس سنا به صورت رسمی آن را اعلام کرد.
در آن زمان اتصال خط آهن ایران به عراق از طریق مرز خانقین قرار بود انجام شود و در قانون یاد شده اعلام شده بود که «با توجه به روابط دوستانه دو کشور و تمایل آنها به تحکیم و تقویت مناسبات اقتصادی فیمابین و تشویق ترانزیت و نظر به فوائدی که در اثر اتصال‌شبکه‌های راه‌آهن از لحاظ اقتصادی و اجتماعی نصیب دو کشور می‌شود طرفین ایرانی و عراقی ملاحظه کردند، ساختمان خط راه‌آهنی که ایران و عراق‌را از طریق خانقین قصرشیرین مرتبط می سازد، بهترین مسیر است و بدین نحو که عراق خط آهنی از بغداد تا بعقوبه و خانقین و ایران خط آهنی از اراک یا قم تاکرمانشاه و قصرشیرین ایجاد می نماید.» با این حال با توجه به سقوط دولت پادشاهی و وقوع انقلاب اسلامی این طرح به مرحله اجرایی نرسید و پس از انقلاب طرح های دیگری جهت اتصال خط آهن ایران به عراق در نظر گرفته شد.
پس از انقلاب اسلامی نخستین بار در دولت دهم در سال ۱۳۹۰ ایران و عراق برای احداث این خط آهن، تفاهم نامه‌ای امضا کردند که اجرایی نشد
پس از انقلاب اسلامی نخستین بار در دولت دهم در سال ۱۳۹۰ ایران و عراق برای احداث این خط آهن، تفاهم نامه‌ای امضا کردند که اجرایی نشد؛ سپس در سال ۹۳ در زمان وزارت عباس آخوندی، بار دیگر تفاهم نامه احداث راه آهن شلمچه-بصره میان تهران و بغداد به امضا رسید. طبق این تفاهم‌نامه‌ها ایران متعهد به طراحی و ساخت یک پل بر روی اروند و طرف عراقی موظف به احداث ۳۲ کیلومتر خط آهن از مرز شلمچه تا ایستگاه راه‌آهن بصره در خاک عراق شد. همه ۳۲ کیلومتر مذکور در خاک عراق قرار دارد؛ ۹۰۰ متر نیز عرض رودخانه شط العرب (بهمنشیر) است که ایران قول ساخت پل بر روی آن را داده است. عباس آخوندی، وزیر وقت راه و شهرسازی بار دیگر ۲۴ فروردین ۱۳۹۴ در سفری که به بصره داشت همراه با استاندار بصره، احداث این خط آهن را کلنگ زنی کردند. در این سفر مقرر شد ایران بخش پل رودخانه اروند را احداث کند و فرآیند ریل گذاری در خاک عراق نیز از سوی خود عراقی‌ها و با سرمایه گذاری این کشور انجام شود.
در قانون بودجه سال ۹۵ به مبلغ ۱۵۰ میلیارد تومان برای احداث پل این خط آهن بر روی رودخانه اروند بود؛ اما به دلیل آنکه طرف عراقی به تعهد خود عمل نکرد، اجرای فاز عملیاتی ساخت این خط آهن ۳۲ کیلومتری متوقف ماند
در قانون بودجه سال ۹۵ به مبلغ ۱۵۰ میلیارد تومان برای احداث پل این خط آهن بر روی رودخانه اروند بود؛ اما به دلیل آنکه طرف عراقی به تعهد خود عمل نکرد، اجرای فاز عملیاتی ساخت این خط آهن ۳۲ کیلومتری متوقف ماند.
این اتفاق بار دیگر در بودجه‌های سنواتی رخ داد اما همچنان خبری از اجرای تعهد دولت عراق برای ساخت این پروژه نبود تا اینکه در زمان وزارت محمد اسلامی در راه و شهرسازی، شکل تفاهم نامه تغییر کرد و ایران پذیرفت کل ۳۲ کیلومتر را با هزینه خودش احداث کرده و سپس از محل حق دسترسی به ریل، اصل و سود سرمایه را مستهلک کند.
سرمایه گذار در این پروژه، بنیاد مستضعفان تعیین شد؛ این بنیاد بلافاصله اقدام به تأسیس شرکت در عراق کرد تا این پروژه را به سرانجام برساند.
آخرین تلاش برای جلب نظر دولت بغداد را محمد اسلامی وزیر راه و شهرسازی در نیمه دوم اسفند ماه سال گذشته به خرج داد؛ وی در سفری که ۱۶ اسفند ۱۳۹۹ به بغداد و بصره داشت، علاوه بر دیدار با ناصر حسین بندر، وزیر حمل‌ونقل جمهوری عراق، توانست با مصطفی الکاظمی، نخست‌وزیر این کشور هم ملاقات کرده و رایزنی‌ها در خصوص این خط آهن را تقویت کند
اما این بار عراقی‌ها مشکل انتقال زمین را مطرح و اعلام کردند باید انتقال زمین به شرکت متعلق به بنیاد مستضعفان در هیئت دولت عراق تصویب شود اما هیئت دولت عراق این انتقال را تصویب نکرد.
