بازار؛ گروه استانها: اقتصاد توسعه‌یافته بر حرکت دانشگاه‌ها به سمت تولید ثروت تأکید می‌کند چراکه پیوند میان علم و ثروت همان افزایش بهره‌وری است که با وجود تأکید فراوان بر این واقعیت هنوز از آن غفلت می‌شود.
علاوه بر ضعف سازمان‌ها و دستگاه‌های مختلف در حمایت از تولیدات دانش‌بنیان و متخصصان داخلی، وجود انواع رانت‌ها، پروژه‌های کلان را از دستان دانش‌آموختگان داخلی خارج می‌کند و ثروت حاصل از اجرای پروژه‌های عظیم را به جیب خارجی‌ها می‌ریزد.
این در حالی است که یکی از اصول مورد تأکید اقتصاد مقاومتی حرکت در جهت اقتصاد دانش بنیان است و در بند دوم سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی ابلاغ شده از سوی رهبر انقلاب پیشتازی اقتصاد دانش بنیان، پیاده سازی و اجرای نقشه جامع علمی کشور و ساماندهی نظام ملی نوآوری به منظور ارتقا جایگاه جهانی کشور و افزایش سهم تولید و صادرات محصولات و خدمات دانش بنیان و دستیابی به رتبه اول اقتصاد دانش بنیان در منطقه مورد تأکید قرار گرفته است.
اما از سال ۹۲ که سیاست‌های اقتصاد مقاومتی در ۲۴ بند از سوی رهبر انقلاب ابلاغ شده تاکنون اتفاقی که باید در این حوزه نیفتاده و هنوز دانشگاه‌ها در پروژه‌های کلان دخالت داده نمی‌شوند و هنوز ابداعات، اختراعات و تولیدات دانشگاه‌ها با مشکل بازاریابی روبه‌روست.
در این زمینه با سروش ویسی دکترای ژئوفیزیک گفتگویی داشتم که ترجیح دادم سوالاتم را با میزان ثروتی که دانشگاه‌ها و دانش‌آموختگان می‌توانند از علمشان کسب کنند آغاز کنم.
دانش‌آموختگان ژئوفیزیک می‌توانند در دو بخش تولید ثروت و افزایش بهره‌وری به کمک نهادها و سازمان‌های مختلف بیایند
سروش ویسی در توضیح این سوال که چطور می‌توانیم از ژئوفیزیک برای تولید ثروت استفاده کنیم؟ گفت: دانش‌آموختگان ژئوفیزیک می‌توانند در دو بخش تولید ثروت و افزایش بهره‌وری به کمک نهادها و سازمان‌های مختلف بیایند.
ویسی با بیان اینکه اکتشاف یکی از مهمترین حوزه‌های کاری ژئوفیزیک است، استفاده از دانش‌آموختگان این رشته در زمینه اکتشاف معادن را مهمترین شاخه کاربرد این علم در ایران دانست و با اشاره به سد گتوند خوزستان که بر روی گنبد نمکی ساخته شد، گفت: دانش‌آموختگان این رشته می‌توانند در حوزه سد سازی نیز علم را به خدمت بهره‌وری درآورند تا سرمایه‌ها به هدر نرود.
وی گفت: تونل‌ها یکی دیگر از حوزه‌های کمک به بهره‌وری است و با استفاده از دانش ژئوفیزیک می‌توان مطالعات حفر تونل را با این رویکرد که محل حفر تونل احتمال نشست نداشته باشد انجام داد.
ژئوفیزیک می‌تواند در مورد تعیین خطر زلزله کمک‌رسان ساخت سازه‌های مهم شهری باشد
وی به زلزله‌خیز بودن ایران اشاره کرد و گفت: ژئوفیزیک می‌تواند در مورد تعیین خطر زلزله کمک‌رسان ساخت سازه‌های مهم شهری باشد و در مورد اینکه کدام بخش‌ها در مناطق پرخطر یا گسل قرار گرفته و کدام بخش‌ها برای ایجاد سازه‌های مهم شهری ایمن است به ارگان‌ها و شهرداری مشاوره دهد.
باید در نظر داشت که این امر برای کشور ما بسیار مهم است و در جابجایی روستاهایی که در اثر زلزله تخریب شدند نیز می‌تواند کاربرد فراوانی داشته باشد.
اما چقدر از این ظرفیت استفاده می‌شود؟ این سوال را از ویسی پرسیدم که وی گفت: متأسفانه این ظرفیت همچنان مغفول است و رانت‌ها و انحصارها در این حوزه هم نفوذ کرده و فرصت و ثروت را از کف دانش‌آموختگان داخلی ربوده و به جیب شرکت‌های خارجی سرازیر کرده است.
