بازار؛ گروه بین الملل: در جریان دیدار محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران و «فواد حسین»، همتای عراقی وی که روز شنبه در تهران رخ داد، ابعاد مختلفی از روابط و مسائل مورد علاقه دو طرف مورد بحث قرار گرفت که از جمله میتوان به تاکید ظریف بر ساخت و راه اندازی هر چه سریعتر خط ریلی بصره – شلمچه اشاره کرد.
وزیر امور خارجه کشورمان در دیدار با همتای عراقی خود، فراهم شدن مقدمات آغاز ساخت و تکمیل خط آهن شلمچه - بصره را کمک به گسترش مناسبات تجاری بین دو کشور دانست و خواستار سرعت عمل مسئولان مربوطه دو کشور برای اجرائی شدن هرچه سریعتر این خط آهن شد.
با وجود تمامی مشکلات موجود بر سر راه ساخت و افتتاح این پروژه، اهمیت آن بر کسی پوشیده نیست و آنچه مسلم است، هر دو کشور عراق و افغانستان از راه اندازی این پروژه سود سرشار خواهند برد. در ادامه به مهمترین مزایای راه اندازی اتصال ریلی میان شلمچه و بصره و البته موانع موجود بر سر راه ساخت این پروژه اشاره خواهیم کرد:
پوشش مبادلات تجاری ایران و عراق
برای اثبات اهمیت مراودات تجاری گسترده و پر حجم دو کشور ایران و عراق، بهتر است نگاهی به سخنان یحیی آل اسحاق، رئیس اتاق بازرگانی ایران و عراق بیندازیم. وی در تاریخ ۱۵ تیر ماه سال ۹۸ و در جریان برگزاری همایش تجاری و اقتصادی ایران و عراق در اتاق ایران گفت: سال گذشته حجم تجارت دو کشور ایران و عراق ۱۳ میلیارد دلار بود که هدفگذاری شده برنامه ریزیها برای رسیدن این میزان به ۲۰ میلیارد دلار انجام شود.
رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و عراق با بیان اینکه این حجم تجارت ۲ کشور، قطعا مورد حسادت بدخواهان خواهد بود اضافه کرد: ما از مرحله مبادلات تجاری با عراق عبور کردیم و بنا داریم مبادلات دو کشور به صادرات دانش فنی، فناوری و صنایع ایران به عراق در کنار افزایش صادرات خدمات فنی و مهندسی توسعه یابد.
پوشش ترانزیت میان عراق، افغانستان و آذربایجان
بخش دیگر مراودات تجاری عراق با کشورهای همسایه در اوراسیا و غرب آسیا است که همگی از ایران به عنوان مسیر ترانزیتی برای اتصال به عراق استفاده میکنند.
صادرات افغانستان به عراق را عمدتا محصولات غذایی و خشکبار به علاوه سنگهای قیمتی تشکیل میدهند و عراق نیز عمدتا محصولات نفتی خود به ویژه قیر و مشتقات آن را از طریق مرز دوغارون ایران به افغانستان صادر میکند.
در خصوص جمهوری آذربایجان نیز عمده محصولات صادراتی این کشور به عراق را چوبهای روسی و مواد اولیه نفتی تشکیل میدهند.
مشکلات موجود بر سر مسیر ساخت
با طرح موضوعات مذکور، سوال اصلی اینجاست که چرا با وجود پتانسیل مناسب در بخش مبادلات تجاری میان ایران و عراق و همچنین ترازیت میان عراق و افغانستان و جمهوری آذربایجان و حتی کشورهای CIS از طریق خاک ایران، چرا اتصال ریلی میان دو کشور همچنان برقرار نشده است.
نخستین مشکل موجود بر سر اتصال ریلی میان ایران و افغانستان از طریق مرز شلمچه، وجود گسستگی ۳۵ کیلومتری میان شلمچه و شبکه ریلی عراق در بصره است که بخشی از این مسیر نیازمند احداث یک پل ریلی عبوری از عرض اروند رود بوده و پس از سالها بحث و مذاکره با طرف عراقی در خصوص مسئولیت سرمایه گذاری و مسئولیت ساخت این مسیر، نهایتا در خرداد ماه سال ۹۸، اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس جمهور مجوز انعقاد قرارداد مشارکت برای اجرای پروژه راه آهن شلمچه – بصره را ابلاغ نمود.
