حسرتی به اندازه بزرگ ترین شرکت نفتی جهان!

روح ­الله کهن­ هوش نژاد؛ بازار: صنعت نفت ایران بیش از ۱۱۰ سال سابقه دارد و قدمت قراردادهای نفتی از دوره امتیازی بیش از ۱۴۰ است. شرکت ملی نفت ایران (NIOC) نیز به عنوان قدیمی ترین شرکت ملی نفت در دنیا و و یکی از بزرگترین شرکت­های نفتی دنیا از نظر مجموع ذخایر هیدروکربونی به­ شمار می­آید. اما صنعت نفت ایران همچنان یک صنعت توسعه نیافته و شرکت ملی نفت همچنان ملی باقیمانده و نتوانسته با این قدمت و ثروت خدادی بین­ المللی شود. به عبارتی، داشتن منابع غنی نفت و گاز و سابقه بسیار طولانی در استحصال این منابع موجب نشده که ایران شرکت هایی برای توسعه میادین نفت و گاز در مقیاس بین­ المللی داشته باشد.

این در حالی است که کشورهایی مانند مالزی، هند و چین که از منابع نفت و گاز بسیار اندک برخوردار بوده و یا اساسا دارای ذخایر نفت و گاز نیستند و از نظر قدمت عمرشان به نیمی از عمر صنعت نفت ایران نمی­رسد، توانسته ­اند با برنامه ریزی دقیق مدر سیر بین المللی شدن گام بردارند و بتوانند در رقابت با سایر شرکت های نفتی بین المللی اقدام به اخذ پروژه های اکتشاف وتوسعه و انجام آنها نمایند.

البته این موضوع جدید نیست. حدود یک دهه پیش در محافل داخلی سخن از پتروناس به میان آمد و حسرت و افسوس از اینکه این شرکت که در سال ۱۹۷۴ تأسیس شده و کشورش به دلیل پایین بودن ذخایر نفت و گاز نمی­توانسته به عضویت اوپک درآید، موفق شده در کنار شرکت­های غول پیکر نفتی در کشورهای مختلف پروژه ­های بین ­المللی بگیرد و در برای خود جایی در فهرست  فرچون ۵۰۰ (بزرگترین شرکت‌های جهان) پیدا کند.

اما آنچه امروز نگارنده را به نگاشتن این سطور واداشت، مشاهده قرار گرفتن شرکت نفتی ساینوپک چین در صدر بزرگترین شرکت­های نفتی جهان بود. براساس آخرین آمارهای موجود، شرکت نفتی ساینوپک چین با درآمدی بالغ بر ۴۳۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۹، بالاتر از شرکت­های شل و آرامکو، بزرگترین شرکت نفتی جهان به ­شمار می­آید. این آمار برای ما بسیار تأسف برانگیز است.  

کمتر از دو دهه پیش بود که ساینوپک برای اولین بار برای مذاکره طرح توسعه میدان عظیم نفتی یادآوران به بازار ایران وارد شده بود، به اذعان کارشناسان و مذاکره ­کنندگان قراردادهای نفتی، کارمندان و مدیران شرکت ساینوپک نه به زبان انگلیسی تسلط داشتند، و نه آداب مذاکرات بین المللی نفتی را می دانستند، و نه حضور فعالی در بازارهای سرمایه گذاری بالادستی نفتی داشتند و نه اساسا خود را در حد یک شرکت نفتی بین ­المللی (IOC) می دیدند. این شرکت چینی با پشتیبانی شرکت شل در مذاکرات با ایران شرکت می کرد. خط اول مذاکرات فنی و مالی و قراردادی را ژنرال های نفتی شرکت بزرگ شل در اختیار داشتند و مدیران و کارشناسان شرکت ساینوپک در ردیف دوم تیم مذاکره بودند و اساسا حرفی برای زدن نداشتند، و نه تنها با ادبیات قراردادهای بین المللی نفتی آشنا نبودند بلکه با گزاره های فنی و مالی و اقتصادی نفتی در سطح بین ­المللی بیگانه بودند و آنها در پشت سر شرکت شل منافع خود را تامین می کردند، ولی امروز به جای رسیده اند که با جرات تمام شل را پشت سر گذاشته ­اند. وقتی امروز آمارهای جهانی و رتبه اول این شرکت را می­بینیم، به اوج هوشمندی، توانمندی و برنامه ریزی درست این شرکت نوپا در بین الملل نفتی پی می­بریم.

وقتی می بینم این شرکت گوی سبقت را از شرکت های بزرگ بین المللی نظیر شل و بی پی و اگزون موبیل ربوده و بر صدر جدول بزرگترین شرکت نفت و گاز در جهان تکیه کرده، بر عدم استفاده مناسب از داشته ­های خودمان، فرصت سوزی ها، ضعف در مدیریت ها و ضعف در رویکردهای توسعه ­ای اقتصادی بسیار باید تأسف خورد.

بی­ شک صنعت نفت زمانی به توسعه یافتگی می رسد که یک یا چند شرکت بین المللی ایرانی فعال در حوزه بالادستی در دنیا داشته باشد. گام نخست در این زمینه اصلاح حکمرانی صنعت نفت براساس تفکیک حوزه ­های سیاستگذاری، مقررات‌گذاری (تنظیم‌گری) و فعالیت‌های تجاری (تصدی‌گری) است.

بر اساس ماده ۵ اساسنامه سال ۱۳۹۵ شرکت ملی نفت ایران، وظیفه این شرکت مدیریت و راهبری فعالیت­های تصدی و انجام عملیات بالادستی نفت و صنایع وابسته و نیز تجارت نفت در داخل و خارج از کشور در راستای تحقق سیاست­های کلی اقتصاد مقاومتی بوده لکن به دلیل ساختارهای مالی و مدیریتی نادرست، وظیفه سیاستگذاری و حکمرانی در عمل در اختیار شرکت ملی نفت است.