بازار؛ گروه انرژی: از آخرین باری که قیمت نفت زیر ۲۰ دلار در هر بشکه قیمت می‌خورد، بیش از ۲۰ سال گذشته است. بی‌شک در روزهایی که قیمت نفت به حدود ۱۴۰ دلار رسیده بود کسی تصورش را هم نمی‌کرد که روزگاری بهای طلای سیاه منفی شود. اما کووید ۱۹ نشان داد که سلطنت نفت خیلی زودتر از آنچه که ما تصور می‌کنیم می‌تواند به پایان برسد. هرچند که قیمت‌های نفت که در آوریل به حدود ۱۶ دلار رسیده بود، حالا دو برابر شده، اما محمد علی خطیبی نماینده سابق ایران در اوپک که معتقد است نمی‌توان پیش‌بینی دقیقی از وضعیت نفت در بازارهای جهانی داشت.
او با بیان اینکه دوران نفت و پادشاهی اوپک در بازار روبه اتمام است، می‌گوید: به هر حال نفت یک سوخت فسیلی است و دیر یا زود به پایان می‌رسد. اما ممکن است حتی قبل از اینکه این سوخت با پایان برسد، تقاضا برای آن از بین برود. چراکه بسیاری از کشورهای دنیا تمرکز خود را روی استفاده از سوخت‌های تجدید پذیر قرار داده و سعی دارند تا با کاهش مصرف سوخت در خودروهای خود شرایط را برای داشتن دنیایی سالم فراهم کنند.
مدیر اسبق امور بین‌الملل شرکت ملی نفت که معتقد است ویروس کرونا و تحریم‌ها فرصتی برای حذف وابستگی ایران به درآمدهای نفتی ایجاد کرده است، می‌گوید: دیگر وقت آن رسیده که دولت از درآمدهای نفتی دل بکند تا هر گونه نوسان در قیمت‌ها یا تحریم‌های نفتی تا این اندازه بودجه کشور و البته زندگی مردم را تحت تاثیر قرار ندهد. با این وجود این کارشناس انرژی تاکید می‌کند: اگر کشورهای صادرکننده نفت می‌خواهند روند روبه رشد قیمت‌ها با یک شیب ملایم همچنان ادامه پیدا کند باید توافق سر کاهش تولید را برای ماه‌های آینده هم ادامه بدهند. متن کامل گفتگوی بازار با محمد علی خطیبی نماینده سابق ایران در اوپک را در ادامه می خوانید:
* بر اساس توافق صورت گرفته کشورهای عضو اوپک باید حدود ۹.۷ میلیون بشکه از تولیدات خود کم کنند. از آنجایی که معمولا کشورهای صادرکننده خیلی روی عهد و پیمان خود باقی نماندند، چقدر به انجام این تعهدات امیدوار هستید؟
قیمت‌های نفت آوریل به ۱۶ دلار یعنی کمترین میزان در ۲۱ سال گذشته، اما حالا تقریبا نفت برنت به قیمت بشکه ای ۳۳ دلار معامله می‌شود. به عبارت دیگر می‌توان گفت که قیمت نفت تقریبا دو برابر شده است. این رشدی که در هفته‌های گذشته در بازار شاهد آن هستیم ناشی از همین کاهش عرضه و پایبندی کشورها به تعهدات خود است.
* با توجه به اینکه برخی از کارشناسان نسبت به شیوع موج سوم ویروس کرونا هشدار می‌دهند، فکر می‌کنید روند روبه رشد در ماه‌های آینده هم ادامه پیدا کند؟
ویروس کرونا به همه نشان داد که نمی‌توان اظهار نظر دقیقی در رابطه با وضعیت بازار و سطح تقاضا در آن کرد. با این وجود من بعید می‌دانم که سطح تقاضا از سطح فعلی کمتر شود. بر اساس آخرین برآوردها حدود ۲۵ میلیون بشکه تقاضای نفت کاهش پیدا کرده و از طرف مقابل کشورهای صادرکننده نفت چیزی حدود ۱۹ میلیون بشکه از تولید خود کم کرده اند. البته با آغاز به کار صنایع در چین و البته سایر کشور و برقرار پروازها تقاضا افزایش پیدا کرده و می‌توان احتمال داد که روند روبه رشد قیمت‌ها با همین شیب ملایم ادامه پیدا کند.
