خودرو سازی لای دو لبه افراط و تفریط نگاه مدیران/ مشکلات بزرگ صنعت خودرو به تحریم مربوط نیست

بازار؛ گروه خودرو: افزایش قیمت خودروها در یک ماه گذشته این نقد را بیش از پیش به این صنعت وارد می‌کند که باتوجه به جهش قیمت، کیفیت و کارآیی محصولات افزایش نیافته است. اغلب نقدهای با هدف بیان مشکل اما بدون ارائه راه‌حل مطرح می‌شود که راه به جای نمی‌برد. زیرا چشم انداز و استراتژی مدون برای حل بحران و معضلات صنعت خودرو از سوی متولیان صنعت ارائه نشده است. برای بررسی علل عدم توسعه صنعت خودرو با بابک صدرایی کارشناس صنعت خودرو به گفت‌وگو پرداختیم که در ادامه بخش نخست آن را از نظر خواهیم گذراند:

* با توجه به مشکلات فعلی صنعت ‌خودرو ناشی از نوسان نرخ ارز و کاستی‌های فنی تولید، به نظر شما کدام چه عاملی سبب ایجاد این بحران شده است؟
عوامل متعدد و مختلف درون و بیرون کشور سبب رسیدن صنعت خودرو به این جایگاه شده است. صنعتی که تا حدودی وابسته به مسائل سیاسی و اقتصادی تابع همین موضوع دارد، با چالش‌های عدیده مواجه خواهد شد. از سوی بحث‌های داخلی مانند مدیریت، نحوه نگرش و تصمیم آن‌ها سبب رسیدن خودروسازی به این مرحله شده است. آنچه که اکنون از صنعت خودرو مشاهده می‌شود، نتیجه تصمیم‌گیری‌ها و سیاست‌های ۳۰ ساله اتخاذ شده پس از جنگ است. خودروسازی در کشور با اتمام جنگ تحمیلی، دو دیدگاه داشت. نخست اینکه برخی‌ها معتقد بودند، در کشور استعداد صنعتی شدن وجود ندارد. بنابراین با صادرات کالاها و نفت اقدام به واردات خودرو کنیم. دوم اینکه، افراد منتقد بیان داشتند که کشور به سوی صنعتی شدن حرکت کند که خودروسازی بخشی از این گسترش و توسعه صنعت است. لذا سیاست خودکفایی در خودروسازی و تفکر مستقل بودن این صنعت مطرح شد.

* با توجه به این دیدگاه، چرا صنعت خودروسازی نتوانست رشد و توسعه مطلوب پیدا کند؟
جهانی شدن یکی از مواردی بود که سایر خودروسازان دنیا به آن توجه داشتند و خودروسازان داخلی غافل از آن بودند. در اواخر دهه ۷۰ شمسی بحث پیوستن به سازمان جهانی مطرح بود. اگر به سازمان تجارت جهانی می پیوستیم باید بر اساس روش‌های جهانی اقدام به واردات آزاد خودرو به کشور می‌کردیم، این سیاست به مرور سبب رشد صنعت خودرو می‌شد. متاسفانه این مهم رخ نداد. اگر از زاویه دیگر این موضوع را بررسی کنیم، نه تنها در واردات بلکه در تولید هم جهانی شدن فکر نکردیم. با خودروسازان خارجی مانند رنو برای رسیدن به این هدف قراردادهای داشتیم، نمی‌گویم قرار داد بی نقص بود، اما به عنوان بهترین قرارداد خودروی در ایران بود که می‌توانست شبکه زنجیره تامین و قطعه‌سازی را در سطح استانداردهای جهانی ارتقا دهد. آن طور که از قرار داد رنو برای توسعه و نتیجه مطلوب انتظار می‌رفت، توفیقی حاصل نشد.

دلیل اصلی عملکرد ناموفق  خورو سازان  با شرکای  خارجی،  ساختار صنعت خودرو کشور است، خودروسازان حالت تعاملی بر اساس شفاف سازی با خودروسازان خارجی ندارند

* چرا خودروسازان داخلی در عملکرد قراردادها با شرکای خارجی خود موفق نبودند؟
دلیل اصلی ساختار صنعت خودرو کشور است، خودروسازان حالت تعاملی بر اساس شفاف سازی با خودروسازان خارجی ندارند. از سوی عملکرد اصولی را در همکاری‌های خود شکل نمی ‌دهند. از آنجایی که  به دنبال تغییر رویه پرداخت پول نفت به جای دریافت خودرو بودیم، به سراغ مونتاژ خودروها حرکت کردیم. لازمه نیل به این هدف ایجاد قراردادهای همکاریو سرمایه گذاری مشترک (جوینت و نچری) بود. خودروسازان داخلی با ایجاد فضا و زیرساخت مناسب شرایط اقلیمی، صنعتی و تولیدی کشور همکاری را در قراردادها برپایه سود طرفین مشروط بر صادرات منعقد کردند. این موضوع نیز تحقق نیافت و به سمت صادرات پیش نرفتیم.

* چرا خودرو ملی نتوانست به سمت صادرات و توسعه سهم بازارهای جهانی حرکت کند؟
از اواسط دهه ۷۰ شمسی با پروژه سمند تولید خودرو ملی کلید خورد. در آن طرح چندین مدل برای سمند در نظر گرفته شد، در کنار آن پروژه‌های دیگر مانند  تولید ون، جیپ و... نیز توسط سایر خودروسازان مطرح شد. برای این طرح‌ها هیچ استراتژی مدونی نداشتند. بنابراین طرح خودرو ملی به نام سمند را بدون راهبر تعریف و تولید کردند. چه استراتژی در دنیا می‌گوید باید از سال ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۹ بدون هیچ تغییری محصولی با همان ظاهر تولید شود؟   مباحثی که برای ارتقا، بهبود و نوآوری بین خودروسازان دولتی در دهه ۷۰ شمسی با همکاری قطعه ‌سازان ایجاد شد، بسیار خوب بود، متاسفانه ادامه دهنده خوبی نبودند.