گفتیم که یکی از مهمترین حوزه‌های کاری ژئوفیزیک اکتشاف است اما در کشور متأسفانه از این ظرفیت تنها برای اکتشاف معدن استفاده می‌شود و پروژه‌های کلان نفتی که می‌تواند ثروت عظیم ایجاد کرده و هزینه اکتشاف را به‌جای خروج از کشور به چرخه اقتصاد داخلی تزریق کند توسط انواع رانت‌ها در اختیار شرکت‌های خارجی قرار می‌گیرد و موجب خروج ارز از کشور می‌شود.
ویسی که دو ترم به عنوان محقق در مؤسسه جی‌ای تی فرانسه زیر نظر سی. ان. آر. اس پژوهش انجام داده و خدماتی از جمله نصب دستگاه زلزله شناسی در طارم و مکران و نیز بیش از ۲۰ هزار نقطه داده برداری مغناطیس و گرانی در زنجان را در کارنامه کاری خود دارد در این زمینه تجربه خوشایندی ندارد.
پروژه‌های بزرگ‌مقیاس در ایران به شرکت‌های خارجی سپرده می‌شود و شرکت‌های چینی و اسپانیایی چنین پروژه‌هایی را تحویل می‌گیرند
وی گفت: پروژه‌های بزرگ‌مقیاس در ایران به شرکت‌های خارجی سپرده می‌شود و شرکت‌های چینی و اسپانیایی چنین پروژه‌هایی را تحویل می‌گیرند اما در کارهای کوچک‌مقیاس مثل معدن از متخصصان داخلی استفاده می‌شود و چنین پروژه‌های محدودی به شرکت‌هایی که توسط متخصصان داخلی راه‌اندازی شده سپرده می‌شود؛ یا مثلاً برای حفر چاه عمیق از متخصصان داخلی استفاده می‌شود و متأسفانه شرکت‌هایی هم که توسط متخصصان داخلی تأسیس شده انگشت‌شمار است.
ویسی با گلایه از وزارت نفت گفت: واگذاری پروژه‌های کلان معمولاً با رانت اتفاق می‌افتد و واگذاری پروژه‌ها با مزایده اتفاق نمی‌افتد و افراد متخصص نمی‌توانند برای حضور در چنین پروژه‌هایی اعلام آمادگی کنند؛ به این ترتیب افرادی که از رانت برخوردارند حتی با یک شرکت اسمی پروژه‌های کلان را در دست می‌گیرند و آن را برای ادامه به شرکت‌های خارجی می‌سپارند و از متخصصان دانشگاه‌های کشور برای این پروژه‌های کلان استفاده نمی‌شود.
توان علمی متخصصان داخلی اگر فراتر از شرکت‌های خارجی نباشد کمتر نیست
وی با ابراز تأسف از این امر تأکید کرد: امکانات دانشگاه‌های کشور و توان علمی متخصصان داخلی اگر فراتر از شرکت‌های خارجی نباشد کمتر نیست اما از این ظرفیت استفاده نمی‌شود؛ درحالی‌که ژئوفیزیک کاربرد بسیار وسیعی با توجه به موقعیت جغرافیایی و اقلیمی ایران دارد اما تنها در موضوعاتی مثل معادن و حفر چاه از متخصصان داخلی استفاده می‌شود.
ویسی درباره تلاش متخصصان داخلی برای در دست گرفتن پروژه‌های کلان داخلی نیز گفت: پروژه‌ای قرار بود در وزارت نفت انجام شود که متخصصان داخلی با استفاده از توان دانشگاه برای در دست گرفتن این پروژه با وزارت نفت رایزنی کردند اما درنهایت این پروژه به دانشگاه‌ها و متخصصان داخلی واگذار نشد و به یک شرکت اسپانیایی رسید.
دی ماه سال گذشته رئیس دانشگاه آزاد اسلامی همدان نیز در نشست خبری از تولید کیت تشخیصی تب کریمه کنگو، واکسن نیوکاسل و کیت تشخیصی ویروس پاپیلومای انسانی در دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان خبر داد و مشکل تولید انبوه این تولیدات را بازاریابی عنوان کرد که برای پیگیری سرنوشت تولیدات این دانشگاه با مرتضی قائمی گفتگو داشتم.
حمایت‌ها از سوی نهادهای مختلف در زمینه تولیدات دانش‌بنیان وجود داشته اما کافی نبوده است
قائمی در این باره به خبرنگار بازار گفت: همچنان تولیدات دانشگاه درگیر و دار بازاریابی است و نتوانسته‌ایم محصولات را به تولید انبوه برسانیم.
