حرکت به سوی صادرات غیرنفتی ازمیان تونل تحریم/ عمده کالاهای صادره و وارده کشورکدامند؟

به گزارش خبرنگار بازار به بررسی تحولات تجاری و آمار مبادلات ایران با کشوهای  اروپایی در سال 2019 و نیز آخرین آمار در دسترس در رابطه با مبادلات تجاری به کشورهای  همسایه نشان از افت صادرات و تجارت با اروپا دارد که عمده این افت مربوط به اثر تحریم و فروش نفت است. 

آمار منتشرشده از سوی اداره اطلاعات اقتصادی اتحادیه اروپا (یورو استات) نشان می‌دهد مبادلات تجاری ایران و 28 عضو این اتحادیه در 8 ماهه نخست سال 2019 میلادی با افت قابل توجه نسبت به مدت مشابه سال قبل از آن مواجه شده است. مبادلات دو طرف در 8 ماهه نخست 2018 بالغ بر 14.292 میلیارد یورو بوده که این رقم در 8 ماهه نخست امسال با افت 75 درصدی به 3.471 میلیارد یورو رسیده است. صادرات اتحادیه اروپا به ایران در ماه‌های ژانویه تا اوت 2019 به کمتر از نصف صادرات این اتحادیه به ایران در مدت مشابه سال قبل رسیده است. صادرات اتحادیه اروپا به ایران در 8 ماهه نخست سال 2018 بالغ بر 6.198 میلیارد یورو اعلام شده بود اما این رقم در مدت مشابه امسال به حدود 3 میلیارد یورو (2.994 میلیارد یورو) کاهش یافته است. واردات اتحادیه اروپا از ایران در 8 ماهه نخست 2019 نیز نسبت به مدت مشابه سال قبل افت 94 درصدی داشته و به 477 میلیون یورو رسیده است. اتحادیه اروپا در 8 ماهه نخست سال قبل 8.094 میلیارد یورو کالا از ایران وارد کرده بود. افت قابل توجه تجارت اتحادیه اروپا با ایران در سال 2019 در پی بازگشت تحریم‌های هسته‌ای آمریکا علیه ایران نشان می‌دهد این اتحادیه به‌رغم وعده‌های خود نتوانسته است از منافع ایران در چارچوب توافق هسته‌ای دفاع کند.

 کشورهای اروپایی با پیروی از تحریم نفتی آمریکا علیه ایران واردات نفت از ایران را در سال 2019 متوقف کرده‌اند و صادرات کالا به ایران را به کمتر از نصف رسانده‌اند. بر اساس این گزارش، آلمان در هشتمین ماه سال گذشته میلادی 142 میلیون یورو کالا به ایران صادر و 14.5 میلیون یورو کالا از ایران وارد کرده است. صادرات آلمان به ایران در ماه اوت نسبت به ماه قبل از آن 12 درصد کاهش یافته و واردات از ایران نیز 22 درصد افت داشته است. صادرات فرانسه به ایران در ماه اوت 35 درصد نسبت به ماه قبل از آن افت داشته و به 34.8 میلیون یورو رسیده است. واردات فرانسه از ایران نیز 70 درصد کاهش داشته و به 554 هزار یورو رسیده است.

ایتالیا در ماه اوت جزو معدود اعضای اتحادیه اروپا بوده که صادرات به ایران را افزایش داده است. صادرات ایتالیا به ایران در ماه اوت با رشد 25 درصدی نسبت به ماه قبل از آن مواجه شده و به 105.9 میلیون یورو رسیده است. در عین حال واردات این کشور از ایران افت 67 درصدی داشته و به 3.96 میلیون یورو رسیده است.

مقاصد اصلی صادراتی ایران در اروپا

۴ مقصد عمده صادراتی ایران به اتحادیه اروپا در شش ماهه نخست سال ۲۰۱۹ به ترتیب ارزش صادرات کشورهای آلمان، ایتالیا، بلژیک و اسپانیا بوده‌اند. با این حال، در نیمه نخست سال 2019 میلادی، صادرات ایران به بیشتر کشورهای عضو این اتحادیه (به جز ۶ کشور) کاهش یافته است.