کاهش تولید نفت باید برای ماه‌های بعد از می و ژوئن ادامه پیدا کند تا شیب ملایم رشد قیمت نفت در بازارهای جهانی همچنان ادامه پیدا کند
البته این روند روبه رشد به میزان عرضه هم بستگی دارد. گزارش‌های دریافتی حکایت از این دارد که کشورهای عضو اوپک تا حالا نزدیک به ۶ میلیون بشکه از تولید خود کم کرده اند. همچنین روسیه برخلاف تجربه‌های قبلی، از همان ابتدای می طبق توافق تولید خود را کم کرده است. کشورهای دیگر همچون آمریکا، کانادا، نروژ و برزیل هم به توافقات خود پایبند بوده اند. با این وجود من فکر می‌کند که کاهش ۱۹ میلیون بشکه ای که قرار است تا پایان ژوئن ادامه پیدا کند، باید برای ماه‌های دیگر سال هم تمدید شود. البته شاید دیگر نیاز باشد که سطح افت تولید به همین میزان باشد، اما ادامه آن ضروری است.
* اما اگر غیر اوپکی‌ها حاضر به همراهی در ماه‌های دیگر نشوند؛ آیا اوپک به تنهایی قادر به ایجاد تعادل در بازار است؟
واقعیت این است که دوران نفت و محوریت اوپک به سرعت در حال سپری شدن است. در حال حاضر سهم اوپک از کاهش تولید حدود ۹.۷ میلیون بشکه است در حالیکه به دلیل کاهش تقاضا چیزی حدود ۱۹ میلیون بشکه از سطح عرضه کاسته شده است. با این اوصاف اوپک به تنهایی قادر به کنترل بازار و بهبود قیمت‌ها نیست.
* درست است که همه گیری ویروس کرونا درآمدهای نفتی تمامی کشورهای صادرکننده نفت را تحت تاثیر خود قرار داده است. شرایط برای کشور ما که به واسطه تحریم‌ها روزهای ناگوارتری را سپری می‌کند، چطور است؟
پیش از ویروس کرونا هم صادرات نفت ایران به شدت کاهش پیدا کرده بود و خیلی هم روی درآمدهای نفتی حساب باز نمی‌کرد و به اجبار از سطح وابستگی آن به نفت کاسته شده بود. به همین دلیل در مقایسه با کشورهای منطقه و حتی سایر کشورهای صادرکننده نفت مصونیت بیشتری نسبت به آسیب و شوک ناشی از افت تقاضا در بازار جهانی داشته است. با این اوصاف می‌توان ادعا کرد که ایران از این شوک نفتی نسبت به شوک‌های نفتی سال‌های ۲۰۰۸، ۲۰۰۹ و ۲۰۱۶ آسیب کمتری را متحمل خواهد شد.
اقتصاد ایران در مقایسه با سایر کشورهای صادرکننده نفت مصونیت بیشتری نسبت به بحران نفتی داشته و آسیب کمتری را نسبت به شوک‌های نفتی سال‌های ۲۰۰۸، ۲۰۰۹ و ۲۰۱۶ متحمل شده است
* اما دولت در بودجه سال ۹۹ هم روی درآمدهای نفتی حساب باز کرده بود و سند دخل و خرج خود را بر مبنای صادرات روزانه یک میلیون بشکه و به قیمت هر بشکه ۵۰ دلار تنظیم کرده بود. در چنین شرایطی دولت چطور می‌تواند خسارت ناشی از افت قیمت نفت و کاهش درآمدهای نفتی را به حداقل برساند؟
به نظر می‌رسد ویروس کرونا شرایطی را فراهم آورده که وابستگی اقتصاد به درآمدهای نفتی را از بین ببریم. نباید فراموش کرد که منافع ایران در وضعیت کنونی و سال‌های بعد در این است که با یک برنامه‌ریزی دقیق، جامع و بلندمدت وابستگی اقتصاد خود به درآمد نفت را به حداقل ممکن کاهش دهد. اگر امروز نسبت به قطع وابستگی اقتصاد به نفت و متنوع‌سازی اقتصاد اقدام برنامه‌ریزی‌شده و اساسی نکنیم مسلماً نسل آینده مشکلات بسیار بیشتری خواهد داشت.