آخرین تلاش برای جلب نظر دولت بغداد را محمد اسلامی وزیر راه و شهرسازی در نیمه دوم اسفند ماه سال گذشته به خرج داد؛ وی در سفری که ۱۶ اسفند ۱۳۹۹ به بغداد و بصره داشت، علاوه بر دیدار با ناصر حسین بندر، وزیر حمل‌ونقل جمهوری عراق، توانست با مصطفی الکاظمی، نخست‌وزیر این کشور هم ملاقات کرده و رایزنی‌ها در خصوص این خط آهن را تقویت کند.
همچنین «عباس خطیبی»، معاون ساخت و توسعه راه آهن درباره تأثیر سفر وزیر راه به بغداد برای نهایی کردن تفاهم نامه ساخت راه آهن شلمچه-بصره گفته است: وزیر راه و شهرسازی از یک سال قبل تا کنون موضوع مذاکرات ایران و عراق در خصوص راه آهن شلمچه-بصره را به جد پیگیری می‌کند. طی این یک سال با طرف عراقی دو دیدار یکی در بصره و در تهران با مدیرعامل راه آهن عراق داشتیم؛ در آخرین دیدارهایمان، با طرف عراقی به نتیجه رسیدیم که تفاهم نامه‌ای در بغداد درباره این خط آهن میان وزیر نقل عراق و وزیر راه و شهرسازی ایران منعقد شود. در سفر اسلامی به بغداد این تفاهم نامه امضا شد که طی آن قرار شد طرف عراقی ظرف حداکثر ۳ ماه هماهنگی‌های لازم برای اخذ مجوز از هیئت دولت و شروع عملیات اجرایی پروژه در عراق را فراهم کند.
اهمیت اتصال ریلی ایران و عراق
سال ۹۰ بود که در ایران اتصال راه‌آهن خرمشهر به شلمچه به طول ۱۷ کیلومتر انجام شد بنابراین در راستای اتصال شبکه ریلی ایران به عراق و رسیدن به کربلا، ضرورت داشت ادامه این خط ریلی از شلمچه تا بصره عراق به طول حدود ۳۲ کیلومتر در خاک عراق ساخته شود.
از سوی دیگر در کشور عراق، خط ریلی از بصره تا کربلا ساخته شده و با تکمیل ۳۲ کیلومتر خط آهن شلمچه تا بصره، زائران ایرانی می‌توانند از طریق قطار به شلمچه و سپس بصره و کربلا بروند و از این منظر جابه جایی مسافران و گردشگران ایرانی به مقصد عراق از طریق خط آهن تسهیل خواهد شد.
همچنین با تکمیل این ۳۲ کیلومتر خط آهن بین شلمچه تا بصره و ساخت یک پل بازشونده بر روی اروندرود ( پل ریلی بازشو به طول ۸۰۰ متر)، اتصال ریلی کشور ایران از طریق عراق به کشورهای شرق مدیترانه و بندر لاذقیه سوریه بدون انقطاع برقرار می‌شود و تحولی بزرگ در زمینه ترانزیت و تبادل کالا و مسافر در این منطقه رخ خواهد داد. در واقع همزمان با تکمیل ٣٣ کیلومتر خط باقیمانده در عراق، راه آهن خرمشهر به خط سراسری عراق متصل خواهد شد و از این مسیر جریان بزرگ تبادلات تجاری و جابه‌جایی مسافر از ایران برقرار می شود و این مسیر خواهد توانست که بخشی از تجارت رو به رشد صادرات کالاهای ایرانی به مقصد بازارهای عراق و همچنین فراتر از عراق به سوریه را فراهم کند.
خط ریلی شلمچه تا بصره به عنوان یکی از گلوگاه‌های تجاری، می‌تواند راه تاریخی و تجاری ابریشم را تکمیل کند و با بهره برداری کامل از این راه آهن، ایران از طریق سواحل مدیترانه به بازارهای اروپا نیز دسترسی بیشتر و متنوع تری پیدا خواهد کرد
همچنین باید در نظر داشت که خط ریلی شلمچه تا بصره به عنوان یکی از گلوگاه‌های تجاری، می‌تواند راه تاریخی و تجاری ابریشم را تکمیل کند و با بهره برداری کامل از این راه آهن، ایران از طریق سواحل مدیترانه به بازارهای اروپا نیز دسترسی بیشتر و متنوع تری پیدا خواهد کرد.