بیشترین کاهش صادرات ایران در ۶ ماهه اول سال ۲۰۱۹ نسبت به مدت مشابه سال ۲۰۱۸ مربوط به کشورهای فرانسه، یونان، هلند و اسپانیا بوده است. همچنین موثرترین عامل در کاهش صادرات ایران به این اتحادیه، کاهش صادرات ایران به کشورهای ایتالیا (با سهم حدود منفی ۲۷.۶۰ درصد)، اسپانیا (با سهم منفی ۱۹.۷ درصد)، فرانسه (با سهم منفی ۱۸.۸ درصد) و یونان (با سهم حدود منفی ۱۶ درصد) بوده است. براساس این گزارش در ۶ ماهه نخست سال ۲۰۱۹ نسبت به مدت مشابه سال ۲۰۱۸، صادرات ایران به کشورهای بلژیک، رومانی، بلغارستان، دانمارک، لتونی و قبرس افزایش یافته است.

 مبادی اصلی واردات ایران از  اروپا

چهار مبدا عمده وارداتی ایران از اتحادیه اروپا در نیمه نخست سال ۲۰۱۹ به ترتیب ارزش واردات شامل آلمان، ایتالیا، هلند و فرانسه هستند. در ۶ ماهه نخست سال ۲۰۱۹ واردات ایران از بیشتر کشورهای عضو اتحادیه اروپا به جز ۲ کشور بلغارستان و قبرس کاهش یافته است.

بیشترین کاهش واردات ایران در ۶ ماهه نخست سال گذشته میلادی، به ترتیب مربوط به کشورهای لتونی، سوئد، اسلواکی، رومانی و اسپانیا بوده است. همچنین موثرترین عامل در کاهش واردات ایران از اتحادیه اروپا، کاهش واردات از کشورهای آلمان (با سهم حدود منفی ۱۴ درصد)، ایتالیا (با سهم حدود منفی ۹ درصد)، فرانسه (با سهم حدود منفی ۶ درصد) و اسپانیا (با سهم حدود منفی ۵ درصد) بوده است.

عمده کالاهای صادر و وارد شده کشور در جهان

بررسی آمارهای 6 ماهه امسال و به خصوص در سال 97  نشان می دهد که ایران هم زمان با تحریم های نفتی در حال توسعه و حرکت صعودی اما آرام  صادرات غیر نفتی و کاهش خام فروشی است هر چند که تعدیل قیمت ها در سال 98 مشهود است اما در سال 97  بیشترین رشد ارزشی در صادرات به تفکیک بخش های عمده مربوط به فرش و صنایع دستی است که نسبت به مدت مشابه سال 96، رشد ۴۴ درصدی را تجربه کرده است، ولی وزن این گروه کالایی با افت ۳۳ درصدی روبه‌رو بوده است. بیشترین افت صادرات نیز متعلق به میعانات گازی با افت ۵/ ۳۷ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل است.  در عین حال پتروشیمی با رشد ارزشی ۱۴ درصدی و رشد وزنی بیش از ۱۲ درصدی و کشاورزی با رشد ارزشی ۱۳ درصدی و افت وزنی ۳ درصدی روبه‌رو بوده و در مقابل، صادرات در گروه صنعت افت ارزشی ۷ درصدی و افت وزنی ۱۱ درصدی و در گروه معدن افت ارزشی ۱۵ درصدی و افت وزنی ۳۷ درصدی را تجربه کرده است. این آمار نشان می‌دهد ارزش صادرات غیرنفتی در یازده ماه منتهی به بهمن سال ۹۷ نسبت به مدت مشابه سال ۹۶ افت کمتر از یک درصدی را تجربه کرده است. همچنین وزن صادرات افت بیش از ۶ درصدی داشته است.

مهم‌ترین بازارهای هدف کالا طی یازده ماه منتهی به بهمن سال ۹۷ به استناد این گزارش شامل ۲۰ کشور چین، عراق، امارات، افغانستان، ترکیه، هند، کره‌جنوبی، پاکستان، اندونزی، عمان، تایلند، جمهوری آذربایجان، ترکمنستان، تایوان، ایتالیا، روسیه، ژاپن، کویت، آلمان و مالزی است. سهم ارزشی این کشورها از کل صادرات غیرنفتی بیش از ۹۰ درصد است. اما در مجموع صادرات به این ۲۰ کشور نسبت به مدت مشابه سال ۹۶ به لحاظ ارزشی افت ۷ درصدی و به لحاظ وزنی با افت ۰۲/ ۰درصدی روبه‌رو بوده است. بر این اساس در یازده ماه منتهی به بهمن ۹۷، ایرانی‌ها توانسته‌اند ۹۷ میلیون و ۶۲۲ هزار تن کالا به ارزش ۳۶ میلیارد و ۳۳۲ میلیون دلار به این کشورها صادر کنند.