برآورد اولیه شرکت ساخت و توسعه زیربناهای کشور به عنوان متولی ساخت این مسیر، رقمی حدود ۶ هزار میلیارد ریال هزینه برای ساخت مسیر مذکور بوده که مقرر شد این قرارداد به صورت BLT (ساخت – اجاره – انتقال) با شرکت احداث راه آهن شملچه – بصره به سهامداری بنیاد مستضعفان منعقد گردد که این طرح البته به دلیل واقع شدن بخش عمدهای از مسیر در خاک عراق، مورد تایید قرار نگرفته و مقرر شد بنیاد مستضعفان با شرکت ساخت به صورت ۶۰-۴۰ این پروژه را مورد ساخت و بهره برداری قرار دهند. طرف عراقی نیز متعهد به فراهم کردن اراضی پروژه، حریم ایستگاهها، کارگاهها، تامین آب و برق کارگاهها، ریل، تراورس، سوزن و علائم ارتباطات مسیر شد. اما درست پس از انعقاد قرارداد فی مابین، تقریبا پروژه مسکوت ماند و هیچ پیشرفتی نداشت.
در خصوص چرایی این امر، چند نکته قابل تامل وجود دارد:
*نخست اینکه دولت عراق تمایل عملی کمی نسبت به ساخت این مسیر از خود نشان داده که به نظر میرسد دلیل این امر فشارهای آمریکا بر روابط دوجانبه میان ایران و عراق به ویژه از زمان روی کار آمدن مصطفی الکاظمی نخست وزیر نسبتا غربگرای آمریکا از یک سو و فشار لابیهای سنی مذهب در داخل عراق در خصوص تلاش حداکثری برای جلوگیری آبادانی منطقه شیعه نشین بصره است.
* دوم اینکه ترجیح دولت عراق و لابیهای اهل تسنن در دولت و پارلمان این کشور، بیشتر به سمت اتصال ریلی از مرز خسروی و نهایتا بغداد است که البته آن منطقه هم دارای گسستگی ریلی در منطقه خانقین بوده که مشخص نیست با توجه به وضعیت فعلی اقتصاد عراق، چه مقدار زمان برای ساخت آن لازم خواهد بود.
* نکته سوم اینکه در جریان حملات گسترده داعش به زیر ساختهای کشور عراق، بخش عمدهای از شبکه ریلی و جادهای این کشور از بین رفته و نیازمند ساخت مجدد و یا تعمیرات اساسی می باشد که این مشکل در هر دو بخش مورد اتصال شلمچه و خسروی وجود دارد.
چه خواهد شد؟
اما با توجه به مشکلات مذکور و قرار دادن فکتهای مختلف در کنار یکدیگر، به این نتیجه میرسیم که ساخت خط ریلی شلمچه – بصره نیازمند اعتبار قابل تخصیص بوده و تا زمان عدم تزریق این اعتبار، ساخت خط ملغی خواهد بود. البته باید این نکته را نیز در نظر داشت که این اعتبار قطعا باید از سوی ایران تخصیص یابد، چراکه در حال حاضر ساخت و جبران زیر ساختهای شهری نابود شده عراق در جریان جنگ با داعش به عنوان اولویت اصلی در دستور کار دولت عراق قرار داشته و بعید به نظر میرسد پیش از رسیدگی به این امور، بغداد به دنبال ایجاد اتصال ریلی با ایران، سوریه یا ترکیه باشد؛ چراکه پروژههای عمرانی در عراق زیاد است و البته بودجه هم محدود.
از سوی دیگر با شکل گیری دور جدید از تحولات در کشورهای عربی، به ویژه سازش بارژیم صهیونیستی و آشتی اخیر عربستان و قطر پس از سه سال، عراق نیز منتظر روشن شدن تکلیف مشکلات اساسی میان ایران و دولت بایدن است تا در صورت انجام هر گونه هزینه برای اتصال ریلی با کشورمان و البته هر گونه هزینه مشترک دیگری با ایران، آیا این سرمایه گذاری به نفع منافع ملی این کشور خواهد بود یا ایالات متحده با توجه به نفوذ زیاد خود در میان دولت عراق، جلوی بهره برداری اقتصادی از این مسیر را خواهد گرفت یا خیر.
نظر شما