وی تجویز این تولیدات از سوی پزشکان و آشنایی پزشکان با این تولیدات را یکی از راهکارهای ایجاد بازار مصرف برای این محصولات عنوان کرد و گفت: تاکنون حمایت‌ها از سوی نهادهای مختلف در زمینه تولیدات دانش‌بنیان وجود داشته اما کافی نبوده است و مباحث دانش‌بنیان با موانع زیادی روبه‌روست و باید سازماندهی بهتری در این حوزه صورت گیرد تا حمایت‌ها نیز با ساز و کار بهتر در اختیار دانشگاه‌ها قرار گیرد.
از قائمی خواستم انتظاراتش در این حوزه را از نمایندگان مجلس مطرح کند که وی بیان کرد: در تسهیلات قانونی برای انجام و حمایت از امور دانش‌بنیان مجلس شورای اسلامی نقش اساسی دارد و می‌تواند حامی، پیگیر، ناظر و قانون‌گذار خوبی در این زمینه باشد.
نمایندگان مجلس می‌توانند وابستگی به خارج را کم و استقلال ایران در همه زمینه‌ها را فراهم کنند
قائمی گفت: نمایندگان مجلس می‌توانند در حمایت از استعدادهای کشور و حل مشکلات صنعتی، کشاورزی و فناوری به کمک شرکت‌های دانش‌بنیان و دانشگاه‌ها بیایند و مشکلات کشور را حل کنند وابستگی به خارج را کم و استقلال ایران در همه زمینه‌ها را فراهم کنند.
در مورد انحصارگرایی و وجود رانت نیز از قائمی پرسیدم که وی با بیان اینکه این مورد را شنیده اما برای او این موضوع تنها در حد شنیده‌هاست با این توضیح که این امر در محدوده کاری او نیست ترجیح داد در این زمینه اظهار نظری نداشته باشد.
اینکه پزشکان و دیگر افرادی که می‌توانند به توسعه تولیدات دانشگاه آزاد اسلامی همدان کمک کنند هنوز در این مورد اطلاع رسانی کافی دریافت نکرده اند که وقتی محصولی تولید استانی دارد نباید مشابه آن از دیگر استانها یا انواع خارجی آن را استفاده کنند جای تأمل دارد.
شرکت‌های دانش‌بنیان می‌توانند علاوه بر تولید ثروت از استعدادهای نهفته در دانشگاه‌ها استفاده کنند و استقلال را برای بخش‌های مختلف کشور به ارمغان بیاورند.
اگر پیوند میان علم و ثروت برقرار شود علاوه بر صرفه‌جویی ارزی و ارزآوری از مهاجرت نخبگان نیز پیشگیری خواهد شد؛ حتی مهاجرت معکوس نخبگان را به دنبال خواهد داشت
اگر پیوند میان علم و ثروت برقرار شود علاوه بر صرفه‌جویی ارزی و ارزآوری از مهاجرت نخبگان نیز پیشگیری خواهد شد؛ حتی مهاجرت معکوس نخبگان را به دنبال خواهد داشت اما علاوه بر موانعی که بر سر راه پیوند میان علم و ثروت و صادرات محصولات و تولیدات این شرکت‌ها وجود دارد انحصار و رانت به آفتی در این حوزه تبدیل شده و این شرکت‌ها برای معرفی تولیدات خود و متقاعد کردن سازمان‌ها به استفاده از این تولیدات با مشکل روبه‌رو هستند.
علاوه بر این از علم دانش‌آموختگان و امکانات دانشگاه‌ها در پروژه‌های کلان و پول‌ساز استفاده نمی‌شود و این ظرفیت‌ها بدون بهره‌وری تحلیل می‌رود که امیدواریم نمایندگان مجلس شورای اسلامی در این حوزه ورود جدی‌تری داشته باشند و از شرکت‌ها و متخصصان داخلی برای پروژه‌های بزرگ‌مقیاس بهره‌گیری شود چراکه این امر موجب خودباوری و استقلال در همه زمینه‌ها خواهد شد.
همچنین از مسؤولان انتظار داریم برای متخصصان داخلی زمینه رشد و فعالیت علمی را فراهم کنند تا بتوانیم متخصصان و دانشگاه‌های کشور را در عرصه بین‌المللی معرفی کنیم و به جای فراخواندن نیروی کار به داخل کشور شرکت‌های دانش‌بنیان و متخصصان داخلی را برای در دست‌گیری پروژه‌های دیگر کشورها در عرصه بین‌الملل معرفی کنیم و به این ترتیب جوانان متخصص را به خودباوری رسانده از مهاجرت آنان جلوگیری کنیم.
امیدواریم حالا که در اغلب زمینه‌ها با انحصار روبه‌روییم مثلاً انحصار واردات گوشی تلفن همراه، انحصار واردات شکر و دیگر انحصارها، در حوزه متخصصان داخلی این انحصارطلبی‌ها موجب بیکاری متخصصان و تعطیلی شرکت‌های دانش‌بنیان نشود.
نظر شما