از سوی دیگر علاوه بر عراق و سوریه، دسترسی تجاری ایران به بازارهای دیگر کشورهای عربی از جمله اردن، لبنان، کویت و حتی مناطق شمالی عربستان سعودی نیز تسهیل خواهد شد.
این پروژه همچنین مزایای تجاری قابل توجهی نیز برای طرف عراقی در برخواهد داشت و دسترسی عراق به کشورهای آسیای مرکزی، چین و نیز پاکستان و هند را از طریق اراضی ایران فراهم می کند
این پروژه همچنین مزایای تجاری قابل توجهی نیز برای طرف عراقی در برخواهد داشت و دسترسی عراق به کشورهای آسیای مرکزی، چین و نیز پاکستان و هند را از طریق اراضی ایران فراهم می کند و لذا برای طرف عراقی نیز یک فرصت ارزشمند برای توسعه بازارهای هدف تجارت خارجی ایجاد خواهد کرد.
آیا عراق تعلل می ورزد؟
خط آهن ایران و عراق همچنان مورد بحث و گفتگوی مقامات دو کشور است و از جمله «محمدجواد ظریف»، وزیر خارجه ایران نیز در جریان سفر اخیر خود به عراق در بغداد اعلام کرد که دو طرف همکاری‌های بسیار خوبی از جمله در حوزه راه آهن دنبال می کنند.
با وجود پیگیری های ایران برای اجرایی و عملی شدن خط آهن مشترک با عراق اما پس از چند سال به نظر می رسد که طرف عراقی برای اجرایی شدن این خط آهن با تعلل رفتار می کند.
در مقطعی ناتمام ماندن این خط آهن به دلیل حملات و فعالیت های داعش از سال ۲۰۱۴ اعلام شد، اما حال با سپری شدن بیش از دو سال از آزادسازی عراق از تروریست داعش، عدم اجرای این خط آهن نشان می دهد که علاوه بر گروه تروریستی داعش، دولت مرکزی عراق همچنان برخی نگرانی های دیگری نیز درباره اجرایی شدن این خط آهن دارد
خط آهنی که قرار است از مرز شلمچه ایران وارد عراق شود، پس از بصره از استان های ذی قار، میسان، المثنی نیز عبور خواهد کرد و بسیاری از استان های عراق از آن بهره مند خواهند شد.
در مقطعی ناتمام ماندن این خط آهن به دلیل حملات و فعالیت های داعش از سال ۲۰۱۴ اعلام شد، اما حال با سپری شدن بیش از دو سال از آزادسازی عراق از تروریست داعش، عدم اجرای این خط آهن نشان می دهد که علاوه بر گروه تروریستی داعش، دولت مرکزی عراق همچنان برخی نگرانی های دیگری نیز درباره اجرایی شدن این خط آهن دارد.
تابستان گذشته ناصر حسین، وزیر حمل و نقل عراق درباره اتصال ریلی عراق به ایران گفته بود: این طرح ابتدا به صورت تجاری مورد استفاده قرار نخواهد گرفت و در حال حاضر مطالعاتی در باره تاثیر این اتصال ریلی بر بنادر عراق و میزان رونق بنادر ایران، جریان دارد و طرح در وزارتخانه های بازرگانی، برنامه ریزی، حمل و نقل و امور خارجه بررسی و سپس در باره استفاده تجاری آن، تصمیم گیری خواهد شد.
پیشنهادهای جایگزین از سوی ترکیه و عربستان به عراق نیز می تواند یکی دیگر از دلایل تعلل طرف عراقی در تکمیل خط آهن مشترک با ایران باشد
این اظهارات نشان می داد که عراق برای استفاده تجاری از خط آهن شلمچه و بصره تردیدهایی دارد. شاید از آن جهت که طرف عراقی اجرایی شدن این خط آهن را باعث رونق بیشتر بنادر شمالی ایران در دهانه خلیج فارس ارزیابی می کند و از این رو رغبت چندانی ندارد که با رونق بیشتر بنادر ایرانی، دیگر بنادر عراق در دهانه خلیج فارس شاهد کاهش رونق تجاری و کاهش فعالیت های باراندازی باشند.
از سوی دیگر برخی بازیگران خارجی نیز از جمله ترکیه و عربستان تلاش دارند تا عراق بیش از پیش متوجه تجارت با همسایه شرقی خود، یعنی ایران نشود و حجم مبادلات تجاری بغداد با تهران بیش از مقدار فعلی نشود و از این رو برخی پیشنهادهای جایگزین از سوی ترکیه و عربستان به عراق نیز می تواند یکی دیگر از دلایل تعلل طرف عراقی در تکمیل خط آهن مشترک با ایران باشد. شاید به دلیل همین تردیدها نیز هیئت دولت عراق هنوز نتوانسته مقدمات لازم را برای واگذاری زمین مورد نیاز در مسیر این خط آهن از شلمچه تا بصره تامین کند.
نظر شما