* اینکه باید وابستگی خود به درآمدهای نفتی را به حداقل ممکن برسانیم، کاملا درست است. اما مساله اصلی اینجاست که آیا چنین امکانی در کوتاه مدت وجود دارد؟
تحریم مساله جدیدی نیست. جز مدت زمان کوتاه برجام که تحریم‌ها برداشته شد، فروش نفت ایران سالهاست که تحریم بوده است. راه‌حل‌ها برای کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی کاملا مشخص است فقط باید آنها را اجرایی کنیم. باید بودجه دولت را از نفت جدا کنیم. کاهش شدید صادرات نفت یک تحول مثبت است و از این تهدید می‌توان به عنوان یک فرصت استفاده کرد. اما در مورد صنعت نفت هم این فرصت به وجود آمده این صنعت را یک صنعت درون‌گرا کنیم. به این معنا که از خام‌فروشی فاصله بگیریم و نفت را به محصولات با ارزش تبدیل کنیم. به عنوان مثال در حال حاضر نفت خام بشکه ای ۳۰ دارد قیمت دارد اما وقتی به یک محصول تبدیل می‌شود، ارزش افزوده آن چند برابر شده و می‌توان از محل فروش آن درآمد بیشتری کسب و به صنعت و اشتغال داخلی رونق بخشید.
بعد از این همه سال تحریم و فراز و فرود درآمدهای نفتی، مسئولان باید به این نتیجه رسیده باشد که درآمدهای نفتی منبع مطمئنی و قابل اتکایی برای مدیریت اقتصاد کشور نیست و نباید خیلی روی آن حساب کنند. باید اقتصاد کشور را به سمت درآمدهای مطمئن هدایت کنیم
ضمن اینکه تحریم محصولات فرآوری شده از نفت به راحتی خود نفت خام نیست و خیلی راحت‌تر می‌توان آن را در بازارهای جهانی به فروش رساند. جلوگیری از صادرات نفت خام، فرآوری، ایجاد زیرساخت اشتغال، ثروت و البته رونق در این صنعت، اقداماتی بود که در تمام سال‌های گذشته باید انجام می‌شد اما متاسفانه دولت‌ها معمولا به سراغ راحت‌ترین کار می‌روند و کمتر منافع ملی و آینده نسل‌های بعدی را در نظر می‌گیرند.
البته برای رسیدن به این هدف باید زمان بندی و هدف گذاری مشخصی در رابطه با کاهش وابستگی صورت گیرد و تحقق این اهداف مدام پایش شود. بعد از این همه سال تحریم و فراز و فرود درآمدهای نفتی مسئولان باید به این نتیجه رسیده باشد که درآمدهای نفتی منبع مطمئنی و قابل اتکایی برای مدیریت اقتصاد کشور نیست و نباید خیلی روی آن حساب کند. باید اقتصاد کشور را به سمت درآمدهای مطمئن هدایت کنیم که این حجم از نوسانات و نگرانی‌ها نسبت به کسری بودجه را نداشته باشیم.
فکر می‌کنم بعد از ۴۰ سال باید به این نتیجه رسیده باشیم که راه حل دیگری وجود ندارد و باید اقتصاد کشور راز این درآمد نامطمئن دور کنیم. البته اگر شرایط به گونه‌ای بود که امکان فروش نفت خام هم وجود داشت، می‌توانیم آن در صندوق ذخیره ارزی پس انداز و از آن برای توسعه و آبادانی کشور هزینه شود. دیگر وقت آن رسیده که دولت از درآمدهای نفتی دل بکند تا دیگر زندگی مردم با هر گونه نوسان قیمت نفت یا تحریم‌ها تا این اندازه دچار مشکل نشود.
* برخی از کارشناس بر این باورند که ویروس کرونا زوال نفت را سرعت بخشیده است. به نظر شما تا کی نفت مهم ترین انرژی مصرف در جهان خواهد بود؟
نفت یک انرژی تجدیدناپذیر است و الی‌الابد نخواهد بود و میزان آن متناهی است و کشورهای دارنده این منبع طبیعی نیز آگاه هستند که ذخایر نفتی روزی به پایان می‌رسد، گرچه این پروسه‌ای طولانی خواهد بود. از طرف مولفه‌هایی چون پیشرفت تکنولوژی، تغییرات میزان عرضه و تقاضا و همچنین رقابت نفت با سایر انرژی‌ها چون برق و انرژی خورشیدی، سیاست دولت‌ها در زمینه انرژی مانند اعمال مالیات بر مصرف سوخت‌های فسیلی و دادن یارانه برای انرژی‌های دیگر، همگی بر زمان پایان دوران نفت اثرگذار خواهد بود.
همچنین باید پذیرفت که با وجود اینکه نفت سوختی فسیلی و ذخایر آن تمام‌شدنی و غیرقابل تجدید است ولی کاملاً امکان دارد که مدت‌ها قبل پایان ذخایر نفتی تقاضا برای آن کاهش پیدا کرده و بسیاری از میادین نفتی که امروز از آنها استفاده می‌کنیم، دیگر کارایی لازم را نداشته باشند.
نظر شما