توسعه روابط ایران_ارمنستان؛ تکمیل جاده ترانزیتی برای دور زدن آذربایجان| نقش مهم تهران در قفقاز جنوبی

تهمینه غمخوار؛ بازار: چندی پیش، برخی از منابع خبری خارجی گزارشی را منتشر کردند که ایران آماده کمک به ارمنستان برای تکمیل کریدور شمال به جنوب و اتصال مرز ارمنستان با ایران به مرز گرجستان است. در این صورت، هر دو کشور میتوانند از حضور و مشارکت در جاده ای که از جنگ سال گذشته میان آذربایجان و ارمنستان رخ داده و هم اکنون تحت کنترل آذربایجان است، دوری نمایند.

در همان اثنا، خبرگزاری های ارمنی گزارش دادند که «خیرالله خادمی» معاون وزیر حمل و نقل ایران، به منظور حمایت مالی و فنی تهران از پروژه ای که به محموله های ایران و دیگر نقاط اجازه می دهد تا از سرزمین های تحت کنترل آذربایجان به روسیه و اروپا راه یابند، وارد ارمنستان شده است.

بر اساس این گزارش، خادمی از پروژه های ساخت و ساز از جمله پروژه تاتف ارمنستان، یک جاده ترانزیتی ۴۰۰ کیلومتری که گذرگاه مرزی ایران در نوردوز را به ایروان پایتخت ارمنستان متصل می کند، بازدید کرده است. با اینکه بیش از نیمی از ۴۳ کیلومتر از این جاده، از سمت تاتف به روستای ارمنی آغوانی با گذرگاه فرعی گوریس_کاپان، در استان سیونیک ارمنستان قرار دارد، اما از جنگ سال گذشته، تحت کنترل آذری ها، ساخته شده است؛ در حالی که عبور و مرور کامیون ها و تریلرهای بزرگ در این جاده با دشوارهایی همراه است. بر همین اساس، ارمنستان در حال برنامه ریزی به منظور احداث سومین جاده از تاتف به لتسن ( در جنوب کاپان، مرکز استان سیونیک) با ایجاد گذرگاههای فرعی می باشد.

در همین راستا، «آرارات میرزویان» وزیر امور خارجه ارمنستان اعلام کرد که ایجاد راه های جدید را به حسین امیرعبداللهیان، همتای ایرانی خود اطلاع داده است، چرا که تعمیق و عادی‌ سازی روابط با ایران یکی از مسیرهای مهم سیاست خارجی دولت ارمنستان خواهد بود.

 وزیر امور خارجه ایران نیز در پاسخ به همتای ارمنی خود اظهار کرد که برنامه های مشترکی برای ترانزیت مستقیم به زودی نهایی و اجرایی خواهد شد، در حالی که البته ضمن اظهار نگرانی از حضور اسرائیل در منطقه قفقاز جنوبی با توجه به مشکلات پیشین اعلام کرد که ایران اجازه نمی دهد بازیگران خاصی بر روابط ایران و همسایگان از جمله ارمنستان تأثیر بگذارند.

علاوه بر آن، معاون نخست وزیر ارمنستان نیز در دیدار اخیر خود با سفیر ایران در ارمنستان ضمن بحث و تبادل نظر در خصوص وضعیت ایجاد شده در جاده ۸۰ کیلومتری گوریس_کاپان که در واقع بخشی از جاده ای است که ایران را به پایتخت ارمنستان وصل می کند، اذعان نمود که احداث جاده‌ های جایگزین یکی از اولویت‌ های دولت این کشور است و انتظار می‌رود که ساخت جاده  تاتف_کاپان  در اواخر نوامبر ۲۰۲۱ به پایان برسد. 

این مسئله در حالی مطرح است که «سورن پارسیان» یک اقتصاددان ارمنی معتقد است که محدودیت های بودجه ای در کشور نشان می دهد که ساخت و سازها تا پایان سال ۲۰۲۲ به تعویق خواهد افتاد و ممکن است سه سال به طول انجامد، در حالی که البته جاده تاتف_آغوانی حتی در صورت عریض شدن نیز نمی تواند از حجم یکسانی از محموله ها پشتیبانی کند.

پارسیان همچنین با توجه به تاکید مقامات دو کشور در گسترش روابط تجاری دو جانبه، به تازگی اعلام کرده که از آن جایی که همکاری‌ های اقتصادی ارمنستان و ایران به حوزه راه سازی، انرژی، فناوری‌های جدید و صنعت معدن اختصاص دارد،  گردش تجاری سالانه ارمنستان با ایران ۴۱۰ میلیون دلار است که شامل ۹۰ میلیون دلار برق صادر شده به ایران و ۳۲۰ میلیون دلار واردات گاز، فرآورده های نفتی ، کود و مصالح ساختمانی می باشد.

ارمنستان کالاهای خود را از طریق ایران به کشورهای عربی و آسیایی صادر می کند در حالی که این کشور برای ایران دسترسی به بازارهای گرجستان، روسیه، کشورهای دریای سیاه و کشورهای اروپایی را فراهم می نماید

ارمنستان کالاهای خود را از طریق ایران به کشورهای عربی و آسیایی صادر می کند در حالی که این کشور برای ایران دسترسی به بازارهای گرجستان، روسیه، کشورهای دریای سیاه و کشورهای اروپایی را فراهم می نماید. البته ارمنستان در این فکر است که ارتباطاتی سه جانبه با حضور ارمنستان، روسیه و جمهوری آذربایجان ایجاد کند زیرا برقراری ارتباط ریلی با روسیه و ایران برای ارمنی ها بسیار مهم است. 