از آنجایی که ساختار صنعت خودرو در ایران انحصاری و رقابت پذیر نیست، تنوع تولید و ورود هر خودروساز به کشور تا تغییر در ساختار خودروسازی اعمال نشود، رشد و ارتقا وجود نخواهد داشت

* یک خودروسازی در چه شرایطی رشد خواهد کرد؟ کدام محصول می‌توانست سبب رشد صنعت خودرو ایران شود؟
عواملی که سبب رشد صنعت می‌شود یعنی تولید پلت‌فرم ملی، همکاری با خودروسازان جهانی، ورود به بازار آزاد رقابت پذیر می‌تواند سبب ارتقا خودروسازی شود. در هر سه عامل با اشکالات عمده مواجه هستند. بیش از سه دهه هست که صنعت خودرو مورد انتقاد بی اثر واقع شده و نمی‌تواند چشم‌انداز خوبی را خلق کند. اگر به پیش از تحریم‌ها نیز باز گردیم همین مشکلات در صنعت خودرو وجود داشت. از آنجایی که ساختار صنعت خودرو در ایران انحصاری و رقابت پذیر نیست، تنوع تولید و ورود هر خودروساز به کشور تا تغییر در ساختار خودروسازی اعمال نشود، رشد و ارتقا وجود نخواهد داشت.

* راهکار خروج از بحران برای صنعت ‌خودروسازی در شرایط فعلی چیست و چگونه می‌توان معضلات فعلی را کنترل کرد؟
تحریم‌های که برای صنعت‌ خودروسازی ما ایجاد شد، نشان داد که صنعت خودرو در ایران ضربه پذیر است. نقص‌ها و کمبودهای تولیدکنندگان را آشکار کرد. خودروسازی کشور مانند بیماری هست که نیازمند طبیب و دارو است. تحریم‌ها موجب شد که این بیمار دیگر نتواند مانند سابق با استفاده از داورها، کاستی‌های خود را کنترل کند. مشکلات عدیده صنعت خودرو حاصل تصمیم‌های نادرست سه یا چهار دهه است که نمی‌توان مدعی بود در ظرف دوسال می‌توان این بحران را حل کرد. صنعت کشور یک برنامه استراتژی بزرگ می‌خواهد، ابتدا باید برنامه توسعه اقتصادی داشت که تمام نهادهای اقتصادی وابسته به آن عزم جدی برای تولید داشته باشند. تولیدی که ارزش تلقی شود و اقتصاد بر مبنای آن باشد. اگر این مهم رخ داد، خودروسازی به عنوان عامل و قلب محرک صنایع جز از این برنامه صنعتی تلقی خواهد شد. بر اساس شرایط فعلی که در صنعت و بازار وجود دارد، در وهله نخست باید به دنبال تولید پلت‌فرم ایرانی باشند تا بر اساس آن با محصولات وارداتی در بازار رقابت و سپس وارد بازار جهانی شد.
باید بخشی از سهم بازار را به خودروهای وارداتی اختصاص داد، هرچند توقع وجود بازار رقابتی مانند اروپا در ایران وجود ندارد. اما بسته نگهداشتن فضای تولید نمی‌توان رقابت را معنا کرد. باید مرحله به مرحله برای پیشرفت حرکت کرد. به دلیل تحریم‌ها و ضعف ذخیره ارزی نتوانستیم بازار را توسعه دهیم، مشروط بر اوضاع اقتصادی و بازار فعلی در کشور نمی‌توان خرده برای واردات داشت. در اوایل دهه هفتاد شمسی دروازه‌های واردات خودرو به کشور را بستند. برنامه ریزی برای توسعه خودروسازی در ایران با ممنوعیت واردات تنوع نیافت. زیرا دنیا شامل تغییراتی بود که یک دهه ارتباط صنعت با خودروسازان بزرگ قطع شد. آن زمان خودروهای مانند پیکان، پراید و پژو ۴۰۵ درحال تولید بود که هر دو محصول پراید و پژو چندسال از تولید و توقف آن‌ها گذشته بود. از سوی در ان زمان ماشین آلات و خطوط تولید و قطعه سازی رشد چشمگیری پیدا کرد. پیشرفت لازم بود اما کافی نبود، باید در آن زمان تمرین می‌کردند. خودروسازان باید آن فرصت را مغتنم می‌دانستند و با برنامه ریزی مناسب در راستای صادرات جهانی حرکت می‌کردند.

* باتوجه به تکنولوژی و طراحی خودروها، به نظر شما استقبالی از صادرات محصولات داخلی برای بازارهای منطقه یا جهانی می‌شود؟
صادرات زمانی رخ می‌دهد که در بازار داخلی تمرین کرده باشند. اگر این موفقیت در بازار ایجاد می‌شد، می‌توانستند در بازارهای جهانی نیز صادرات داشته باشند. اگر محصولات داخلی وارد بازار جهانی می‌شد، تولیدکنندگان ناگزیر باید ارتقا و بهبود خودروها را در دستور اقدام قرار دهند. این مهم نیز رشد کیفی را با خود به همراه داشته، زیرا خواسته جهانی کیفیت است. به دلیل عدم واردات و ارتباط با خارج، صنعت خودرو اقبال استانداردسازی براساس قوانین جهانی را نداشت و حتی رقابت نیز برای رشد را از دست داده است.