بیشترین سهم از ارزش صادراتی متعلق به چین است که نزدیک به ۲۱ درصد از صادرات غیرنفتی را به خود اختصاص داده است. عراق با سهم ارزشی بیش از ۵/ ۲۰ درصد در رده بعدی قرار گرفته است. سهم امارات نیز از کل ارزش صادرات نزدیک به ۱۴ درصد بوده و افغانستان سهم نزدیک به ۷ درصد را در ارزش صادرات یازده ماه منتهی به بهمن ۹۷ در اختیار داشته است. ترکیه و هند به ترتیب دارای سهم بیش از ۵ درصدی و نزدیک به ۵ درصدی هستند. همچنین کره‌جنوبی با سهم ۵/ ۴ درصدی در ردیف عمده‌ترین بازارهای هدف کالاهای ایرانی قرار گرفته است. سهم پاکستان از صادرات ایران نزدیک به ۳ درصد و سهم اندونزی، عمان و تایلند هر یک نزدیک به ۲ درصد است. جمهوری آذربایجان و ترکمنستان هریک سهم نزدیک به یک درصدی دارند و تایوان، ایتالیا، روسیه، ژاپن، کویت، آلمان و مالزی هر یک کمتر از یک درصد در صادرات غیرنفتی کشور سهیم هستند.

صادرات کالای ایرانی به تفکیک گروه های اقتصادی نیز نشان می‌دهد بیشترین افت ارزشی صادرات در یازده ماه منتهی به بهمن ۹۷ نسبت به مدت مشابه سال ۹۶ متعلق به صدور کالا به اتحادیه اروپا است. صادرات به اتحادیه اروپا به لحاظ وزنی در یازده ماه منتهی به بهمن ۹۷ نسبت به مدت مشابه سال ۹۶ با افت ۲۱ درصدی و به لحاظ ارزشی با افت ۲۸ درصدی روبه‌رو بوده است. صادرات به کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس PGCC با افت وزنی ۱۲ درصدی و افت ارزشی یک درصدی مواجه شده است. اما صدور کالا به کشورهای مستقل مشترک المنافع CIS رشد وزنی ۳۵ درصدی و رشد ارزشی ۵درصدی را در یازده ماه منتهی به بهمن ۹۷ نسبت به مدت مشابه سال ۹۶ تجربه کرده است. فروش کالا به سازمان همکاری اقتصادی ECO به لحاظ وزنی رشد ۳ درصدی و به لحاظ ارزشی رشد ۴ درصدی داشته؛ همچنین صادرات به کشورهای عضو همکاری جنوب شرق آسیا ASEAN به لحاظ وزنی مشابه سال گذشته و به لحاظ ارزشی رشد ۳ درصدی را تجربه کرده است.

آمارهای تفکیک شده کالاهای وارداتی نیز براساس گزارش سازمان توسعه تجارت نشان می‌دهد سهم خرید کالاهای واسطه‌ای از کل واردات بیش از ۶۲ درصد و سهم وزنی آن نزدیک به ۸۲ درصد بوده است. در یازده ماه منتهی به بهمن سال گذشته (۹۷) ۲۳ میلیون و ۵۹۴ هزار تن کالای واسطه‌ای به ارزش ۲۴ میلیارد و ۱۲ میلیون دلار وارد کشور شده است. همچنین ۴۹۲ هزار تن کالای سرمایه ای به ارزش ۶ میلیارد و ۱۴۹ میلیون دلار در یازده ماه منتهی به بهمن ۹۷ وارد کشور شده که سهم ارزشی آن ۱۶درصد و سهم وزنی آن نزدیک به ۲ درصد بوده است. کالاهای مصرفی نیز سهم وزنی بیش از ۸ درصد و سهم ارزشی نزدیک به ۱۶ درصد را در یازده ماه منتهی به بهمن ۹۷ به خود اختصاص داده است. بر این اساس ۲ میلیون و ۳۶۱ هزار تن کالای مصرفی به ارزش ۶ میلیارد و ۷۹ میلیون دلار وارد کشور شده است. سهم سایر کالاها از کل واردات در یازده ماه منتهی به بهمن سال گذشته به لحاظ ارزشی نزدیک به ۶ درصد و به لحاظ وزنی نزدیک به ۹ درصد است.