بر همین اساس، ارمنستان بارها اعلام کرده که درصدد است تا روند صلح با باکو را در چارچوب ریاست گروه مینسک در سازمان امنیت و همکاری اروپا  احیا نماید در حالی که باکو در روزهای اخیر با اظهارات جعلی خود که مطابق با مفاد آتش بس با ارمنستان نیست، به ایجاد کریدور زنگزور مبتنی بر ساخت یک مسیر زمینی برای اتصال جمهوری خودمختار نخجوان به جمهوری آذربایجان، متوسل شده است.

در هیچ بندی از توافق آتش بس، از ایجاد یک کریدور در امتداد مرز ارمنستان با ایران که موجب حذف این مرز و دور زدن ایران از دسترسی به مسیر ترانزیتی جمهوری ارمنستان می‌شود، مذاکره ای صورت نگرفته است

در حالی که در هیچ بندی از این توافق، از ایجاد یک کریدور در امتداد مرز ارمنستان با ایران که موجب حذف این مرز و دور زدن ایران از دسترسی به مسیر ترانزیتی جمهوری ارمنستان می‌شود، مذاکره ای صورت نگرفته است. 

این رویکرد اخیر باکو در حالی مطرح است که چندی پیش کامیون های ایرانی با پرداخت ۱۳۰ دلار مالیات از سوی آذری ها که از طریق جاده گوریس_کاپان کامیون های ایرانی را متوقف کرده بودند، مواجه شده بودند.

واقعیت این است که آذربایجان از مسیر حدود ۴۰۰ کیلومتری مرز نوردوز بین ایران و ارمنستان تا ایروان برای ۱۶ کیلومتر آن کشور آذربایجان ادعای مالکیت دارد و کامیون‌های ایرانی که از مسیر عبور می‌کنند را ملزم به پرداخت عوارضی و حقوق ورودی کرده‌ بود. این جاده پیش از جنگ سال گذشته، کاملا در اختیار ارمنستان بود، در حالی که اکنون ۱۶ کیلومتر آن در محدوده سرزمینی آذربایجان قرار گرفته است.

تنش های منطقه ای که در سال گذشته به مدت شش هفته میان ارمنستان و آذربایجان افزایش یافته بود، در ۲۵ اوت ۲۰۲۰ زمانی شدت یافت که نیروهای آذربایجانی از ورود خودروهای ارمنی به بخشی از ۲۱ کیلومتری جاده گوریس_کاپان جلوگیری کردند. از طرفی، دستگیری دو راننده کامیون ایرانی به دلیل ورود غیرقانونی به خاک آذربایجان، در تهران نیز زنگ خطرها و واکنش هایی را به همراه داشت.

در کنار این موضوع، مانور نظامی مشترک جمهوری آذربایجان، پاکستان و ترکیه طی روزهای گذشته در نزدیکی‌های مرز ایران نیز مسئله دیگری بود که موجب ایجاد حساسیت‌ ها در ایران شد.

رئیس جمهوری آذربایجان در همایش «نگاه نو به قفقاز جنوبی؛ توسعه و همکاری پس از مناقشه» با توسل به زور و تحت تاثیر تحرکات ترکیه و اسرائیل صحبت از کریدور زنگزور را بدون حضور ایران مطرح کرده است

بر اساس بند نهم توافق آتش بس میان آذربایجان و ارمنستان، فعال شدن محورهای مواصلاتی ذکر شده در حالی که سخنی از ایجاد کریدور و جاده به میان نیامده است. با این حال، رهبر جمهوری آذربایجان در همایش «نگاه نو به قفقاز جنوبی؛ توسعه و همکاری پس از مناقشه» که اخیراً در باکو برگزار شده، با توسل به زور و تحت تاثیر تحرکات ترکیه و اسرائیل صحبت از کریدور زنگزور را بدون حضور ایران مطرح کرده است؛ در حالی که این ادعای ارضی الهام علی اف، می تواند به منزله حذف ایران از تمامی معادلات انرژی و ترانزیتی منطقه قفقاز جنوبی باشد.

حال با توجه به تاکید مقامات ایرانی و ارمنی در گسترش روابط اقتصادی و تجاری دوجانبه و تشکر مقامات ارمنستان از مواضع سازنده ایران در منطقه و این موضوع که جمهوری اسلامی در قبال ارمنستان نقش همسایگی خود را به درستی ایفا کرده و تلاش نموده تا طبق یک راهبرد کلان همسایه ای امن و قدرتمند باشد، در حال حاضر معامله بر سر مناطقی از خاک ارمنستان و جمهوری آذربایجان مطرح است و به گونه ای جدی در حال پیگیری از سوی باکو می باشد که در نتیجه آن بخشی از خاک ارمنستان که هم مرز با جمهوری اسلامی ایران است به جمهوری آذربایجان واگذار می‌شود و عملا ارمنستان مرز خود با ایران را از دست می‌دهد.

با این رویکرد الهام علی اف، گویا فراموش کرده که در بحران‌های جدی و تاریخی این منطقه، این ایران بوده است که از تمامیت ارضی این کشور همواره پشتیانی کرده، ضمن اینکه البته ارمنستان نیز باید این موضوع را مد نظر قرار دهد که در رابطه با این جریانات، اگر نقش مهم و تاثیرگذار کشورهای مهمی از جمله ایران و روسیه در نظر گرفته نشود، امکان پیش رویهایی نظیر اظهارات زورگویانه جمهوری آذربایجان که همواره پناهگاهی برای جریان‌ های حامی اسرائیل است، پیش خواهد آمد.