بازار؛ گروه بین الملل: در دنیای امروز و اقتصاد مدرن کشورها به دنبال امضای توافقنامه و پیمان‌های مختلف و یا پیوستن به اتحادیه و سازمان‌های منطقه‌ای یا جهانی هستند، تا هم بتوانند از فرصت‌های یکدیگر استفاده کنند و هم در صورت وجود تهدید، تاثیرات منفی آن را کاهش دهند.
متاسفانه ایران در سال‌های اخیر به دلیل سلطه رویکرد سیاسی بر اقتصاد از این موضوع غفلت کرده تا اقتصاد کشور در برابر تهدید و تحریم‌های بیرونی شکننده باشد، از همین روی مسئولان کشور در سال‌های اخیر نسبت به گذشته اهمیت پیوستن به این اتحادیه‌ها را بیشتر درک می‌کنند که شاید مثال بارز آن پیوستن به سازمان شانگهای در آغازین روزهای فعالیت دولت سیزدهم بود.
در همین راستا و همزمان با سفیر وزیر امور خارجه ترکیه، مولود چاووش اوغلو، به ایران زمزمه‌هایی مبنی بر تشکیل اتحادیه اقتصادی سه جانبه تهران-آنکارا-بغداد مطرح شده است که میتواند زمینه ساز همکاری و تعمیق روابط بیشتر سه کشور مهم منطقه شود.
منافع مشترک تهران و آنکارا در مقابل پروژه شام جدید
شاید پس از سقوط صدام حسین، ایران و ترکیه بیشترین نفوذ سیاسی و اقتصادی را در عراق داشته‌اند که البته نفوذ سیاسی ایران بیشتر از ترکیه بوده اما در سال‌های اخیر و حضور الکاظمی در راس قدرت عراق، این موضوع تا حدودی تحت تاثیر قرار گرفته و بغداد بیشتر نگاه رویکرد چرخش به اعراب را دنبال کرده است. بطوریکه در این مورد گمانه‌زنی‌هایی از سوی برخی کارشناسان عمدتا ضدایرانی مطرح شد، مبنی بر اینکه عراق با نزدیکی به بلوک عربی یا همان که الکاظمی سال گذشته از آن بعنوان «پروژه شام جدید» یاد کرد، در پی حذف نفود ایران در این کشور است. اما مولفه‌های اقتصادی و سیاسی بگونه‌ای چینش شده که نفوذ ایران شاید کاهش یابد اما حذف آن بسیار دشوار است.
برای اثبات حرکت الکاظمی به سمت پروژه شام جدید میتوان به تقویت روابط با ریاض و دیگر کشورهای عربی مانند اردن و مصر اشاره کرد. بطوریکه در در ماه‌های اخیر میزان سرمایه گذاری عربستان در بخش‌هایی مانند انرژی این کشور افزایش یافته است. همچنین میتوان به نشست سه جانبه سران عراق، اردن و مصر در ۲۷ ژوئن امسال، ششم تیرماه، در بغداد اشاره شد که تصمیمات ژئواکونومیکی مهم گرفته شد و به نوعی میتواند در راستای کاهش نفوذ ایران و ترکیه در عراق باشد. مهمترین نتایج این نشست را میتوان در چهار بند خلاصه کرد؛ مهمترین نتیجه آن را میتوان در چهار بند خلاصه کرد؛ ۱-توسعه همکاری‌های اقتصادی، تجاری و امنیتی،۲-راه‌اندازی پروژه اتصال شبکه برق سه کشور به یکدیگر، ۳-تاکید بر ساخت خط لوله بصره- عقبه مصر و ۴- اتصال شبکه گاز سه کشور به یکدیگر.
بنابراین میتوان پروژه شام جدید را برخلاف منافع ایران و ترکیه تفسیر کرد که طبیعتا این دو کشور موضع تقریبا یکسانی را در این مورد اتخاذ می‌کنند که یکی از آنها همین تلاش برای تشکیل اتحادیه سه‌گانه است. البته نباید رقابت بین تهران و آنکار در عراق نیز غافل شد.
روابط پر فراز و نشیب
در حالی که روابط ایران و ترکیه همیشه بین همکاری و رقابت در نوسان بوده، نگرانی‌های امنیتی برای مدت طولانی روابط عراق و ترکیه را تحت الشعاع قرار داده است. از نقطه نظر آنکارا، حضور جنگجویان پ‌ک‌ک مستقر در کوه‌های قندیل، این تصور را توجیه می‌کند که عراق یک تهدید امنیتی است.
پس از حمله آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳، بغداد تحت نفوذ شدید واشنگتن و تهران قرار گرفت. بنابراین، برقراری روابط با بغداد مستقل از این دو بازیکن برای آنکارا دشوار بود. به ویژه پس از خروج ایالات متحده از عراق در سال ۲۰۱۱، ایران تبدیل به بازیگر اصلی در عراق شد و ترکیه با موانع بزرگتری در توسعه روابط دوجانبه سودمند با بغداد روبرو شد. همچنین مواضع آنکارا در مورد انقلاب‌های عربی، به ویژه در مورد سوریه، ایران و عراق را در مقابل ترکیه قرار داد.
با این حال، علیرغم اختلافات سیاسی آنکارا با تهران و بغداد، ترکیه برای حفظ سطح روابط سالم اقتصادی به ویژه در زمینه انرژی با هر دو کشور تلاش کرده است. از نظر رویکردی، این یک سیاست معمولی ترکیه است که به موجب آن تصمیم‌گیرندگان و سیاست‌گذاران ترکیه از لحاظ تاریخی اقتصاد را بر سیاست ترجیح داده‌اند، روندی که در مورد عراق و ایران هم بسیار مشهود است.