مهم‌ترین مبادی واردات در یازده ماه منتهی به بهمن سال گذشته به استناد این گزارش شامل ۲۰ کشور چین، امارات، ترکیه، هند، آلمان، سوئیس، کره‌جنوبی، روسیه، هلند، ایتالیا، فرانسه، انگلیس، سنگاپور، اتریش، برزیل، ژاپن، عمان، اسپانیا، مالزی و بلژیک است.  بیشترین سهم ارزشی واردات متعلق به چین است. این کشور سهم بیش از ۲۴درصدی را از کل ارزش واردات در بازه زمانی مورد بررسی به خود اختصاص داده است. امارات با سهم بیش از ۱۵ درصدی در رده بعدی قرار گرفته است. سهم ترکیه، هند و آلمان از کل ارزش واردات ایران در یازده ماه منتهی به بهمن ۹۷ هر یک نزدیک به ۶ درصد بوده است. واردات از سوئیس و کره‌جنوبی نیز سهم بیش از ۵درصدی را به خود اختصاص داده است. سهم روسیه از کل ارزش واردات ۳ درصد و سهم هلند نزدیک به ۳ درصد بوده است. ایتالیا و فرانسه هم سهمی نزدیک به ۳ درصد از کل ارزش واردات را به خود اختصاص داده‌اند. انگلیس و سنگاپور با سهم بیش از ۲ درصدی از ارزش واردات در فهرست ۲۰ مبدا عمده واردات قرار گرفته‌اند. کشورهای اتریش، برزیل، ژاپن و عمان بیش از یک درصد و اسپانیا، مالزی و بلژیک نیز یک درصد از کل ارزش واردات در ۱۱ ماه منتهی به بهمن ۹۷ سهم داشته‌اند. در مجموع سهم این ۲۰ کشور از ارزش واردات ایران در بازه زمانی مورد بررسی بیش از ۹۰ درصد بوده است. واردات از این ۲۰ کشور به لحاظ وزنی افت ۲۱ درصدی و به لحاظ ارزشی افت ۱۷ درصدی را ثبت کرده است. 

تجارت با ۱۳ کشور همسایه

گزارش سازمان توسعه تجارت از تجارت خارجی ایران با ۱۳ همسایه نیز آماری را ارائه داده است. در مجموع ارزش صادرات ایران به ۱۳ کشور همسایه در ۱۱ ماه منتهی به بهمن سال گذشته‌ (۹۷) ۲۲ میلیارد و ۱۹۷ میلیون دلار و ارزش واردات از این کشورها ۱۹ میلیارد و ۲۰۷ میلیون دلار بوده که نسبت به بازه زمانی مشابه سال ۹۶ در ارزش صادرات با رشد ۱۴ درصدی و در ارزش واردات با افت ۲۴ درصدی روبه‌رو شده است. حجم ارزشی مبادلات تجاری با این ۱۳ کشور ۳۲ میلیارد و ۴۰۳ میلیون دلار بوده و تراز تجاری نیز مثبت ۱۱ میلیارد و ۹۹۰ میلیون دلار ثبت شده است.

براساس این آمار، تراز تجاری ایران با امارات منفی ۳۷۵ میلیون دلار است. بالاترین تراز مثبت تجاری نیز متعلق به عراق است. تراز تجاری ایران با عراق مثبت ۸ میلیارد و ۱۸۵ میلیون دلار ثبت شده است. تراز تجاری ایران با ترکیه منفی ۸۸ میلیون دلار بوده و با افغانستان تراز مثبت ۲ میلیارد و ۷۱۷ میلیون دلاری در ۱۱ ماه منتهی به بهمن ثبت شده است. تراز تجاری ایران با پاکستان نیز مثبت ۸۶۴ میلیون دلار بوده و با روسیه تراز تجاری منفی ۸۹۳ میلیون دلار رقم خورده است. تراز تجاری ایران با عمان در این بازه زمانی مثبت ۲۸۸ میلیون دلار و تراز تجاری ایران با جمهوری آذربایجان مثبت ۳۵۲ میلیون دلار ثبت شده است. علاوه بر این تراز تجاری ایران با ترکمنستان نیز مثبت ۳۵۸ میلیون دلار بوده و با کویت ۲۲۲ میلیون دلار است. تراز تجاری با قطر مثبت ۱۹۷ میلیون دلار، با قزاقستان مثبت ۴۲ میلیون دلار و با ارمنستان مثبت ۱۲۱ میلیون دلار است.