در سال ۲۰۱۲، زمانی که آنکارا و تهران برنامه‌های مغایر هم را در منطقه دنبال می‌کردند، حجم تجارت بین ترکیه و ایران به بالاترین سطح خود یعنی حدود ۲۲ میلیارد دلار رسید. همین افزایش در روابط ترکیه و عراق دیده شده است. در دوران نوری المالکی که روابط ترکیه و عراق به دلیل سیاست‌های مالکی و نزدیکی وی به ایران وخیم شد، تجارت دوجانبه همچنان در سال ۲۰۱۳ به بالاترین سطح خود یعنی در حدود ۱۲ میلیارد دلار رسید.
البته از ۲۰۱۷ روابط ترکیه به ایران آرامش نسبی نسبی رسید که میتوان آن را در سه عامل اصلی دانست. نخست، بحران خلیج فارس، آنکارا را وادار کرد تا از نظر سیاسی در برابر ایران منعطف شود تا مسیری سریع‌تر و از نظر اقتصادی پایدارتر برای کمک به قطر برای غلبه بر محاصره به رهبری عربستان تضمین کند. دوم، عامل کردها، یعنی همه پرسی جدایی اقلیم کردستان عراق و افزایش نگرانی‌های امنیتی از فعالیت‌های ی.پ.گ تحت حمایت ایالات متحده در سوریه دریچه کوچکی از فرصت را بین دو پایتخت برای کار بر روی موضوعات خاص و مشترک امنیتی باز کرد. سوم، فشار ایالات متحده بر ترکیه و تحریم‌های دوگانه بر ترکیه و ایران به وضوح هر دو کشور را به هم نزدیکتر کرد.
پس از خروج ایالات متحده از برجام در ماه می ۲۰۱۸ و اعمال مجدد تحریم‌ها علیه تهران، مقامات ترکیه در ابتدا با مصمم شدن به مقاومت در برابر خواسته‌های ایالات متحده مبنی بر توقف واردات نفت، از اجرای آن خودداری کردند. اما در نهایت به دلیل ترس از تحریم آمریکا، آنکارا چاره‌ای جز توقف واردات نفت از تهران نداشت. با این حال، این کشور متعهد شد که روابط تجاری خود را حفظ کند و دو کشور هدف خود را برای افزایش حجم تجارت دوجانبه خود به ۳۰ میلیارد دلار در سال‌های آینده اعلام کردند. علیرغم اقدامات انجام شده توسط هر دو کشور برای به حداقل رساندن تأثیر تحریم‌های ایالات متحده بر تجارت خود، ارقام سال ۲۰۱۸ نشان داد، حجم کلی تجارت دوجانبه به حدود ۹.۳ میلیارد دلار رسیده است.
ترکیه برای جبران نفتی که از ایران می‌آمد، به عراق به عنوان یک گزینه جایگزین مطلوب نگاه می‌کرد. روابط بین آنکارا و بغداد در پایان سال ۲۰۱۸ و در بحبوحه انتخاب برهم صالح به عنوان رئیس جمهور جدید عراق و انتصاب عادل عبدالمهدی به عنوان نخست وزیر جدید شاهد از سرگیری مجدد بود. هر دو طرف ابراز تمایل کردند که صفحه جدیدی در روابط دوجانبه خود باز کنند. چندین سفر دوجانبه بین رهبری دو کشور به بغداد و آنکارا صورت گرفت، که هر یک نشان دهنده بازسازی حرکت دیپلماتیک بود.
پس از شکست داعش در عراق، ترکیه تاکید کرد که به بغداد در تلاش‌های بازسازی کمک می‌کند. برای این منظور، آنکارا متعهد شد که ۵ میلیارد دلار برای تلاش‌های بازسازی اختصاص دهد تا این کشور را به بزرگترین حامیآن تبدیل کند. علاوه بر این، ترکیه قول داد که کار شرکت‌های ساختمانی ترکیه را در این کشور گسترش دهد. البته نباید از حضور شرکت های بزرگ خدمات فنی و مهندسی ایران در طول بازسازی عراق غفلت کرد که از دانش و تجربه بیشتری نسیت به همتایان ترک برخوردار بوده‌اند.
آنکارا همچنین به دنبال راه‌هایی برای تأمین برق مورد نیاز عراق برای کمک به جلوگیری از کمبود برق، به ویژه در تابستان‌ها بود بطوریکه در روزهای اخیر شاهد توافق دوجانبه برای آغاز صادرات برق ترکیه به عراق هستیم. هرجند که ایران در این زمینه همیشه به عنوان یک منبع قابل اتکا بوده است، بنابراین تامین برق عراق از سوی ایران و ترکیه میتواند بستر همکاری بیشتر را فراهم کند.
همچنین یک تشکل اقتصادی می تواند نگرانی های بغداد و تهران در مورد تاثیرات منفی ساخت سد ایلیسوی ترکیه را از طریق توافق و مذاکره برطرف کند چون احتمالا بخش های کشاورزی و محیط زیستی دو کشور در پایین دست را متاثر خواهد کرد.
در مجموع میتوان گفت با وجود نفوذ بیشتر ایران در عراق، عدم اعتماد بین ترکیه و ایران، ادامه اختلافات سیاسی بین آنکارا و تهران بر سر طیفی از مسائل منطقه‌ای از جمله سوریه، موضع ترکیه در قبال جنگ قره باغ، همکاری دو کشور با دیگر همسایه خود، عراق، از مولف‌های نیرومند برخوردار است که منافع این رابطه سه جانبه میتواند از شدت تنش‌ها بکاهد و نتیجه برد-برد را برای هر سه کشور در پی داشته باشد.
نظر شما